TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASI VE AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN YAKLAŞIMI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 339 - 358, 17.07.2023

Emirhan Haznedar

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1216120

Öz

Türkiye siyaset tarihinde fazlasıyla siyasi parti varlık bulmuş bunlardan bazıları ise siyasi parti kapatma davalarına konu olmuşlardır. Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin tarafı olmasıyla, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini tanıyarak Sözleşme’de yer alan hakların ihlallerinden doğacak uyuşmazlıkların Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşınması yolunu açmıştır. Nitekim siyasi parti kapatma davalarında gündeme gelen ifade özgürlüğü, düşünce din ve vicdan özgürlüğü, toplanma hakkı, örgütlenme hakkı gibi hakların ihlal edildiği gerekçesiyle başvurucular ihlal iddialarını Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne taşımıştır.

Anahtar Kelimeler

siyasi parti, ifade özgürlüğü, siyasi parti kapatma davası, düşünce, din ve vicdan özgürlüğü, toplanma ve dernek kurma hakkı, laiklik, bölücülük

Kaynakça

• Kitap Doğru, Osman. ve Nalbant, Atilla. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar 1. Cilt, İstanbul: Legal Yayıncılık, 2013.
• Karan Ulaş, Örgütlenme ve Toplanma Özgürlüğü, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi - 3, Ankara, 2018.
• Makale Ağırbaşlı, Şennur. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 101 (2012): 83-102.
• Akyazan, A. Emrah. “1982 Anayasası’na Göre Siyasi Partilerin Kapatılması”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, C. 19, S. 65 (2006): 247-276.
• Akyel, Recai. “Türkiye’de Siyasi Partilerin Hukuksal Konumları ve Denetimleri”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, C. 6, S. 12 (2018): 115-154.
• Alpkaya, Gökçen. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde ve Uygulamasında Toplanma Özgürlüğüne Hak”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 56, S. 3 (2001): 1-18.
• Arıkan, Halil Volkan. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İçtihadı Işığında Refah Partisi Kararı: Bir İçtihat Değişikliği Mi?”. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 2, (2004): 127-147.
• Bilir, Faruk. ve Aksan, Murat. “Siyasi Partilerin Kapatılması”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 3, S. 2 (2008): 3-43.
• Çelik, Can. “Anayasa Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Siyasi Partilerin Laiklik Karşıtı Eylemlerin Odağı Haline Gelmesi Sebebiyle Kapatılması Rejimi ve Refah Partisi Kararı Çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Konuya Yaklaşımı”, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1 (2015): 113-150.
• Çelik, Demirhan Burak. “İHAM’ın DTP ve Diğerleri/Türkiye Karar Üzerine”. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S. 82 (2015): 23-66.
• Coşar, Vedat Ahsen, “Siyasi Partilerin Yasaklanması ile İlgili Venedik Kriterleri”. Ankara Barosu Dergisi, S. 2, (2009): 123-126.
• Ekinci Bezar, Eylem. “Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı Bakımından Bildirim Usulünün Kapsamı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 68, S. 4 (2019): 753-794.
• Hazar, Zeynep. “Siyasi Partilerin Kapatılması ve Demokratik Toplumda Gereklilik İlkesi: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir İnceleme”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, S. 1 (2018): 73-106.
• İhtiyaroğlu, Uğur. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Siyasi Partilerin Kapatılmasına İlişkin Yaklaşımı ve Refah Partisi Kapatma Kararı Özelinde Din ve Vicdan Hürriyeti”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 29, S. 1 (2021): 329-361.
• Kaplan, İbrahim. “Siyasi Partilerle İlgili Davalarda Görevli ve Yetkili Mahkemeler”. Terazi Hukuk Dergisi, C. 3, S. 23 (2008): 17-23.
• Kararmaz, Furkan. “Toplanma Hakkı ve Kolluk Tedbirleri İlişkisi”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 127, (2016): 11-45.
• Koç, Emin. “Siyasi Partilere Devlet Yardımı”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, (2009): 43-82.
• Koçak, Mustafa. “Karşılaştırmalı Analiz, İHAM ve AB Ölçütleri”. Anayasa Yargısı, C. 22, S. 11 (2006): 115-132.
• Metin, Yüksel. ve Aslan, Gamze. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Dernek Özgürlüğü”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, C. 12, S. 3 (2007): 271-298.
• Metin, Yüksel. ve Dinler, Veysel. “İspanya’da Batasuna Partisi’nin Yasaklanması”. Terazi Hukuk Dergisi, C. 3, S. 20 (2008): 37-49.
• Özbey, Özcam. ‘Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında İfade Özgürlüğü Kısıtlamaları’. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 62, S. 1 (2013): 93-146.
• Özgenç, İzzet. “Terörizmin ve Terör Örgütünün Propagandası Suçu ve Ceza Hukuku Sorumluluğu”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 25, S. 2 (2021): 373-431.
• Taşkın, Cankat. “Siyasi Partilerin Kapatılması”. Bursa Barosu Dergisi, C. 32, S. 84 (2008): 9-22.
• Topaloğlu, Ali. “Siyasi Parti Kapatma Davasında Yargılama Usulü”. Terazi Hukuk Dergisi, C. 8, S. 80 (2013): 24-33.
• Turhan, Mehmet. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Siyasi Parti Kapatma Davaları”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 57, S. 3 (2002): 129-150.
• Yamaner, Melike Batur. ve Güngören, Birden. ‘Spinoza’dan Mill’e, Mill’den Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine İfade Özgürlüğü’. Galatarasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 2 (2007): 25-46.
• Yokuş, Sevtap. “Türk Anayasa Mahkemesi’nin ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Siyasi Partilere Yaklaşımı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 50, S. 4 (2001): 107-128.
• Yüksek Lisans Tezi Çelebi, Özge. Türkiye’de Siyasi Parti Kapatma Davalarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Tarafından Değerlendirilmesi (Refah Partisi Örneği) (Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Hamurcu, Onur. Siyasi Parti Kapatma Kararlarında AİHM ve Türk Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşım Tarzı (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Atıf Yapılan Kararlar AİHM, Demokratik Toplum Partisi ve Diğerleri / Türkiye, 12.01.2016, 3840/10, 3870/10, 3878/10, 15616/10, 21919/10, 39118/10, 37272/10.
• AİHM, Handyside / Birleşik Krallık, 07.12.1976, 5493/72.
• AİHM, Herri Batasuna ve Batasuna / İspanya, 30.06.2009, 25803/04, 25817/04.
• AİHM, Özdep / Türkiye, 08.12.1999, 23885/94.
• AİHM, Refah Partisi ve Diğerleri / Türkiye, 12.02.2003, 41340/98.
• AİHM, Sosyalist Parti ve Diğerleri / Türkiye, 25.05.1998, 21237/93.
• AİHM, Türkiye Birleşik Komünist Partisi / Türkiye, 30.01.1998, 19392/92.
• AİHM, Yazar, Karataş, Aksoy ve Halkın Emek Partisi / Türkiye, 09.04.2002, 22723/93, 22724/93, 22725/93.