Okullarda Karşılaşılan Bağımlılıklar Üzerine Bir Durum Çalışması

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 114 - 133, 28.06.2020

İlker Dere Abdullah Uçar

Öz

Bu araştırmanın amacı, okullarda karşılaşılan bağımlılıklar hakkında öğretmenlerin görüşlerini ortaya çıkarmaktır. Bu amaca ulaşmak için durum çalışması deseni kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemiyle belirlenen ve Konya ilinin merkez ilçelerinde bulunan ortaokul ve lise kademelerinin çeşitli branşlarında görev yapan 14 öğretmenden oluşmaktadır. Veri toplamak için dört temel bölümden oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Veriler, katılımcı öğretmenler ve okul yöneticilerinden izin alınarak yüz yüze yapılan görüşmelerle toplanmıştır. Toplanan verileri analiz etmek için içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma sonuçları, okullarda çeşitli bağımlılık türleriyle karşılaşıldığını ve bu bağımlılık türlerinin ortaokul ve lise kademesine göre farklılaştığını göstermektedir. Ortaokul kademesinde daha çok tütün ve teknoloji bağımlılığı; lise kademesinde, tütün ve teknoloji bağımlılıklarının yanı sıra uyuşturucu ve alkol bağımlılığı gibi daha tehlikeli türlerle karşılaşılmaktadır. Bağımlılıklarla mücadelenin devlet, okul, aile ve sivil toplum iş birliği ile yapılması gerektiğini söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Okul, Öğretmen, Bağımlılıklarla Mücadele, Madde, Teknoloji

Kaynakça

• Aktan, O., Yılmaz, M. ve Yılmaz, M. (2018). Ortaokullarda uygulanan bağımlılıkla mücadele programının etkililiğinin değerlendirilmesine yönelik yönetici, öğretmen ve veli görüşleri. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(4), 637-664.
• Ardıç-Çobaner, A. (2013). Türkiye’de tütün kontrolü politikalar kapsamında iletişim faaliyetleri ve tütün kontrolü haberleri. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 5(1), 123-139.
• Ayas, T. ve Horzum, M. B. (2013). İlköğretim öğrencilerinin internet bağımlılığı ve aile internet tutumu. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(39), 46-57.
• Ayas, T. ve Horzum, M. B. (2016). Teknolojinin olumsuz etkileri. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Bahar, A. (2018). Uyuşturucu madde kullanımının nedenleri ve bağımlılık oluşum sürecinde iletişimsel yaklaşımların rolü ve önemi: Polis kayıtları üzerinden olgusal bir inceleme. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences, 55, 1-36.
• Balıkçı, R. (2018). Çocuklarda ve ergenlerde çevrimiçi oyun bağımlılığı ve agresif davranışlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Başkurt, İ. (2003). Gençlik, madde bağımlılığı ve korunma yolları. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 79-111.
• Bergmark, K. H., Stensson, E., & Bergmark, A. (2016). Internet addiction: The making of a new addiction. Jacobs Journal of Addiction and Therapy, 3(1), 1-10.
• Bircan, N. E. (2019). Lise öğrencilerinin akıllı telefon bağımlılıkları ile sosyal ağ kullanım amaçları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Bircan, S. ve Erden, G. (2011). Madde bağımlılığı: Aile ile ilgili olası risk faktörleri, algılanan ebeveyn kabul-reddi ve çocuk yetiştirme stilleri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 18(3), 211-222.
• Bozkurt, O. (2015). Madde bağımlısı bireylerin bağımlılık süreçlerinde ailenin etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2018). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Canel, A. N., Yılmaz, S., Bacanlı, H. ve Akyılmaz, F. D. (2016). Training program on addiction prevention of Turkey (TBM): Content and process. Gavin J Addict Res Ther 2016, 29-35.
• Choate, P. W. (2015). Adolescent alcoholism and drug addiction: The experience of parents. Behavioral Sciences, 5(4), 461-476. doi: https://doi.org/10.3390/bs5040461
• Devlet Denetleme Kurulu (DDK), (2014/2). Araştırma ve İnceleme Raporu- Madde ve Diğer Bağımlılıklar ile Mücadele Kapasitesinin ve Bu Bağlamda Türkiye Yeşilay Cemiyetinin Değerlendirilmesi. 12.12.2019’da tarihinde http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/alintilar/370.pdf adresinden alınmıştır.
• Dinç, M. (2015). Teknoloji bağımlılığı ve gençlik. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 3(3), 31-65.
• Durdu, A. (2019). Ortaokul 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin sosyal medya bağımlılıkları ve akademik erteleme davranışlarının incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin.
• Erdamar, G. ve Kurupınar, A. (2014). Ortaöğretim öğrencilerinde görülen madde bağımlılığı alışkanlığı ve yaygınlığı: Bartın ili örneği. Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 65-84. Erdim, L. (2019). Alkolizmin Aile ve Çocuk Üzerine Etkisi. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 6(1), 193-200.
• Ertemel, A. V. ve Aydın, G. (2018). Dijital ekonomide teknoloji bağımlılığı ve çözüm önerileri. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(4), 665‒690.
• Gerhart, N. (2017). Technology addiction: How social network sites impact our lives. Informing Science: The International Journal of an Emerging Transdiscipline, 20, 179-194.
• Göv, E. (2019). Okullarda rehberlik hizmetleri kapsamında yürütülen ruh sağlığı çalışmaları. (Hazırlayanlar: Koçak-Tufan, Z., Atagün, İ. M, Çandarlı, D., Şentürk, Ö. ve Özer, M. Gençlik Ruh Sağlığı Çalıştayı. Yüksek Öğretim Kurumu, Ankara, 4 Eylül. 04.12.2019 tarihinde https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2019/genclik_ruh_sagligi_raporu.pdf adresinden alınmıştır.
• Hummel, K. (2017). Internet addiction prevention in schools. Western Carolina University, 1-11. 10.12.2019 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/319632486_Internet_Addiction_Prevention_in_Schools’da adresinden alınmıştır.
• International Narcotics Control Board [INCB], (2013). Report of the International Narcotics Control Board for 2013, 1-6. 04.12.2019 tarihinde https://www.incb.org/incb/en/publications/annual-reports/annual-report-2013.html adresinden alınmıştır.
• Işık, M. ve Erdal, H. (2015). Türkiye'de madde kullanımı ve bağımlılığı ile mücadele politikasının değerlendirilmesi ve yeni bir model önerilmesi. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10(2), 461-482.
• Lopez-Fernandez, O. (2015). Cross-cultural research on internet addiction: A systematic review. International Archives of Addiction Research and Medicine, 1(2), 1-5.
• Kaçmaz, A. (2019). Mesleki ve teknik eğitim öğrencilerinin teknoloji bağımlılıklarının veri madenciliği ile analizi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kargın, M. ve Hiçdurmaz, D. (2018). Madde kullanım bozukluğu olan bireylerde sosyal işlevsellik, algılanan esenlik ve stresle başa çıkma. Bağımlılık Dergisi, 19(2), 35-39.
• Kayri, M. ve Günüç, S. (2016). Yüksek ve düşük sosyoekonomik koşullara sahip öğrencilerin internet bağımlılığı açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi. The Turkish Journal on Addictions, 3(2), 165-183.
• Koca, B. ve Oğuzöncül, A. F. (2015). İnönü Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sigara, alkol, madde kullanımı, madde kullanımına etki eden etmenler ve aileden aldıkları sosyal desteğin etkisi. Kocaeli Tıp Dergisi, 4(2), 4-13.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. Ankara: Nobel Yayınları.
• Muslu, M. ve Gökçay, G. F. (2019). Teknoloji bağımlısı çocuklarda obeziteye neden olan risk faktörleri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 8(2), 72-79.
• Osmanoğlu, D. E. (2017). Üniversite öğrencilerinin içme nedenleri ve madde bağımlılığından korunma öz-yeterlik davranışlarının belirlenmesi ve içme nedenlerine dair görüşleri. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 198-222.
• Ögel, K., Karalı, A., Tamar, D. ve Çakmak, D. (1998). Alkol ve madde el kitabı. İstanbul: Amatem Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi.
• Ögel, K. (2001). Türkiye'de madde bağımlılığı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ögel, K. (2003). Türkiye'de ilköğretim ve ortaöğretim gençliği arasında esrar kullanım yaygınlığı. Bağımlılık Dergisi, 4(1), 15-19.
• Ögel, K., Çorapçıoğlu, A., Sır, A., Tamar, M., Tot, Ş., Doğan, O., . . . Liman, O. (2004). Dokuz ilde ilk ve ortaöğretim öğrencilerinde tütün, alkol ve madde kullanım yaygınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 15(2), 112-118.
• Ögel K. (2010). Sigara, alkol ve madde kullanım bozuklukları: tanı, tedavi ve önleme. İstanbul: Yeniden Yayınları.
• Özbay, Y., Yılmaz, S., Büyüköztürk, Ş., Aliyev, R., Tomar, İ. H., Eşici, H. ve Akyılmaz, F. D. (2018). Madde bağımlılığı: Temiz bir yaşam için bireyin güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal On Addictions, 5(1), 81‒130.
• Özhan, G., Bay, Y., İşgüzar, M. ve Kardeş, G. (2010). Madde bağımlılığı ile mücadele öğretmen eğitimi el kitabı. Ankara: Antalya Milli Eğitim Müdürlüğü.
• Özmen, F. ve Kubanç, Y. (2013). Liselerde madde bağımlılığı – Mevcut durum ve önerilere ilişkin okul müdürleri ve öğretmenlerin bakış açıları. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(3), 357-382.
• Resmi Gazete. (26 Eylül 2004). Türk Ceza Kanunu. 11.12.2019 tarihinde https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf adresinden alınmıştır.
• Sahu, K. K., & Sahu, S. (2012). Substance abuse causes and consequences. Bangabasi Academic Journal, 9, 52-59.
• Savcı, M. ve Aysan, F. (2017). Teknolojik bağımlılıklar ve sosyal bağlılık: İnternet bağımlılığı, sosyal medya bağımlılığı, dijital oyun bağımlılığı ve akıllı telefon bağımlılığının sosyal bağlılığı yordayıcı etkisi. Dusunen Adam The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences, 30(3), 202-216.
• Shanmugam, P. K. (2017). The influence of social factors in drug addiction – A mini review of work by Miller & Carroll (2006). Journal Of Alcoholism & Drug Dependence, 5(4), 1-3. doi: 10.4172/2329-6488.1000272
• Siomos, K., Paradeisioti, A., Hadjimarcou, M., Mappouras, D. G., Kalakouta, O., Avagianou, P., & Floros, G. (2013). The impact of internet and PC addiction in school performance of Cypriot adolescents. Studies in Health Technology and Informatics, 191, 90-94.
• Skoric, M. M., Teo, L. L., & Neo, R. L. (2009). Children and video games: Addiction, engagement, and scholastic achievement. Cyberpsychology & Behavior, 12(5), 567-572. doi: https://doi.org/10.1089/cpb.2009.0079
• Tanrıverdi, H. ve Köksal, G. (2018). Etnografik Araştırma. Editör: Ş. Aslan, Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (ss: 245-255). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Taylan, H. H. ve Genç, Y. (2017). Liselerde sigara, alkol ve uyuşturucu/uçucu/uyarıcı madde kullanım eğilimleri: Kocaeli örneği. Asos Journal Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 47, 180-199.
• Taylan, H. H. (2018). Madde Bağımlılığı Sürecinde Ailenin Rolü. Editör: Y. Genç, Madde bağımlılığı ve aile (ss: 12-30). Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Throuvala, M. A., Griffiths, M. D., Rennoldson, M., & Kuss, D. J. (2019). School-based prevention for adolescent Internet addiction: Prevention is the key. A systematic literature review. Current neuropharmacology, 17(6), 507-525. doi: http://doi.org/10.2174/1570159x16666180813153806
• Ulusoy, K. (2017). Tarih öğretmenlerinin madde bağımlılığı ve medya bağımlılığı ile ilgili düşünceleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(1), 385-400.
• Uzbay, İ. T. (2009). Bağımlılık yapan maddeler ve özellikleri. Sürekli Eğitim Dergisi, 6, 16-33.
• Vondráčková, P., & Gabrhelik, R. (2016). Prevention of internet addiction: A systematic review. Journal of Behavioral Addictions, 5(4), 568–579. doi: 10.1556/2006.5.2016.085
• Yaman, M. ve Tuna, A. S. (2016). Türkiye'de gençlik ve madde bağımlılığı: 1980 sonrası yapılan lisansüstü tezler üzerine bir inceleme. Gençlik ve Madde Bağımlılığı, 11-59.
• Yeşilay. (2019a). Okullarda Bağımlılığa Müdahale Programı (OBM). 04.12.2019 tarihinde http://obm.org.tr/wp-content/uploads/2019/02/OBM_Kitapcik.pdf adresinden alınmıştır.
• Yeşilay. (2019b). Bağımlılıklarla Mücadele Mali Destek Programı - 2019 Yılı Teklif Çağrısı Başvuru Rehberi. 11.12.2019https://www.yesilay.org.tr/Documents/file/YADosyalar/bagimliliklaMDP_basvuru_Rehberi_2019_ver1.pdf adresinden alınmıştır.
• Yeşilay. (2019c). TBM Lise Teknoloji Broşürü. 04.12.2019 tarihinde https://www.yesilay.org.tr/documents/file/YABrosurler/TBM_lise_teknoloji_brosur-7e77ab8c-692d-4b99-b35c-130102fc7a35.pdf adresinden alınmıştır.
• Yıldırım, Ç., Sumuer, E., Adnan, M. ve Yıldırım, S. (2016). A growing fear: Prevalence of nomophobia among Turkish college students. Information Development, 32(5), 1322-1331. doi: https://doi.org/10.1177/0266666915599025
• Yıldırım, İ. (1997). Sigara alkol ve uyuşturucu kullanan üniversite öğrencilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 147-155.