Sarı Saltuk-Blagay Alperenler Tekkesi’nden Hareketle Tekke-İnsan-İnanç İlişkisi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 120 - 136, 15.12.2020

Asuman Şenel Osman Emir Şenel

Öz

Sarı Saltuk, efsanevi kişiliğiyle bir halk kahramanı, bir Hak dostudur. Uçsuz bucaksız coğrafyalarda, gönüllere ulaşan yollarda yürümüş bir Alp-Erendir. Mostar’da bulunan Blagay Alperenler Tekkesi de onun destânî karakterine çok yakışan yolculuk menzillerinden biridir. İnsanların bir araya gelmesi, bir arada ibadet, dua, zikir yapabilmesi için kurulan tekkeler, doğası gereği insanlar için her zaman bir cazibe merkezi olmuştur. Kurucusu olan ya da içerisinde medfun bulunan zatlara duyulan hürmet ve muhabbet tekkeler etrafında gelişen inanç anlayışlarını günümüzde de beslemeye devam etmektedir. İnsanoğlunun inanmaya ihtiyacı vardır. Yaşadığı dünyanın devasa problemleriyle baş edebilmek için kendi gücünden daha büyük bir güce, Yaratanın sonsuz, sınırsız gücüne ihtiyacı vardır. Bu gücü en yoğun biçimde hissettiği mekanlar da tarih boyunca tekkeler olmuştur. İnsan-inanç ilişkisi günümüzde de tekkeler etrafında gelişimini sürdürmeye devam etmektedir.
Çalışma; Sarı Saltuk ve Blagay Tekkesi’ni tanıtmayı, buradan hareketle tekkeler etrafında gelişen inanç algısını fark etmeyi, tekke-insan-inanç ilişkisini incelemeyi amaçlamaktadır.
Çalışmada literatür taranmış, Blagay Tekkesi’nde alan incelemesi yapılmış, kaynak kişilerle görüşülmüş, bulgular değerlendirilerek tekke-insan-inanç ilişkisi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sarı Saltuk, Blagay, Tekke, İnsan, İnanç, Umut

The Relatıon Of Lodge-Human-Belıef Through The Sarı Saltuk-Blagaj Alperenler Tekija

Öz

Sari Saltuk is a folk hero with his legendary personality, a friend of God. He is a combatant who has stepped on endless geographies, on the paths that reach hearts. The Blagay Alperenler Dervish Lodge in Mostar is one of the travel ranges that suits his legendary character very well. Dervish lodges, which were established for people to come together, worship, pray and chant together, have always been a center of attraction for people due to their nature. Respect and affection for the founders or those who are buried in the lodges continue to feed the understanding of belief developed around dervish lodges. People need to believe. In order to cope with the gigantic problems of the world in which they live, people need a power greater than their own, the infinite, unlimited power of the Creator. The places where this power has been felt most intensely have been lodges throughout history. The human-belief relationship continues to flourish around dervish lodges today.
The study aims to introduce Sari Saltuk and Blagay Dervish Lodge, to recognize the perception of belief that develops around the lodges and to examine the relationship between lodge and human. In the study, the literature has been scanned, a field study has been made in the Blagay Dervish Lodge, the source people have been interviewed and the relationship between the lodge and human-belief has been tried to be revealed by evaluating the findings.

Anahtar Kelimeler

Sari Saltuk, Blagay, Dervish Lodge, Human, Faith, Hope

Kaynakça

• Akalın, Halûk Şükrü. “Ebulhayr Rûmi”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: İsam Yayınları, 1994.
• Aydın, Ali Rıza. “İnanma İhtiyacı ve Dîni Ritüellerin Psikolojik Değeri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi IX/3 (2009).
• Aruçi, Muhammed. “Mostar”. TDV İslam Ansiklopedisi. 30: 295-298. TDV, 2005.
• Aykut, A. Sait. İbn Battuta Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• Ayverdi, İlhan. “Tekke”. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 2005.
• Bayram, Mikail. “Türkiye Selçukluları Tarihi Hakkında Yeni Bir Kaynak”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 12 (2002): 40-57.
• Clayer, Nathalie-Popoviç. “Osmanlı Döneminde Balkanlardaki Tarikatlar”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. 301-321. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Çakmak, Yalçın. Tunceli Hozat Bölgesinde Sarı Saltuk Ocağı ve Bektâşîlik (Tarih-İnanç ve Doktrin-Ritüel). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2012.
• Dankoff, Robert - Kahraman, Seyit Ali - Dağlı, Yücel. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Demir, Necati. “Tarihi, Kültürel ve Destani Bir Kaynak Olarak Saltıkname”. Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu. 155-174. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları:156, Balkan Araştırma Enstitüsü Yayını:4, 2014.
• Dilber, Yunus. Sarı Saltuk Blagay Tekkesi. Mostar Yunus Emre Enstitüsü Müdürü (Sözlü görüşme). 2017.
• Dilberovic, Alija. Sarı Saltuk Blagay Tekkesi. Mostar, Yazılı Görüşme. 2018.
• Doğan, Hasan. Sarı Saltuk. Burdur 2 No’lu Sağlık Ocağı. 2018.
• Earth, Google. “Bosna-Hersek, Mostar-Blagay”. Google. Erişim: 27 Ağustos 2020. https://earth.google.com/web/search/Mostar-blagay+alperenler+tekkesi/@44.15157691, 18.08526835,591.9990705a,641076.09906167d,35y,12.70787849h,26.72158087t,-0r/data =CosBGmESWwolMHgxMzRiNjdhMGQ5YzdiYWYxOjB4NGQ4YjRjNDAzZDcwMzQxY xmH5YUq66BFQCFZrm1AOucxQCogTW9zdGFyLWJsYWdheSBhbHBlcmVubGV yIHRla2tlc2kYASABIiYKJAnzy2c6U9RPQBFX_e8d1AAtQBld-afpxRNPQCF8wCVKDHAaQA.
• Earth, Google. “Mostar Blagay Alperenler Tekkesi”. Google, t.y. https://earth.google.com /web /search/Mostar-blagay+alperenler+tekkesi/@43.2571767,17.9032326,110.16630623a,744. 3994975d,35y,0h,45t,0r/data=CosBGmESWwolMHgxMzRiNjdhMGQ5YzdiYWYxOjB4NGQ4YjRjNDAzZDcwMzQxYxmH5YUq66BFQCFZrm1AOucxQCogTW9zdGFyLWJsYWdheSBhbHBlcmVubGVyIHRla2tlc2kYAyABIiYKJAnzy2c6U9RPQBFX_e8d1AAtQBld-afpxRNPQCF8wCVKDHAaQA.
• Hasanagiç, Senad. Sarı Saltuk Blagay Tekkesi. Mostar, Yazılı Görüşme. 2018.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Tarihinde Dönemler Devlet-Toplum-Ekonomi”. Osmanlı Uygarlığı. 1. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2004.
• Karamustafa, Ahmet T. “Yesevilik, Melâmetilik, Kalenderîlik, Vefâ’îlik ve Anadolu Tasavvufunun Kökenleri Sorunu”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. 67-93. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1976.
• Map, Google. “Blagay Sarı Saltuk Alperenler Tekkesi”. Google. Erişim: 27 Ağustos 2020. https://www.google.com/maps/place/Blagaj+Alperenler+tekkesi+ve+Sari+Saltuk+Hazretlerinin+turbesi/@43.2644465,17.9061819,28332m/data=!3m1!1e3!4m5!3m4!1s0x134b67a0d9c7baf1:0x4d8b4c403d70341c!8m2!3d43.2571767!4d17.9032326.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Sarı Saltuk Popüler İslam’ın Balkanlardaki Destani Öncüsü (XIII. Yüzyıl). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.
• Sarıkaya, M. Saffet - Bardakçı, M. Necmeddin - Gürkan, Nejdet. “İbnü’s-Serrâc’a Göre Sarı Saltuk”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 2013. 75-109.
• Şenel, Asuman. “Türklerde Ağaç İnanışları: Burdur Yeşildağ (Gölde) Köyü ‘Tekkedeki Ardıç’ Örneğı”. Sempozyum Bildiri Tam Metinler Kitabı. Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, 2019.
• “Tekke”. Türkçe Sözlük. 1937. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2005.
• The İslamic Community of Mostar, The İslamic Community of Mostar. “Blagay Tekkesi”. The İslamic Community of Mostar, 2017.
• Töret, Aslı Büyükokutan. “Manisa’daki Sarı Saltuk Türbesi Etrafındaki İnanış ve Uygulamalar”. Balkanlara Gidişinin 750. Yılında Uluslararası Sarı Saltuk Gazi Sempozyumu. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları:156, Balkan Araştırma Enstitüsü Yayını:4, 2014.
• Yavuz, Kemal. Âşık Paşa Garrip-nâme. İstanbul: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2000.
• Yörükân, Yusuf Ziya. Anadolu’da Aleviler ve Tahtacılar. Ankara: T.C.Kültür Bakanlığı Yayınları/2104, 1998.
• Yüce, Kemal. Saltuk-nâme’de Tarihi, Dini ve Efsanevi Unsurlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.