Kök Değerler Açısından Özbek Masalları

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 426 - 444, 30.09.2022

Haktan Kaplan , Selçuk Peker

Öz

Kültürün önemli bir mirası olan masallar gerek bu kültürün şekillenmesinde gerekse nesilden nesile aktarılmasında önemli yere sahip anlatılardır. Çocukların eğlenmek ve hoş vakit geçirmek için okudukları yahut dinledikleri masallar, çocuğun hayal dünyasını merak unsuruyla birlikte geliştirerek iyi ile kötünün farkını, hayatın zorlukları karşısında mücadelenin önemini, toplumun temel değerlerini öğretir. Toplum genelinde kabul gören değerler; iyi ile kötü arasında ayrım yapılmasını sağlayan, birtakım kabuller, inançlar ve ritüellerdir. Bu bakımdan kişilerin değerden ne bekledikleri önemlidir. Kişi, kendi beklentisine göre değerlere anlam yükler ve onları hayatının odak noktası hâline getirerek ürettiği her şeye o değerleri yerleştirir. Bu, kimi zaman sözlü kültür unsurlarından masallarla olur.
Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı, değerler eğitimi kapsamında ilköğretim Türkçe programında on adet kök değer belirlemiştir. Söz konusu on kök değer; adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik ve yardımseverliktir. Bu çalışma, Türkçe Öğretim Programında yer alan on kök değerin Özbek masallarında yer alıp almadığını, yer alan değerlerin nasıl ve ne derecede yer aldığını araştırma konusu edinmektedir. Çalışmada, Baydemir (2013) tarafından derlenen Özbek halk masallarından otuzu, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yöntemiyle incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda elde edilen verilerin analizinde betimsel analiz yaklaşımı kullanılmıştır. Çalışmanın sonunda, Türkçe Öğretim Programında yer alan on “kök değer”in Özbek masallarında da yeterli bir şekilde yer aldığı, Özbek masallarının da değerler eğitiminde kullanılabileceği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Özbek Masalları, Kültür, Türkçe Eğitimi, Dil Eğitimi

Kaynakça

• Ağırakça, G. P. (2012). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e mekteplerde ahlak eğitimi ve öğretimi. Doktora tezi. Marmara Üniversitesi. İstanbul.
• Akbaba, B., Kılcan, B. ve Çepni, O. (2013). The effect of 2011 van earthquake on 8th grade students value rankings. Mevlana International Journal of Education (MIJE), Vol. 3(4), pp. 75-85.
• Akbaş O. (2008). Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, C. 6, s. 9-27.
• Akkaya, N. (2014). Keloğlan masallarında yer alan değerlerin incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 2/1: 312-324. Doi: http://dx.doi.org/10.16992/ ASOS.170.
• Aktepe, V. (2010). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde “Yardımseverlik” değerinin etkinlik temelli öğretimi ve öğrencilerin tutumlarına etkisi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Aladağ, S. (2009). İlköğretim sosyal bilgiler öğretiminde değer eğitimi yaklaşımlarının öğrencilerin sorumluluk değerini kazanma düzeyine etkisi. Doktora tezi. Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Altan, M. Z. (2011). Çoklu zekâ kuramı ve değerler eğitimi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1(4), 53-57.
• Aydın, M. (2003). Gençliğin değer algısı: Konya örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, C. I, S. 3, s. 121-144. Baydemir, H. (2013). Özbek halk masalları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Beill, B. (2003). İyi çocuk, zor çocuk “doğru davranışlar çocuklara nasıl kazandırılır?” (çev: Cuma Yorulmaz). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Bybee, R. W. & Sund R. B. (1990), Piaget for educators. Illinois: Waveland Press.
• Çekin, A. (2012). Değer açısından ilköğretim din kültürü ve ahlak bilgisi dersi kazanımları: Bir içerik analizi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, S. 12(2), s. 105-119.
• Çelik, A. U. (2016). Orhun yazıtlarının sosyal bilgiler öğretim programında yer alan değerler çerçevesinde incelenmesi. Akademik Bakış Dergisi, S.55, s. 47-61.
• Çelikpazu, E. ve Aktaş, E. (2011). MEB 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin değer iletimi açısından incelenmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, 6-2, s. 413- 424.
• Çifçi, T. (2016). Coğrafya’da değer eğitimi. Ankara: Pegem Yayınları.
• Çifçi, T. ve Eser-Ünaldı, Ü. (2014). Coğrafya öğretmenlerinin değer eğitiminin mevcut durumu ile ilgili görüş ve düşünceleri. Zeitschrift für die Welt der Türken, 6(2), 81-99.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ersoy, A. (2010). İlköğretimde değer kazanımlarının incelenmesinde karikatür kullanımı: Dayanışma değeri örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2), 79-104.
• Hökelekli, H. ve Gündüz, T. (2007). Üstün yetenekli çocukların değer yönelimleri ve eğitimleri. İçinde R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.), Değerler ve eğitimi uluslararası sempozyumu. İstanbul: DEM.
• Kaltsounis, T. (1987). Teaching social studies in the elementary school: The basics for citizenship (2nd ed.) New Jersey: Prentice Hall.
• Karagöz, B. (2017), Naki Tezel’in Türk masalları adlı kitabının değerler açısından analizi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(3), s. 534-556.
• Karasar, N. (2010). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Karatay, H. (2007). Dil edinimi ve değer öğretimi sürecinde masalın önemi ve işlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-475.
• Kaya, U. (2012). 1839-1923 Tarihleri arasında Osmanlı’da ahlak eğitimi. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi. İstanbul.
• Kaymakçı, S. (2013). Sosyal bilgiler ders kitaplarında sözlü ve yazılı edebi türlerin kullanım durumu. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 20, s. 230-255.
• Kerschensteiner, G. (1954). Karakter kavramı ve karakter terbiyesi (çev: H. Fikret Kanad). Ankara: Örnek Matbaası.
• Keskin, Y. (2008). Türkiye’de sosyal bilgiler öğretim programlarında değerler eğitimi: Tarihsel gelişim, 1998 ve 2004 programlarının etkililiğinin araştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Keskin, Y. (2010). Sosyal bilgiler derslerinde değerler eğitimin yeri ve önemi. Eğitime Bakış, 6(18), 68-72.
• Kılcan, B. (2016), Ignác Kúnos’un kırk dört Türk peri masalı adlı eserinin değerler açısından incelenmesi. Türk Eğitim Dergisi, 5(3), Doi: 10.19128/turje.17633.
• Kılıç, B. S. ve Yılmaz, O. (2018), Fakir Baykurt’un masallarında değer eğitimi ve masalların Türkçe eğitimine katkısı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(2), s. 1104-1125.
• Kuçuradi, İ. (1996). Açılış konuşması. İçinde, B. Çotuksöken (haz.), Felsefe Açısından Eğitim ve Türkiye’de Eğitim Seminer Bildirileri (ss. 7-11). İstanbul: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kunduroğlu, T. (2010). 4. sınıf fen ve teknoloji dersi öğretim programıyla bütünleştirilmiş “değerler eğitimi” programının etkililiğinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Küçük, B., Gedik, F.ve Akkuş, Z. (2014). Masal kitaplarının 6. sınıf sosyal bilgiler değerleri perspektifinden analizi. Turkish Studies, 9(2), 1071-1087.
• MEB (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (4-5. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi.
• Özdemir, Haydar ve M. Sena Ataş (2021). Van masallarının değer eğitimi ve dil unsurları açısından incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 481-502.
• Quisumbing, L. R., & de Leo, J. (2005). Learning to do: values for learning and working together in a globalized world. Report prepared by The Asia Pasific Network for International Education and Values Education in Partnership with UNESCO-UNVEOK International Centre for Technical and Vocational Education and Training Sourcebook. Germany: Bonn
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: theory and empirical tests in 20 countries. İn M. Zanna (Ed.), advances in experimental social psychology (pp. 1-65). New York: Academic Press.
• Sever, E., Memiş, A. ve Sever, S. (2015). Pertev Naili Boratav’ın zaman zaman içinde masal kitabının değerler açısından incelenmesi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XIV. Uluslararası Katılımlı Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (21-23 Mayıs 2015) Özel Sayısı. 246-263. Doi: 10.14686/BUEFAD.2015USOSOzelsayi13214.
• Sönmez, Ö. F. (2014). Atasözlerinin sosyal bilgiler programındaki değerler açısından incelenmesi. Zeitschrift für die Welt der Türken, 6(2), 101-115.
• Tahiroğlu, M., Kayabaşı, O. A. ve Kayabaşı, R. G. (2013). Türk halk masallarının öğrencilerin insani değerlere yönelik tutumlarına etkisi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 6(4), 477-495. Doi: http://dx.doi.org/10.5578/keg.5519
• Tahiroğlu, M., Yıldırım, T. ve Çetin, T. (2010). Değer eğitimi yöntemlerine uygun geliştirilen çevre eğitimi etkinliğinin, ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin çevreye ilişkin tutumlarına etkisi. Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:30, 231-248.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük (11. Basım). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tokdemir, M. A. (2007). Tarih öğretmenlerinin değerler ve değer eğitimi hakkındaki görüşleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi. Trabzon.
• Tozlu, N. ve Topsakal, C. (2007). Avrupa birliğine uyum çerçevesinde değerler eğitimi. İçinde R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.), Değerler ve eğitimi uluslararası sempozyumu. İstanbul: DEM.
• Turner, T. N. (1999), Essentials of elementary social studies, Boston: Allyn and Bacon.
• Ulusoy, K. (2007). Lise tarih programında yer alan geleneksel ve demokratik değerlere yönelik öğrenci tutumlarının ve görüşlerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi. Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Welton, D. A. & Mallan, J. T. (1999), Children and their World. Strategies For Teaching Social Studies, Boston: Houghton Mifflin Company.
• Yalar, T. (2010). İlköğretim sosyal bilgiler programında değerler eğitiminin mevcut durumunun belirlenmesi ve öğretmenlere yönelik bir program modülü geliştirme. Yayımlanmamış doktora tezi. Mersin Üniversitesi. Mersin.
• Yazıcı, K. (2006). Değerler eğitimine genel bir bakış. Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 19, s. 499 - 532.
• Yeşil, R. ve Aydın, D. (2007). Demokratik değerlerin eğitiminde yöntem ve zamanlama. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 65-84.
• Yeşiltaş, E. (2016). Masallar ile sosyal bilgiler öğretimi. İçinde H. Tokcan (Ed.), Sosyal bilgilerde sözlü ve yazılı edebiyat incelemeleri (ss.237-259). Ankara: Pegem Yayınları.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldırım, K. (2009). Values education experiences of Turkish class teachers: A phenomonological approach. Eurasian Journal Of Educational Research, 35, 165-184.
• Yıldırım, S. G. ve Demirel, M. (2019). Türk tarihinde değerler ve değerler eğitimi üzerine bir inceleme. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 92-99.
• Yıldız, M. ve Çalışkan, H. (2007). Tarihi bir olayın sosyal bilgiler dersinde değer öğretiminde kullanılmasına yönelik örnek bir uygulama. KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 9(2), 119-128.
• Yiğittir, S. ve Keleş, H. (2011). Sosyal bilgiler dersinde değer eğitimine ilişkin sınıf öğretmenlerinin görüşleri, Millî Eğitim Dergisi, S. 189, s. 144-154.
• Yiğittir, S. ve Öcal, A. (2010). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin değer yönelimleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 407-416.
• Ziebertz, H. G. (2007). Çokkültürlü bir toplumda değerler eğitimi modelleri. İçinde R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan ve M. Zengin (Ed.), Değerler ve eğitimi uluslararası sempozyumu. İstanbul: DEM.