VICTORIA & ALBERT MÜZESİ DEPOSUNDA BULUNAN ÇİNİLER ve DİYARBAKIR YAPILARINDAKİ ÇİNİLER ARASINDA BİR KARŞILAŞTIRMA

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 32, 223 - 254, 30.07.2023

Hayal Güleç

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.1279488

Öz

Victoria & Albert Müzesi’nde bulunan seramik ve çini koleksiyonu, Ortadoğu, Asya ve Avrupa’dan farklı yollarla elde edilmiş dünyanın en kapsamlı koleksiyonları arasındadır. Müzede yapılan araştırma sırasında, farklı ölçü ve kompozisyon özellikleriyle dikkati çeken on bir adet çininin izlerinin Diyarbakır yapılarına kadar ulaştığı tespit edilmiştir. Diyarbakır, Osmanlı yönetimine geçtiği 16. yüzyıldan itibaren, önemli eserlerin ortaya konduğu bir dönem geçirmiştir. Bu dönemde, yeni imar faaliyetlerinin yanı sıra önceki dönemlere ait eserlere yapılan onarımlar, mevcut olan mimari dokuya Osmanlı’nın izlerini yansıtmıştır. Bu çalışmanın amacı, Victoria & Albert Müzesi depolarında bulunan on bir adet çininin, Diyarbakır yapılarına ait olup olmadığını tartışmaktır. Çalışma yapılırken betimsel modele dayalı olarak yapılan, nitel bir araştırma yöntemi kullanılmıştır. Bu çinilere ait arşiv belgeleri, metin/doküman analizi ile özetlenmiştir. Çiniler, 16. Yüzyıl klasik İznik çinileri ile karşılaştırılmıştır. Yapılan incelemelerin neticesinde, makaleye konu olan çinilerin benzerlerine, Sahabeler Türbesi, Nebi Cami, Hüsrev Paşa Cami, Behram Paşa Cami ve Melik Ahmet Cami’de ve Ermeni Katolik Kilisesi’nde rastlanmıştır. Son olarak yukarıda verilen çinilerin bazılarının müzeye geliş yoluna dair bilgilere, Victoria & Albert Müzesi arşiv belgelerinden ve İslam Sanatları bölümü kayıtlarından ulaşılmıştır. Bu sayede, bahsi geçen çinilerin, ülkemizden ne şekilde ve kimler tarafından çıkarıldığı, belgelerle açıklık kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çini, Victoria & Albert Müzesi, Diyarbakır, Osmanlı Seramiği, İznik.

Destekleyen Kurum

SDU-BAP

Proje Numarası

3337-YL1-12

A COMPARISON BETWEEN THE TILES IN THE VICTORIA & ALBERT MUSEUM STORAGE AND THE TILES IN DIYARBAKIR BUILDINGS

Öz

The collection of ceramics and tiles at the Victoria & Albert Museum is one of the most comprehensive in the world, having been acquired in various ways from the Middle East, Asia and Europe. During the research conducted at the museum, it was determined that the traces of eleven tiles, which attract attention with their different sizes and compositions, have reached Diyarbakır buildings. Since the 16th century, when the city came under Ottoman rule, Diyarbakır has experienced a period of significant works of art. During this period, new construction activities as well as repairs to earlier buildings reflected the Ottoman imprint on the existing architectural texture. The aim of this study is to discuss whether the eleven tiles found in the warehouses of the Victoria & Albert Museum belong to Diyarbakır structures. A qualitative research method based on a descriptive model was used in this study. The archival documents of these tiles are summarized through text/document analysis. The tiles were compared with 16th century classical Iznik tiles. As a result of the investigations, similar tiles that are the subject of the article were found in the Tomb of the Companions, Nebi Mosque, Hüsrev Pasha Mosque, Behram Pasha Mosque and Melik Ahmet Mosque, and in the Armenian Catholic Church. Finally, the information about the way of some of the above-mentioned tiles came to the museum was obtained from the archive documents of the Victoria & Albert Museum and the records of the Islamic Arts Department. In this way, it has been clarified with documents how and by whom the mentioned tiles were removed from our country.

Anahtar Kelimeler

Tile, Victoria & Albert Museum, Diyarbakir, Ottoman Ceramic, İznik.

Proje Numarası

3337-YL1-12

Kaynakça

• Akalın Eryavuz, Ş. (2000). Halep ve Şam'da bulunan Osmanlı Dönemi çinileri hakkında gezi notları, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, (15) 43-55.
• Altınboğa, A. B. (1999). Diyarbakır folklorundan kesitler. İstanbul: Diyarbakır Büyükşehir Matbaası.
• Altun A., Öney, G. ve Carswell, J. (1991). Türk çini ve seramikleri. İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Arık, O. (2007). Anadolu toprağının hazinesi çini; Selçuklu ve Beylikler Devri çinileri, İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Aslanapa, O. (1984). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Aslanapa, O. vd. (1993). Başlangıcından bugüne Türk Sanat (s. 168). İçinde, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atasoy, N. ve Raby, J. (1989). Iznik, London: Alexandria Press / Türk Ekonomi Bankası.
• Aykal vd. (2013). Tarih- kültür – inanç kenti Diyarbakır (s. 337). İçinde İstanbul.
• Boran A. ve Erdal Z. (2011). Diyarbakır'daki Osmanlı Dönemi cami ve mescidler, medeniyetler mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır, s. 257- 318.
• Carswell, J. (2012). Iznik pottery, London, (reprinted), s. 111-112.
• Çam, N. (1988). Adana Ulu Cami Külliyesi, Ankara, s.25.
• Çam, N. (1999). Anadolu Osmanlı mimarisinde Osmanlı öncesi geleneksel üslup havzaları, İslami Araştırmalar Dergisi, 12, Ankara, s. 3-4.
• Çam, N. (2002). Mimar Sinan’ın Eserlerinde Mahalli Unsurlar. M. Denktaş, Y. Özbek, Arslan A.S. (Ed.), VI. Orta Çağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu içinde, Erciyes Üniversitesi Yayınları. s. 239-258.
• Çığ, C. (2014). Diyarbakır’daki bazı Osmanlı Dönemi çinileri üzerine bir değerlendirme. İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi. (8), 3-22. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/istjss/issue/17494/183038.
• Daşdağ, F.E. (2013). Diyarbakır Melek Ahmet Paşa Camii çinileri. Esosder. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi içinde, (45). s. 270-280.
• Demiriz, Y. (1996). Osmanlı keramik ve çini sanatında gül terminolojisi ve tanımı, Çini Yazıları (Prof. Dr. Şerare Yetkin Anısına), İstanbul, s. 48-49.
• Demiriz, Y. (2000). Osmanlı çini sanatı. s. 354–355 içinde Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Demirsar Arlı, B. ve Altun, A. (2008). Anadolu toprağının hazinesi çini Osmanlı Dönemi. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Eroğlu, S. ve Başaran Güleç, H. (2016). Victoria and Albert Müzesi Deposunda Bulunan Yeşil Cami ve Yeşil Türbe’nin Çinileri ile Leon Parvillée İlişkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (9) S. 331-54.
• Eroğlu Bilgin, S. (2018). Kilis Tekke (Canpolat Paşa) Cami ve çini süslemeleri üzerine bir değerlendirme. A. Erkmen ve S. Khadhraoui (Eds.), İksadi II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı. (1), s. 107-124 içinde.
• Gabriel, A. (1923). Voyages Archeologiques dans la Turque Orientale. Paris.
• Göyünç, N. (1994). Diyarbakır. TDV İslam Ansiklopedisi, (9) s. 464-469.
• Güleç, H. (2016). Victoria &Albert Müzesi deposunda bulunan 16. yüzyıl İznik çinileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Harman, M. (2013) Tunceli’de yer alan tarihi öneme sahip dini yapılar. Tunceli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. s. 29-55.
• Harward Museums (T.Y). Tile with grapes and vine leaves architectural elements. Erişim adresi: https://harvardartmuseums.org/collections/object/213051.
• İlhan, M. M. (1994). XVI. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır şehrinin nüfusu ve vakıfları: 1518 ve 1540 tarihli tapu tahrir defterlerinden notlar. A. Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 16 (27) s. 45-113, Ankara.
• Kuban, D. (2016). Osmanlı mimarisi, İstanbul (2. baskı), s. 442.
• Necipoğlu, G. (2007). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı: mimari, tören, İstanbul: İktidar Yapı Kredi Yayınları.
• Necipoğlu, G. (2013). Sinan çağı: Osmanlı İmparatorluğu’nda mimari kültür, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karaca, N. (2017). Diyarbakır Behram Paşa Camii çinileri, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (10), s. 234-251.
• Öney, G. (1978). Anadolu Selçuklu mimari süslemesi ve el sanatları. Ankara: T.C. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öney, G. (2004). Çini ve seramik, Osmanlı Uygarlığı 2. içinde Ankara, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Porter, V. (2008). Islamic tiles, London, s. 103.
• Raby, J. (1978). Diyarbakır: a rival to Iznik-a six-teenth century tile industry in Eastern Anatolia. Istanbuler Mitteilungen.
• Sinemoğlu, N. (1988). Mimar Sinan dönemi duvar çiniciliğinin tekniği ve gelişimi, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı Kitabı içinde (s. 241-249). İstanbul.
• Sotheby’s (t.y.) A Damascus Pottery Tile, Syrıa, Late 16th/Early 17TH Century. Erişim Adresi: https://www.sothebys.com/en/buy/auction/2019/arts-of-the-islamic-world/a-damascus-pottery-tile-syria-late-16th-early-17th.
• Sözen, M. (1971). Diyarbakır’da Türk mimarisi. İstanbul.
• Sözen, M. (1981). Anadolu’da Akkoyunlu mimarisi. İstanbul.
• Turan Bakır, S. (2002). “Osmanlı döneminde Şam üretimi çiniler”, Türkler, (12) Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 358-365.
• Tuncer, O. C. (1996). Diyarbakır camileri. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sanat Yayınları. Ankara.
• Tuncer, O. C. (2002). Diyarbakır kiliseleri, (13). Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları. Diyarbakır.
• Ünal, S. (1998). Diyarbakır Camilerinde Çini Süslemeler. "Diyarbakır Camilerinde Çini Süslemeler" (Özet bildiri) Victoria and Albert Museum. (2009, 10 Mart). Tile. Erişim adresi: https://collections.vam.ac.uk/item/O198854/tile-unknown/
• Victoria and Albert Museum. (2009, 09 Nisan). Tile. Erişim adresi : https://collections.vam.ac.uk/item/O224125/tile-unknown/
• Victoria and Albert Museum. (2009, 16 Nisan). Tile. Erişim adresi http://collections.vam.ac.uk/item/O224803/tile-unknown/
• Victoria and Albert Museum. (2009, 24 Haziran). Tile. Erişim adresi https://collections.vam.ac.uk/item/O282381/tile/
• Yenişehirlioğlu, F. (1985). Onaltıncı yüzyıl Osmanlı yapılarında görülen çini süsleme programının gelişimi. Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi içinde, 1, (2), Ankara. s. 473-476.
• Yenişehirlioğlu, F. (1987). Les revêtements de céramiques dans les édifices de Diyarbakir. Ars Turcica, Akten des VI.Internationalen Kongresses für Türkische Kunst, Munchen. s. 368-382.
• Yenişehirlioğlu, F. (1989). Sinan yapılarında çini kullanımı. VI. Vakıf Haftası, F. Yenişehirlioğlu, F. (2005). Günlük Yaşamdan İnsancıl Görünümler. G. Kürkman (Ed.), Toprak, Ateş, Sır Tarihsel Gelişimi Atölyeleri ve Ustalarıyla Kütahya Çini ve Seramikleri s. 9-29. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Yayınları dergisi, (s. 301-315), Ankara.
• Yetkin, Ş. (1972). Anadoluʾda Türk çini sanatının gelişmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. İstanbul.
• Yıldırım, S. (2001). Diyarbakır yapılarında çini süsleme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Yıldırım, S. (2005). Diyarbakır yapılarındaki Osmanlı dönemi çinilerinin tarihlendirmeleri ve üretim yeri hakkında düşünceler. Erdem, 15 (43), s. 119-144.
• Yıldırım, S. (2008). Diyarbakır’daki Osmanlı dönemi çinilerinin motif ve kompozisyon özellikleri, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Diyarbakır, (2), Ankara, s. 595-606.
• Yıldırım, S. (2014). Diyarbakır sahabeler türbesi çini süslemeleri, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5), s. 23-35.
• Yıldız, İ. (2011). Diyarbakır Türbeleri, Medeniyetler mirası Diyarbakır mimarisi, Diyarbakır, s. 319-370.