TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA TESPİT EDİLEN YAPISAL SORUNLARA DAİR ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 761 - 809, 27.12.2022

Cem Ümit Beyoğlu

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1168925

Cited By: 2

Öz

Anayasa Mahkemesi tarafından verilen bireysel başvurulara ilişkin kararlarda yapısal sorun olarak tespit edilen hususlar açısından yeni hukuki düzenlemeler yapılması, yürürlükteki düzenlemelerin değiştirilmesi veya kaldırılması ihtiyacı doğabilmektedir. Yapısal sorun kavramını, yürürlükteki hukuki düzenlemelerden veya yerleşik uygulamalardan dolayı gerçekleşen ya da gerçekleşebilecek olan hak ihlalleri sonucunda çok sayıda bireysel başvuru yapılmasının kaynağı niteliğindeki durum şeklinde tarif etmek mümkündür. Sistemik sorun olarak da ifade edilen yapısal sorunlardan dolayı bir veya birkaç hak ihlali ve bireysel başvuru değil de çok sayıda hak ihlali ve bireysel başvuru söz konusu olmaktadır. Gerçekleşmiş hak ihlalleri ve bireysel başvuruların yanı sıra muhtemel hak ihlalleri ve bireysel başvurular da bu kapsamda ele alınmaktadır. Yapısal sorunların çözülmesi sonucunda çok sayıda hak ihlali telafi edilebilmekte ve muhtemel hak ihlalleri önlenebilmektedir. Ayrıca bu şekilde benzer başvuruların yeknesak ve seri şekilde telafi edilmesi mümkün olabilmekte ve bu doğrultuda Mahkeme’nin iş yükü azalabilmektedir. Dolayısıyla Mahkeme, yapısal sorundan kaynaklanan birçok başvuruyu tek kararla çözebilmekte ve benzer başvurulara yönelik de çözüm sunabilmektedir.
Mahkeme, tespit etmiş olduğu yapısal sorunların çözümü için etkili olabileceğini öngördüğü önerileri Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bildirebilmektedir. Mevcut durumda Mahkeme, vermiş olduğu kararlarda “Yapısal sorunun çözümü için keyfiyetin Türkiye Büyük Millet Meclisine Bildirilmesine” şeklinde hüküm kurmaktadır. Bununla beraber Alman Anayasa Mahkemesinin yasama organına çağrı kararı yetkisi bulunmaktadır. Değinilen yetkinin Türk Anayasa Mahkemesi’ne tanınması, yapısal sorunların Meclis tarafından çözülmesine katkı sağlayabilecektir. Kanaatimizce Mahkeme tarafından yasama organına gönderilen çağrı kararlarının Meclis gündeminde bir Genel Görüşme şeklinde ele alınması ve çağrı kararı doğrultusunda ilgili yapısal sorunların çözümüne yönelik gerekli düzenlemelerin yapılması uygun olacaktır. Her ne kadar mevcut durumda yapısal sorunlar Meclis’e bildirilmekte ise de yasama organına çağrı kararı yetkisinin Türk Anayasa Mahkemesi’ne tanınması, gerek söz konusu yetkinin kullanımının çerçevesi gerekse de yapısal sorunların Meclis tarafından çözülmesi açısından etkili sonuçlar doğurabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bireysel Başvuru, Yapısal Sorun, Hak İhlalleri, Çağrı Kararı, Pilot Karar.

Kaynakça

• Aliefendioğlu, Yılmaz. Anayasa Yargısı. Ankara: Yetkin Yayınevi, 1997. (Aliefendioğlu, Anayasa Yargısı) Altıparmak, Kerem. “Kopya Davalar ve Pilot Kararlar: Bir Kararda Bin Adaletsizlik?”, Editör: Kerem Altıparmak, 50. Yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi: Başarı mı Hayal Kırıklığı mı? içinde. Ankara: Ankara Barosu Yayınları, 2009: 60-107.
• Buyse, Antoine. “The Pilot Judgment Procedure at the European Court of Human Rights: Possibilities and Challenges.”, The Greek Law Journal, 57, (2009): 1890-1902.
• Cengiz, Serkan. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Temel Hak ve Özgürlükleri Koruma Standardı Açısından İki Yıllık Anayasa Şikayeti Uygulamasının Değerlendirilmesi,” Kamu Hukukçuları Platformu “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” başlıklı V. Toplantı, (2015).
• Doğru, Osman. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Rehberi. İstanbul: Legal Yayınevi, 2013.
• Gerards, Janneke. “The Pilot Judgment Procedure before the European Court of Human Rights as an Instrument for Dialogue,” Editörler: Patricia Popelier ve Monica Claes, Constitutional Conversations içinde. Antwerp: Intersentia, 2012: 371-397.
• Glas, Lize. “The Functioning of the Pilot-Judgment Procedure of the European Court Of Human Rights in Practice.”, Netherlands Quarterly of Human Rights, 34, S.1, (2016): 41–70.
• Gören, Zafer. Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınevi, 2018.
• Gören, Zafer. “Anayasa Yargısı ve Yasama Türk ve Alman Hukukunda Anayasa Mahkemesi ve Parlamentonun Karşılıklı Etkileşimi.”, Anayasa Yargısı Dergisi, 13, 1996: 81-128.
• Gözlügöl, Said Vakkas. Avrupa İnsan Hakları Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2014. (Gözlügöl, Avrupa İnsan Hakları Hukuku) Gözübüyük, Şeref ve Gölcüklü, Feyyaz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması. Ankara: Turhan Kitabevi, 2016.
• Havutcu Ayşe ve Kalkancı, Yasemin. “Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Işığında Kadının Soyadı.” , İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 6, S.2, (2020): 135-180.
• Hüner, Mehmet Fatih ve Kale Fatmagül. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Koruma Sisteminde bir ‘Geri Adım’: 14 Nolu Protokol,” Editörler: Yalçın Şahinkaya, Erdal Abdulhakimoğulları ve Mübariz Yolçiyev, Hukuk Biliminin Güncel Sorunları III. Uluslararası Kongre içinde. Ankara: Adalet Yayınevi, 2012: 333-356.
• Ilchenko, Ivanna. Pilot Judgement Procedure of the European Court of Human Rights: Panacea or Dead-End for Poland, Russia and Ukraine. Master Thesis, Central European University, Hungary, 2013.
• İnceoğlu, Sibel. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Türkiye ve Latin Modelleri. İstanbul: On İki Levha Yayını, 2017.
• Kaboğlu, İbrahim Özden. Anayasa Yargısı. Ankara: İmge Kitabevi, 2007.
• Kanadoğlu, Osman Korkut. Anayasa Mahkemesi. İstanbul: Beta Yayınevi, 2004.
• Karakul, Selman. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Kendi Kararlarının Yerine Getirilmesindeki Rolü.”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5, S.2 (2018): 125-156.
• Karaman, Ebru. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Kararlarının Yerine Getirilmemesinden Doğan Sorumluluk.”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 72, S.1 (2014):411-434.
• Karaman, Ebru. Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Bireysel Başvuru Yolu. İstanbul: On İki Levha Yayını, 2013.
• Kindt, Eline. The Pilot Judgment Procedure at the European Court of Human Rights: An Evaluation in the Light of Procedural Efficiency and Access to Justice. PhD Thesis, Ghent University, Belgium, 2018.
• Köküsarı, İsmail. “Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Pilot Karar Uygulaması.”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 33, S.3-4, (2019): 181-243.
• Oduncu, Leyla Nur. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Pilot Karar Usulü.”, İnsan Hakları Yıllığı, 38, (2020): 83-121.
• Paraskeva, Costas. “Human Rights Protection Begins and Ends at Home: The ‘Pilot Judgment Procedure’ Developed by the European Court of Human Rights.”, Human Right Law Commentary, 3, (2003): 1-16.
• Sadurski, Wojciech. “Partnering with Strasbourg: Constitutionalisation of the European Court of Human Rights, the Accession of Central and East European States to the Council of Europe, and the Idea of Pilot Judgments.”, Human Rights Law Review, 9, S 3, (2009): 397-453.
• Sicilianos, Linos-Alexandre ve Kostopolou, Maria-Andriani. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında Bireysel Başvuru. Strazburg: Avrupa Konseyi Yayını, 2021.
• Şirin, Tolga. Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) Usul Hukuku. Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayını, 2019.
• Şirin, Tolga. Türkiye’de Anayasa Şikayeti (Bireysel Başvuru). İstanbul: On İki Levha Yayını, 2013.
• Şirin, Tolga. “Üçüncü Yılda Bir Bilanço: Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru (Anayasa Şikayeti) Usulünün ve Kararlarının Değerlendirilmesi”, Kamu Hukukçuları Platformu “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” başlıklı V. Toplantı, (2015).
• Vitkauskas, Dovydas ve Dikov, Grigoriy. (Çev. Serkan Cengiz), Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Adil Yargılanma Hakkının Korunması. Strazburg: Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü Genel Müdürlüğü Yayını, 2018.
• Yıldırım, Zeki. “6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun: İnsan Hakları İhlallerinin Çözümüne Dair Farklı Bir Yaklaşım.”, Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17, S.1-2, (2013): 1725-1756.