Underwater Archaeological Survey Results Of The Medival Settlement At Hazar Lake Elazığ

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 215 - 226, 01.10.2019

Çiğdem Özkan Aygün

Öz

This paper aims to present the results of the underwater research conducted by the
author and researchers from Istanbul Technical University Fine Arts, Geology and Geophysics Departments on the Elazığ Hazar Lake and submerged medieval settlement located on its southwest.
This study is an important example of medieval architecture and ceramics belonging to a
region that has not been sufficiently investigated in Upper Euphrates region in Eastern Anatolia. The information about the sunken settlement of the Hazar Lake-Elazığ, can be compiled from the legends, georaphers' analysis and the books written by travelers. However, the lack of prior archaeological researches belonging to the area, restricts the
literature on this subject. Through this study, the submerged settlement surrounded by the city walls are investigated and the measured drawings are prepared. This settlement is an unique example for  the usage of all brick construction technique which can be observed through the cicuit walls and towers. It is understood from various sources written by travelers that this settlement had been used for ecclesiastical purposes in 11-12 th centuries becoming the seat of the Armenian catholicos.
Due to the landslide on the Kilise (Church) Island which is located to the north of the submerged
area, ceramic fragments of various periods are found together. Some of the ceramics that we may
have belonged to the 11th- 13th centuries and the 19th century. ceramics point to the long history
of this place.
A part of the defense walls could to be dated to back till 6th century. The reason of the submergence of the settlement is accepted as the fact that its location over the active full line. The signs of earthquakes and the restorations are also observed over the structures under water.
Elazığ Hazar Lake has a noticeable touristical potential for Eastern Anatolia. The
archaeological heritage is under danger because of its vulnerable character. This Project is a
contribution to document the underwater area from all aspects. It also fills a lack about medieval
architecture in the Eastern Anatolia and contributes our knowledge about the relation between Byzantine and Turkish forces after 11th century.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Hazar Lake, Tsovk, Medieval Archaeological Survey, Underwater Archaeology, Surp Nshan

Elazığ Hazar Gölü Orta Çağ Batık Yerleşimi Arkeolojik Araştırması Sonuçları

Öz

Bu makale, yazar tarafından yürütülen ve İstanbul Teknik Üniversitesi Güzel Sanatlar,
Jeoloji ve Jeofizik Bölümlerinden araştırmacılarca Elazığ Hazar Gölü ve güneybatısındaki batık
ortaçağ yerleşimi hakkında gerçekleştirilen sualtı araştırmasının sonuçlarını kapsamlı bir biçimde
sunmayı hedeflemektedir.
Bu çalışma, Yukarı Fırat Bölgesinde yeterince araştırılamamış bir bölgeye ait ortaçağ
mimari ve seramiklerine ait önemli bir örnek teşkil etmektedir.
Hazar Gölü’ndeki batık yerleşimle ilgili bilgiler, efsaneler, coğrafyacıların incelemeleri ve
gezginlerin yazdığı kitaplardan derlenebilir. Ancak bu bölgede daha önce herhangi bir arkeolojik
araştırma yapılmamış olması bu konuda literatürü kısıtlamaktadır
Bu çalışma kapsamında şehir duvarları ile çevrili batık yerleşim araştırılmış ve rölöveleri
çıkartılmıştır. Tümüyle tuğla ve harç ile inşa edilmiş şehir duvarları, kuleler ve bunlara bağlı
yapılar inşa malzemesi açısından bu bölgede tek örnektir. Çesitli zamanlarda gezginler tarafından
yazılmış kaynaklardan burada önemli bir dini merkez bulunduğu, hatta 11. ve 12. yy.da katholikosluk
makamı olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Batık yerleşimin kuzeydoğusunda kalan Kilise Adası
üzerindeki toprak kayması yüzünden çok çeşitli dönemlere ait seramik parçaları bir arada
bulunabilmektedir. Tespit ettiğimiz bazı 11.-13.yy.a ait olabilecek seramikler ve 19.yy. seramikleri
buranın uzun süren tarihine işaret ederler. Savunma duvarlarının bir kısmının ise 6.yy.a kadar
dayanabileceği düşünülmektedir. Şehrin bugün neden sular altında kaldığı bilinmemekle birlikte
aktif bir fay sistemi üzerinde yer alması yüzünden tektoniğin bu konuda etkili olduğu kabul
edilmektedir. Bu proje ile elde edilecek veriler sonucunda uluslararası turizm potansiyeli olan bu
gölün su altı yapıları açığa çıkartılırken bölgenin depremselliğine de ışık tutulmuştur.
Bu araştırma Doğu Anadolu’daki eklesiastik ve savunma amaçlı ortaçağ mimarisi
konusunda ve 11. Yüzyıl Bizans Türk güçlerinin ilişkisi konusundaki araştırma eksikliğini
doldurmaya katkı sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Hazar Gölü, Tsovk, Ortaçağ Arkeolojik Araştırmaları, Sualtı Arkeolojisi, Surp Nişan

Kaynakça

• Aksın, A., 218 Numaralı Harput fier’iyye Sicili H.1249-1256 (M.1833-1840)F.Ü.Sos.Bil.Enst. Y.Lis.Tezi. 14, 1990.
• Ambraseys, N. N. 1989. Temporary Seismic Quiescence: SE Turkey, Geophysical Journal, 96, 311-331.
• Andreasyan, H.D. , Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi 1608 – 1619, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın No: 1073, Baha Matbaası, İstanbul, 1964, 97. Çamiçyan, M. , Badmutyun Hayots, Venedik, 1786
• Çetin H., Güneyli H., Mayer L. “Paleoseismology of Palu-Lake Hazar segment pf the East Anatolian Fault Zone, Turkey” , Tectonophysics 374, Elsevier, 2003, 163-197. Hommaire de Hell,X. - Voyage en Turquie et en Perse, exécute en 1846, 1847 et 1848. cilt I. Paris, 1854, 433.
• Hubert-Ferrari, A., El-Ouahabi, M., Garcia-Moreno, D., Avşar, U., Altınok, S., Schmidt, S., Fagel, N. and Çağatay, M. N., Earthquake imprints on a lacustrine deltaic system: The Kürk Delta along the East Anatolian Fault (Turkey). Sedimentology 64, 2017, 1322–1353. doi:10.1111/sed.12355.
• Huntington, H.,”Through the Great Cañon of the Euphrates River”, The Geographical Journal, Vol. 20, No. 2 , 1902, 176-178.
• Mango, C. “Approaches to Byzantine Architecture”, Muqarnas ,Vol. 8, E.J.Brill, Leiden, 1991, 40-44.
• Özkan Aygün, Ç., Akyol, A.A.- Kadıoğlu, K., “Elazığ, Hazar Gölü Altındaki Batık Yerleşime Ait Seramiklerin Petrografik İncelemeleri”, 31. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 2010, 411-429.
• Özkan Aygün, Ç « Hazar Lake Sunken City”, FeRA(Frankfurter elektronische Rundschau zur Altertumskunde), 2. www.fera-journal.eu, .,2006, 31-35.
• Özkan Aygün, Ç.,” The Sunken Byzantine Settlement, 2005-2006 Underwater Survey at Hazar Lake Eastern Anatolia”, 29.Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, 2008 , 159-170.
• Srvantsyants, V. , Toros Aghpar Hayasdani Djamport, E.M. Dndesyan Yayın Evi, İstanbul, 1879, 94-101.
• Temelkuran, T., Aktaş, N., Evliya Çelebi Seyahatnamesi - 3-4. ciltler , Üçdal Neşriyat, 1976, 864.
• Yiğit, A, “Hazar Gölü Suları Altında Kalan Gölcük Köyü Hakkında Bir Tarihi Coğrafya Araştırması”, 1. Hazar Gölü ve Çevresi Sempozyumu, 21-25 Mayıs 1995, Sivrice, ., 1995, 185-187.