SERİ MUHAKEME USULÜNÜN SAVUNMA HAKKI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 929 - 972, 27.12.2022

Alparslan Dereli

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1170730

Öz

Kitle iletişim araçlarının özellikle de internet kullanımının artması suç çeşitliliğinin çoğalmasına yol açmıştır. Nüfus ve göç artışı ile ekonomik sebepler de suç oranlarında artışa neden olmaktadır. Suç çeşitliliğinin ve oranının artması ceza yargılamalarında dosya yüküne yol açmaktadır. Bu durum İHAS’ın 6. maddesinde “Adil Yargılanma Hakkı” başlığı altında düzenlenen makul sürede yargılanma hakkının ihlaline sebebiyet verebilmektedir. Yargılamaların sürüncemede kalmaması ve daha hızlı bir şekilde ilerlemesi için alternatif çözüm yöntemleri ileri sürülmüştür. Anglo-Sakson Hukuku’nda daha eski dönemlerden beri uygulanan alternatif çözümler, Kıta-Avrupası’nda da yer yer uygulanmaya başlanmıştır.
Alternatif çözüm usullerinden birisi de seri muhakeme usulüdür. 7188 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 250. maddesinde seri muhakeme usulü kazuistik bir şekilde düzenlenmiş, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun geçici 5. maddesi uyarınca 01.01.2020 tarihinde uygulamaya girmiştir. Ayrıca kanun hükümlerinin uygulanmasında usul ve esasların belirlenmesi bakımından Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme Usulü Yönetmeliği yürürlüğe girmiştir. Seri muhakeme usulünde soruşturma evresinde katalog suçlar bakımından yeterli şüphenin oluşması üzerine Cumhuriyet Savcısı tarafından şüpheliye seri muhakeme usulünün uygulanması için teklifte bulunulur. Şüphelinin kabul etmesiyle bu yöntem uygulanarak kovuşturma evresine geçilmeden yargılama sonuçlandırılır.
Seri muhakeme usulüyle belirli suçlar bakımından şüphelinin teklifi kabul etmesi halinde aynı gün içerisinde yargılamanın sonuçlandırılması amaçlanmıştır. Bu haliyle makul sürede yargılanma hakkı güvence altına alınmak ve ceza mahkemelerindeki dosya yükü azaltılmak istenmiştir. Ancak yargılamada şüpheli/sanığı korumaya yönelik birçok düzenleme göz ardı edilerek sürecin tamamlanması birçok endişeyi de beraberinde getirmektedir.
Nitekim seri muhakeme usulünün uygulanmasıyla birlikte şüpheli savunma hakkından ve savunma hakkıyla bağlantılı birçok haktan feragat etmiş bulunmaktadır. Bu çerçevede şüphelinin meramını anlatabilme ilkesini önemli ölçüde kısıtlamaktadır. Seri muhakeme usulünün uygulanmasına ilişkin yalnızca teklifin kabulü aşamasında zorunlu müdafi bulunması şüphelinin savunma hakkının en önemli unsuru olan müdafiden yararlanma hakkından etkin bir şekilde faydalanabileceğine dair soru işareti oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Seri Muhakeme Usulü, Soruşturma Aşaması, Cumhuriyet Savcısı, Savunma Hakkı, Zorunlu Müdafi

Kaynakça

• Akbulut, Berrin ve Aksan, Murat. Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırma 2. Baskı. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2019.
• Alschuler, Albert W. “Plea Bargaining and Its History.”, Columbia Law Review 79, 1 (1979): 211-245.
• Atalay, Ayşe Özge. “Türk Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme Usulü ve Mukayeseli Hukuktaki Benzer Usuller.”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 19, 2 (2020): 653-732.
• Aygörmez Uğurlubay, Gülsün A, Haydar, Nuran ve Korkmaz, Mehmet. “Seri Muhakeme Usûlüne İlişkin Sorunlar.”, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2 (2019): 255-309.
• Bacaksız, Pınar. “İddianame Pazarlığı (Plea Bargaining).”, Ceza Hukuku Dergisi 3, 7 (2008): 151-170.
• Balo, Yusuf Solmaz ve Çetintürk, Ekrem. “Amerika Birleşik Devletleri Ceza Hukuku Uygulamasında Savcı-Sanık Pazarlığı ve Türkiye’de Uygulanabilirliği.”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17, 1-2 (2013): 1243-1292.
• Baytaz, Abdullah Batuhan. “Seri Muhakeme Usulü” Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi 8, 2 (2020): 227-273.
• Bengü, Cemil Halit “Sulh Yargıcının Ceza Kararnamesi.”, Adliye Dergisi 36, 3 (Mart 1945): 183-208.
• Bozbayındır, Ali Emrah. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatlarında İddia Pazarlığı Kurumu (Plea Bargaınıng)” Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(2021): 1447-1512.
• Centel, Nur ve Zafer, Hamide. Ceza Muhakemesi Hukuku 19. Baskı. İstanbul: Beta, 2020.
• Cihan, Erol. “50. Yılda Ceza Muhakemesi Süjesi Olarak Sanığın Durumu ve Sorgusu.”, İÜHFM 1984, 1-4 (1984): 133-151.
• Ekici Şahin, Meral, “Yargılamayı Hızlandıran Bir Model Olarak Alman Ceza Muhakemesi Hukukunda Hüküm Anlaşması (§257c StPO).”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 11, 1 (2020): 303-320.
• Er, Elif. “Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usullerinin Özellikleri ve Ceza Muhakemesi Hukuku İlkeleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi.”, Yaşar Hukuk Dergisi 3, 1(2021): 55-111.
• Erdem, Mustafa Ruhan ve Şentürk, Candide. “Ceza Muhakemesi Hukukunda Yeni Bir Kurum Olarak Seri Muhakeme Yöntemi (CMK m.250).”, Ceza Hukuku Dergisi 14, 41(2019): 1243-1293.
• Erdoğan, Yavuz. “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü.”, Legal Hukuk Dergisi 18, 209 (2020): 1989-2036.
• Eriş, Ali Uğur. “Ceza Muhakemesi Hukukunda Uzlaştırma ve Uzlaştırma Eğitimi.”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi 137 (2018): 241-271.
• Ersoy, Uğur. “Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usullerinde İtiraz Kurumuna İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri” SÜHFD 28, 2 (2020): 857-885.
• Ildırar, Elif. Seri Muhakeme Usulü. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2021.
• Kafes, Veli. “Ceza Muhakemesinde Meram Anlatma İlkesinin Sağlanması.”, CHKD 3, 2 (2015): 181-197.
• Kaplan, Mahmut. “Onarıcı Adalet ve Türk Ceza Hukukuna Yansımaları.”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, 1 (2015): 59-86. Karagülmez, Ali. Türk Hukuknda Ceza Kararnamesi ve Önödeme. Ankara: Adalet, 1999.
• Karakehya, Hakan ve İnce Tunçer, Asuman, “Seri Muhakeme Usulünün Adil Yargılanma Hakkı ve Diğer Bazı Anayasal İlkeler Açısından Değerlendirilmesi.”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 11, 1 (2021): 1-62.
• Karakehya, Hakan. “Ceza Muhakemesinde Sanığın Meramını Anlatabilme Hakkının Unsurları” CHKD 3, 2 (2015): 199-225.
• Kaşlı, Enver. Ceza Adalet Sisteminde İtham Pazarlığı (Plea Bargaining). Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2017.
• Kocakale, Enes. “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü” (Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Ozancan Belci, Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü. Ankara: Yetkin, 2021.
• Önder, Ayhan. Sulh Hâkiminin Ceza Kararnamesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1966.
• Özbek, Veli Özer, Doğan, Koray ve Bacaksız, Pınar. Ceza Muhakemesi Hukuku 14. Baskı. Ankara: Seçkin yayıncılık, 2021.
• Sevdiren, Öznur. “Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Seri Muhakeme Usulü Üzerine Eleştirel Değerlendirmeler.”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15, 189-190 (2020): 573-616.
• Tulay, M. Emre. “Seri Muhakeme Usulü (CMK m. 250).”, İzmir Barosu Dergisi 85, 2 (2020): 117-157.
• Turhan, Faruk. Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Asil, 2006.
• Turner, Jenia I. “Plea Bargaining.”, (Luna, Erik ed., 2017) SMU Dedman School of Law Legal Studies Research Paper No. 348: 73-99 Erişim Tarihi: 11.08.2022. https://law.asu.edu/sites/default/files/pdf/academy_for_justice/4_Reforming-Criminal-Justice_Vol_3_Plea-Bargaining.pdf
• Umbreit, Mark S. “Restorative Justice Through Victim-Offender Mediation: A Multi-Site Assessment.”, Western Criminal Review 1,1 (1998). Erişim Tarihi: 04.08.2022, https://westerncriminology.org/documents/WCR/v01n1/Umbreit/Umbreit.html
• Ünver, Yener ve Hakeri, Hakan. Ceza Muhakemesi Hukuku 18. Bası. Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• Viano, Emilio C. “Plea Bargaining in the United States: A Perversion Of Justice” International Review of Penal Law 80, 1-2 (2012): 109-145. Erişim Tarihi: 10.08.2022, https://www.cairn-int.info/abstract-E_RIDP_831_0109--plea-bargaining-in-the-united-states-a.htm?contenu=article.
• Yapar, Mehmet Emin. Ceza Muhakemesinde İddia Pazarlığı. Ankara: Adalet Yayınevi, 2013.
• Yaşar, Ercan. “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Seri Muhakeme Usulü.”, Adalet Dergisi, 65 (2020): 255-299.
• Yavuz, Hakan A. “Onarıcı Adalet ve Uzlaştırma Kurumu Bağlamında Ceza Adalet Sisteminde Mağdurun Konumu.”, Türkiye Adalet Akademisi 6, 23 (2015): 85-115.
• Yavuz, Hakan A. Ceza Muhakemesinde Kovuşturmaya Alternatif Yöntemler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2020. Yayınları, 1966.
• Yenisey, Feridun ve Nuhoğlu, Ayşe. Ceza Muhakemesi Hukuku 9. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Yenisey, Feridun ve Nuhoğlu, Ayşe. Ceza Muhakemesi Hukuku Başvuru Kitabı 7. Baskı. Ankara: Bilge Yayınevi, 2021.
• Yenisey, Feridun. “Ceza Muhakemesi Süjelerinin İradelerinin Ceza Muhakemesinin Yürüyüşüne Etkisi Sorunu.”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Nur Centel’e Armağan 19, 2 (2013): 453-470.
• Yılmaz, Zahit ve Apiş, Özge. “Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Düzenlemelerinin Değerlendirilmesi” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 26, 1 (2020): 62-106
• Yokuş Sevük, Handan. “Çocuk Yargılamasında Ön Ödeme ve Sulh Hakiminin Ceza Kararnamesi.”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi 52 (2004): 66-88.
• Yüce, Turhan Tufan Yüce. “Sanığın Savunması ve Korunması Açısından Ceza Soruşturmasının Ümanist İlkeleri.”, TBBD 1988, 1(1988): 156-167.