İBN SÎNÂ FELSEFESİNDE FAAL AKIL

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 39 - 52, 29.06.2020

Bilal Karabey

Öz

İbn Sînâ felsefesinde faal akıl, Zorunlu Varlık ve ayrık akıllardan oluşan ay üstü âlemin son aklıdır. Sudur sürecinde son akıl olması sebebiyle aynı zamanda oluş ve bozuluşa tabi olan ay altı âlemin aklı olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla bu âlemde çeşitli tasarruflara sahip bir konumda bulunmaktadır. Faal akıl, fizikî âlemin şekillenmesindeki etkisiyle ontolojik, insanın bilgisel süreçlerinde etkin olmasıyla da epistemolojik bir yöne sahiptir. Bu makalede İbn Sînâ’nın felsefî sisteminde birçok alanla irtibatlı olması dolayısıyla merkezi bir konumda bulunan faal akıl ele alınacaktır. Çalışmamızın amacı İbn Sîna felsefesinde faal aklın konumunu belirlemek ve ay altı âlemde ne tür tasarruflarda bulunduğunu ortaya koymaktır. Ayrıca nefs ve idrak teorisine de faal akıl ile irtibatı ölçüsünde değinilecektir. Çalışmada daha çok İbn Sînâ’nın konuyla ilgili eserlerine müracaat edeceğiz, ama yeri geldikçe onun büyük şarihi Tûsî’nin ilgili eserlerine de başvuracağız. Alanda yapılmış çağdaş araştırmalar da çalışmamızda yararlandığımız kaynaklar arasında yer alacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, İbn Sînâ, Akıl Teorisi, Faal Akıl, Tümel Bilgi

Kaynakça

• Altıntaş, Hayrani. İbn Sina Metafiziği. Ankara: Elis Yayınları, 5. Basım, 2008.
• Atay, Hüseyin. Farabi ve İbn Sina’ya Göre Yaratma. Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Doçentlik Tezi, 1974.
• Bolay, Süleyman Hayri. “Akıl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Ocak 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/akil#1
• Çapku, Ahmet. “İbn Sina’nın Varlık Düşüncesinde Faal Akıl ve Ona Yöneltilen Eleştiriler”. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi 26 (Ekim 2014), 51-77.
• Dağ, Mehmet. “İbn Sînâ’nın Psikolojisi”. Der. Aydın Sayılı. İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Der. Aydın Sayılı (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014). 404-506.
• Durusoy, Ali. İbn Sina Felsefesinde Nefs, Akıl ve Ruh. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• İbn Sina. Ahval’un-nefs. çev. İsmail Hanoğlu. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• İbn Sina, Dânişnâme-i alâî. çev. Murat Demirkol, ed. Gürbüz Deniz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• İbn Sina. el-İşârât ve’t-Tenbîhât. çev. Muhittin Macit vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• İbn Sina. eş-Şifâ, Metafizik I. çev. Ekrem Demirli vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sina. eş-Şifâ, Metafizik II. çev. Ekrem Demirli vd. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• İbn Sina. en-necât. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• İbn Sina, “er-Risâletü’l-arşiyye fî tevhîdihî teâla ve sıfâtihî”. çev. Enver Uysal, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 641-655.
• Kaya, Mahmut. “Madde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Ocak 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/madde#1
• Korkut, Şenol. “Themistius’un Faal Akıl Teorisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (Mart 2019), 147-184.
• Kuşpınar, Bilal. İbn Sina’da Bilgi Teorisi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Peker, Hidayet. İbn Sina’nın Epistemolojisi. Bursa: Emin Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Tûsî, Nasîrüddîn. Şerhu’l-İşârât ve’t-tenbîhât III. nşr. Ayetullah Hasanzade Amuli. Kum: Müessese-i Bustan-i Kitab, 1395 hş.
• Türker, Ömer. İbn Sina’da Metafizik Bilginin İmkânı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2.
• Türker, Ömer. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Ocak 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/nefis#2-islam-dusuncesi
• Türker-Küyel, Mübahat. “İbn Sînâ ve al-Akıl al-Faal”. İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Der. Aydın Sayılı (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014). 859-902.
• Türker-Küyel, Mübahat. “İbn Sînâ’da al-Akl al-Faal’ın Kökleri”. İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, Der. Aydın Sayılı (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014). 725-816.