Balkan Ülkelerinde Osmanlı Eserleri Üzerine İstatistiki Değerlendirme

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 511 - 530, 01.10.2019

Mehmet Zeki İbrahimgil Hamza Keleş

Öz

Balkanlar’da beş asırdan fazla süren Osmanlı hâkimiyeti döneminde, fethin ilk yıllarından
itibaren sistemli bir iskân politikası yürütülmüştür. Anadolu’nun değişik bölgelerinden Türk
aşiretlerin gönüllü veya zorunlu iskâna tabi tutulmasıyla bölge kısa zamanda Türkleşmiş ve
İslamlaşmıştır (Barkan: 1952, s. 56-59)1 . Osmanlı Devleti, bölgenin sahip olduğu stratejik, askeri,
ticari, ekonomik, sosyo-kültürel öneminden dolayı, Balkanlarda geçici olarak değil, bölgeyi yurt
edinme ve vatan yapma gayesi olduğundan yoğun bir şekilde imar faaliyetlerine girişmiştir.
Mevcut şehirler yeni bir anlayışla imar ve ihya edilirken, yeni şehirler ve yerleşim yerleri de
kurulmuştur. Şehirlerde, bir cami etrafında gelişen külliye yapıları, şehrin fiziki yapısına yön
vermiştir.
Konuyla ilgili Türkçe ve yabancı dillerde yayınlanmış makale, kitap ve tanıtım amaçlı
çalışmalar vardır. Bu yayınları üç ana gurupta toplamak mümkündür. Birinci gurupta olanlar
birinci el kaynak özelliğini taşıyanlardır. İkinci gurupta olanlar derleme ve yorum ağırlıkta olanlar,
üçüncü gurupta olanlar da tanıtım amaçlı, eksik, yanlış ve bilgi kirliği olan yayınlardır. Bu üçüncü
gurupta olanları bildiri metnine dahil etmedik.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Vakıf Eserler, Osmanlı Mimarisi, Türk Sanatı, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Macaristan, Makedonya, Sırbistan, Romanya, Yunanistan

Kaynakça

• Andrejeviç, Andrej, Spomenci İslamske Umetnosti, Novi Pazar i Okolina, Belgrad 1969
• Andrejeviç, Andrej, “Islamska Monumentalna Umetnost XVI. veka u Jugoslaviji, Kupolne Dzamije”, Kn.24, Belgrad, 1984;
• Ayverdi, E.H., Avrupa’da Osmanlı Mimarisi, Cilt I-IV, Kitap 1-6, İstanbul, 1981- 1982.
• Balducci, Hermes, Rodos’ta Türk Mimarisi, TTK, (Çev. Celalettin Rodoslu), Ankara, 1945.
• Barkan, Ö. Lütfü. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Sürgünler”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C.13, No:1-4, Ekim 1951-Temmuz 1952, İstanbul, 1952.
• Bıçakçı, İsmail, Yunanistan’da Türk Mimarisi, İRCİCA, İstanbul, 2000.
• Bojaniç-Lukaç, Duşanka, “Les mousallas dans la ville Balkanique. La culture urbaine des Balkans (XV-XIX siecies), 3 Beograd 1991.
• Brouskari, Ersi, “The Ottoman Architecture in Greece”, Hellenic Ministry of Culture, Directorate of Byzantine and Post-Byzantine Antiquities, Athens, 2008.
• Djurdjev, Branislav, Crnogorski Sandzak Pod Skender-begom Crnojeviçem, (1513-1529), Historija Naroda Jugoslavije, Tom II, Zagreb, 1939.
• Elezoviç, Glişa, Turski Spomenici, 1348-1520, Kniga I, Sv.1, Beograd, 1940;
• Elezoviç, Glişa, Turski Spomenici u Skoplju”, Glasnik Skopskog Nauçnog Druştva, Kniga I, Sveska 1, Skoplje, 1925.
• Elezoviç, Glişa, Turski Spomeniçi u Skoplju”, Glasnik Skopskog Nauçnog Druştva, Kniga VII-VIII, Broj 3-4, Skoplje, 1930.
• Eren, E., Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı ve Mısır Meselesi. Eskişehir: Osmangazi Üni. Sos. Bil. Ens. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Eskişehir, 2008.
• Evangeliya, Balta – Oğuz, Mustafa Liva-i Resmo, TTK, Ankara, 2009.
• Eyice, Semavi, Ohri’nin Türk Devrine Ait Eserleri, Vakıflar Dergisi, sayı: VI, İstanbul, 1965.
• Firiç, Valter, “Tvrdzava Klis”, Povijesno-Graditelska Studija, Split, 1996.
• Franjevac, Cvekan, “Franjevci u Iloku”, Ilok, 1986.
• Gojkoviç, Milan, Stari Kameni Mostovi, Beograd, 1989.
• Hanciç, Adem., “16.yüzyılda Bosna’da Osmanlı Şehirlerinin Oluşumuna Bir Bakış ”, Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı, İstanbul 1992.
• Hacıbegiç, Hamit, Grbaly Hakkında Türk Vesikaları, Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı Armağanı, TTK Basımevi, Ankara, 1976.
• Hacıbegiç, Hamit, Nekoliko Turski Dokumenata o Grblju u XVII stoljeçu, POF, Br.1, Sarajevo, 1950.
• İnalcık, Halil, Sûret-i Defter-i Sancak-i Arnavid, TTK, Ankara, 1987; “Rumeli”, İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul 1964.
• İnbaşı, Mehmet, Osmanlı İdaresinde Üsküp Kazası (1455-1569), (A.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1995.
• İbrahimi, Mehmet, “Makedonya’da Türk-İslam Mimarisinde Görülen Duvar Süslemeleri”, Gazi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, 1989.
• İBRAHİMGİL, M.-TURAN, Ö., Balkanlarda Türk Mimarisinden Örnekler, TBMM, Ankara, 2005.
• İbrahimgil, M. Z., - KONUK, N., Kosova’da Osmanlı Mimarisi Eserleri, C. 1-2, Ankara 2006.
• İbrahimgil, M.Z. – Keleş, H, Bulgaristan’da Osmanlı Dönemi Vakıf Eserleri Envanteri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, İstanbul, 2016.
• Kanetaki, Eleni, Yeni Hamam. E. Brouskari içinde, Ottoman Architecture in Greece. Athens: Hellenic Ministry of Culture. Komotini, 2008.
• Kiel, Michael, Ottoman Architecture In Albania (1385-1912) İstanbul, 1990; Bulgaristan’da Eski Osmanlı Mimarisinin Bir Yapıtı, TTK, Belleten C. 35, Ankara 1975.
• Kiel, Michael, “The Ottoman Hamam And The Balkans”, Art and Archeology Research Papers, (April 1976), No.1, London, 1976, s.87-96.
• Kiel, Michael, Ottoman Architecture in Albania, 1385-1912, İstanbul, 1990; Bulgaristan’da Osmanlı Dönemi Kentsel Gelişimi ve Mimari Anıtlar, (Çev.İlknur Kolay), Kültür Bakanlığı, Ankara, 2000.
• Kumbaracı-Bogojeviç, Lidya, Osmanski Spomenici vo Skopje, Skopje, 1998; “Les Turbes De Skopje”, Atti Del Sevondo Congresso Internazionale Di Arte Turca (26-29 Settembre 1963 Venezia), Napoli, 1965, s.31-39;
• Kumbaracı-Bogojeviç, Lidya, Mustapha Pasha’s Mosque Skopje, Zagreb, 1975
• Lovry, W. Heart, Aslına Dönüş, Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın Kavala Kasabası ile Bağları: Mimari Eserler, Kitabeler ve Belgeler, İstanbul, 2011
• Meksi, Aleksander, “Arhitektura Dhe Restaurimi ı Xhamise Se Haxhi Ethem Beut Ne Tıran”, Monument, S.14, Tiran 1977.
• Mikov, Lubomir, Bulgaristan’da Alevi Bektaşi Kültürü, (Çev. Orlin Sabev)), İstanbul, 2008.
• Mioviç, Vesna, “Dubrovaçka Republika u Spisima Osmanskih Sultana”, Dubrovnik 2005
• Mioviç, Vesna,“Dubrovaçka Republika u Spisima Namjesnika Bosanskog Eyaleta i Hercegovaçkog Sandzaka”, Dubrovnik, 2008.
• Mazuran, Ivo, (1994), “Srednovekovni i Turski Osijek”, Şkolska Knjiga, Osijek, 107- 223.
• Moaçanin, Nenad, “Slavonija Pod Turskom Vlasçu”, V. Znansveni Sabor Slavonije i Baranje, Osijek, 1991
• Mujezinoviç, Mehmet, İslamska Epıgrafika Bosne i Hercegovine, Kn. 1, Sarajevo 1998.
• Osmani-Bülbül, Sevil, “Makedonya’da Osmanlı Dönemi Türk Dini Yapılarında Ahşap Süsleme Sanatı” (14.-19.yy.), Gazi Üniversitesi, 2000; ‘‘Manastır Şehrindeki Osmanlı Mimarisi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bil. Ens., (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2011.
• Orhonlu, Celalettin, Oniki Ada'da Türk Eserleri ve Türk Nüfusu. Türk Kültürü, S.24, Ankara, 1964.
• Özer, Mustafa, Üsküp’te Türk Mimarisi, TTK, Ankara, 2006.
• Paşiç, Amir, İslamic Architekture ın Bosnıa and Hercegovina, İstanbul, IRCICA, 1994.
• Pavlov, Zoran, Pavlov, Zoran, “Makedonya’da Tek Kubbeli Camiler”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti,tüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2002.
• Şabanoviç, Hazim, Postanak i Razvoj Sarajevo, Sarajevo 1959.
• Şabanoviç, Hazim, “XVIII. Asra Kadar Yugoslavya Ülkelerinde Türk-İslam Kültürü”, (Çev. İ. Eren), Türk Kültürü Araştırmaları, Yıl I, S.4, Ankara, 1964.
• Şabanoviç, Hazim, İslamska Umetnost, Umetnost na tlu Jugoslavije, Beograd, 1980
• Strazmiri,B.- H.Nalbani, H.- Ceka, N., Monumente Te Arkitektures Ne Shqiperi, Tiran.1973.
• Stojanovski, Aleksandar, “İslamskata Umetnost vo Makedonija”, Skopje, Kniga I, 1969.
• Stojanovski, Aleksandar, Osvrt na vakafite i vakafskite imoti vo Tetovskata nahija vo XV i XVI vek, GINI, br.3 Skopje 1976.
• Tevfik, Mehmet, Manastır Vilayetinin Tarihçesi, Beynelmilel Ticaret Matbaası, Manastır, 1327/1910-1911.
• Tıhıç, S., Islamska Umjetnost na Tlu Yugoslaviye, Svijet Islama, Yugoslovenska Revija – Beograd, 1979.
• Tomovski, Krum, “Camii vo Bitola”, Godişen Zbornik na Tehniçkiot Fakultet, Broj 2, Skopje, 1956/57.
• Tomovski, Krum, “Pregled Na Poznaçajnite Turbinja Vo Makedonija” Univerzitet Vo Skopje, Zbornik na Tehniçkiot Fakultet (1957-58), III-3, Skopje, 1957-58.
• Vırmiça, Raif, Prizren Camileri, Prizren 1996; Kosova ‘ da Osmanlı Mimari Eserleri, I, Ankara 1999,
• YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz, Türkiye Dışındaki Osmanlı Mimari Yapıtları, Ankara, 1989.