The Turkish Stamps Turned Into Motifs - A Different View To Geometrical Pat

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 679 - 698, 01.10.2019

Remzi Duran

Öz

Damga (Stamp), which is nearly contemporary to human history as an element of
property, belonging and independence is certainly an essential practice of Turkish culture.
Damgalar (Stamps) appear nearly in all kinds of materials as the sings of unity of tribe-ancestor,
nationalty and sanctity. However, in time some of them have turned into writing as letters, the

others have turned into an element of the composition by partially losing their basic meaning in
the compositions forming geometrical ornament whereas the master of geometrical ornaments
especially after 12th century was aware of what he did, the people who observe have difficulty in

reading and sometimes they could not read.

This paper, aims to draw attention to the fact that each element forming geometrical

ornaments we see in different branches of plastic arts are not just patterns in basic definitions

but they might be letters or marks that can actually be read.

Anahtar Kelimeler

Motif, Turks, stamp, geometric

Motiflere Dönüşmüş Türk Damgaları - Geometrik Motiflere Farklı Bir Bakış1

Öz

Mülkiyet, aidiyet ve bağımsızlık unsuru olarak neredeyse insanlık tarihi yaşıt olan
Tamga-Damga, hiç şüphesiz Türk kültürünün de vazgeçilmez uygulamalarındandır. Damgalar-
Tamgalar; boy-soy birliği, millet mensubiyeti ve kutsallık ifadesi işaretler olarak Türk tarihinin
erken devirlerinden itibaren hemen her türlü malzemede karşımıza çıkmaktadır. Ancak, zaman
içerisinde bazıları harflere dönüşerek yazıya geçmiş, bazıları da geometrik süslemeleri oluşturan
kompozisyonlar içerisinde esas anlamından kısmen uzaklaşarak kompozisyonun bir elemanına
dönüşmüştür. Özellikle 12. yüzyıldan sonraki geometrik süslemenin yapıcısı muhtemelen ne
yaptığının farkında olsa da, daha sonraki zamanlarda onu seyredenler aynı anlamı okumakta
zorlanmakta, hatta okuyamamaktadırlar. Bu bildiri, plastik sanatların farklı kollarında karşımıza
çıkan geometrik süslemeleri oluşturan her unsurun sadece basit tanımlamalar içerisinde motif
olarak değil onların okunabilir harf veya damga olabileceklerine dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Motif, Türk, damga, geometrik

Kaynakça

• Çayırdağ, M., “Kayseri’de Selçuklu ve Beylikler Devri Binalarında Bulunan Taşçı İşaretleri”, Düşünen şehir, Sayı: 3, Kayseri, Eylül 2017, s. 90-103.
• Demiriz, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul, 2000.
• Duran, R., “Türk Süsleme Sanatlarındaki Motif ve Kompozisyonların Kültürel Kaynakları: Mitler ve Destanlar Üzerine”, S.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:8, Konya, 2002, s.151-168.
• Dursun, Ş., Anadolu Selçuklu Kervansaraylarında Süsleme, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. 2016.
• Ercilasun, A.B.,-Akkoyunlu, Z., Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara, 2014.
• Ercilasun, A.B., Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul, 2016: 357-361.
• Erdemir, Y., Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi. Konya-Beyşehir, 1999.
• Gülensoy, T., Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, İstanbul, 1989.
• Karamağaralı, B., “Türk Damgalarının Devamlılığı Hakkında”, Türk Dünyası Araştırmaları, III/9, 1980, s. 5-24.
• Karatayev, O.-Janıbekova, K., “Damgalar ve Onların İşlevleri (Fonksiyonları)”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2016, Yıl:4, Sayı:8 s.163-179.
• Kırzıoğlu, N.G., Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk Dünyasında Ortak Motifler, Ankara, 1995.
• Kidirali, D., Babayar, G.,Türk Bengü Taşı: Şiveet-Ulaan Damgalı Anıtı, Astana, 2015.
• Çağmakoğlu Kuru, A., “Anıtkabir’deki Renkli Taş Süslemeler- İkonografik Bir Yaklaşım”, Sanat Tarihi Dergisi, C.: XXVI, S.:1, İzmir, Nisan 2017, s. 69-93.
• Mülayim, S., Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Ankara, 1982
• Öztürk, R., “EB” İdeogramının Mimaride Kullanılması ve Beyşehir Eşrefoğlu Camisi Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 6/3, 2017 s. 1293-1305,
• Parlak, T., “Haç ve Gamalı Haç Türk Kültürünün Ürünü”, https://onturk.wordpress.com/2011/03/16/ hac-ve-gamali-hac-turk-kulturunun-urunu/ (08.02.2018).
• Reşidü’d-Din Fazlullah, H.H., Cami’ü’t-Tevarih Selçuklu Devleti (Çev. Göksu, E.,-Güneş), İstanbul, 2010.
• Somuncuoğlu, S., Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul 2008, s.139-140, 370.
• Tarcan, H., “Gamalı Haç, Ög Damgası”, https://onturk.org/2011/03/13/gamali-hac-og-damgasi/ (08.02.2018).
• Togan, Z.V., Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili), Oğuzların ve Türklerin Tarihi (Reşideddin Fazlullah Cami’üt-Tevarih, Cilt II), İstanbul, 1982, s. 49-50.
• Toprak, F., “Defter-i Cengiz-Nâme’de Boy Nişanları ve Damgalar”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1, Ankara,
• Winter 2011, s. 555-574.https://www.turkedebiyati.org/runik-alfabe/ 08.02.2018