Belâgat ve Nakd (Edebî Tenkit) Terimlerinin Teşekkülü Alanında Yapılmış Yüksek Lisans Tezleri ve Tahlili - II

Yıl 2021, Cilt: 51 Sayı: 2, 48 - 77, 31.12.2021

İsa Güceyüz

https://doi.org/10.51121/akif.2021.3

Öz

Bir ilmin tarihi sürecini açıklamak ancak onun literatür ve terminoloji gelişimini ortaya koymakla mümkündür. Belâgat ilminin tarihi süreci de kavramlarının gelişimiyle doğrudan ilişkilidir. Ülkemizde belâgat tarihi konusunda kapsamlı çalışmalar yapılmış olmakla birlikte belâgat ve nakd (edebî tenkit) terimlerinin teşekkülünü ortaya koyan bibliyografik eserler oldukça sınırlıdır. Bu çerçevede 32 adet yüksek lisans tezi tahlil edilmiş ve bu tezlerin yöntemi, ulaştıkları sonuçlar ve belâgat ilmi açısından önemi ortaya konulmuştur. Çalışmalarda genellikle bir belâgatçı veya edebî tenkitçinin seçilip, onun terim anlayışının ve yönteminin ayrıntılı olarak tahlil edildiği görülmektedir. Bununla birlikte bir sanatı ele alıp, onun kavramsal bir yapı kazanıncaya kadarki bütün sürecini ortaya koyan çalışmalar da mevcuttur. Her bir terimin ele alınan edebiyatçıdan önceki ve sonraki yapısı, beslendiği sosyal çevre, anlam/delâlet sorunu ve isimlendirme meselesi mukayeseli olarak incelenmiştir. Bunlara ek olarak belâgat ve edebî tenkit terimlerinin her dönemdeki karakteristik özelliklerinin tespiti de tezlerde ele alınan konular arasındadır. Bu yönüyle çalışmamız belâgat terimlerinin hangi aşamalardan geçerek günümüzdeki formuna kavuştuğu meselesine ışık tutmaktadır. Ayrıca çalışmamız, araştırmacıya kendi ülkesi dışında yapılmış olan çalışmaları görme ve buradan hareketle yabancı araştırmacılarla işbirliği yapabilme imkanı vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Nakd, Belâgat Terimleri, Edebî Tenkit Terimleri, Yüksek Lisans Tezleri

Belâgat ve Nakd (Edebî Tenkit) Terimlerinin Teşekkülü Alanında Yapılmış Yüksek Lisans Tezleri ve Tahlili - II

Öz

Explaining the historical process of a science is only possible by revealing its literature and terminology development. The historical process of the science of rhetoric is also directly related to the development of its concepts. Although there have been extensive studies on the history of rhetoric in our country, the bibliographic works that reveal the formation of the terms rhetoric and naqd (literary criticism) are quite limited. In this context, 32 master's theses were analyzed and the method of these theses, the results they reached and their importance in terms of rhetoric were revealed. In the studies, it is seen that a rhetorician or literary critic is chosen and his understanding of the term and his method are analyzed in detail. However, there are also studies that deal with an art and reveal the whole process of it until it gains a conceptual structure. The structure of each term before and after the literary man, the social environment it feeds on, the problem of meaning/indication and the naming issue have been examined comparatively. In addition to these, the determination of the characteristic features of the terms rhetoric and literary criticism in each period is among the topics discussed in the theses. In this respect, this study sheds light on the issue of rhetoric terms, through which stages they have reached their present form. In addition, our study gives the researcher the opportunity to see the studies done outside his own country and to cooperate with foreign researchers based on this.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Balaqat, Naqd, Rhetoric Terms, Literary Criticism Terms, Master

Kaynakça

• Abdullah, Yahyâ Hâc. el-Belâga fî Sırrı’l-Fesâha li’bni Sinân el-Hafâcî. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd, Yüksek Lisans Tezi, 1980.
• ‘Abdu Rabbih, Muhenned Ahmed Hüseyin. Te’sîlu’l-Mustalahi’l-Belâgî fî Kitâbi Şerhi’l-Kâfiyeti’l-Bedî‘iyye li Safiyyiddin el-Hillî. Musul: Câmi‘atu’l-Mevsıl, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• ‘Abkel, Nûh Ahmed. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî ‘inde’l-Âmidî fî Kitâbihî el-Muvâzene beyne Şi‘ri Ebî Temmâm ve’l-Buhturî. el-Kerak: Câmi‘atu Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Ahmed, İbrahim. el-Mustalahu’l-Belâgî ‘inde Ebi’l-İsba‘ el-Mısrî (h.654) fî Kitâbeyhi Tahrîri’t-Tahbîr ve Bedî‘i’l-Kur’ân. Bağdat: Câmi‘atu Bağdat, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Birrî, Muhammed. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî fî Kitâbi’l-Meseli’s-Sâ’ir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ‘ir li’bni’l-Esîr. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Bugfe, Melîke. el-Mustalahu’l-Belâgî fî Kitâbi’l-Bedî‘ li’bni’l-Mu‘tez. Vuragla: Câmi‘atu Kasdî Merbâh, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Cibûrî, Kıreyş. et-Tavzîfu’l-Belâgî li’t-Tecnîs ve’l-Muşâkele fî Şi‘ri’l-Mütenebbî. Bakuba-Irak: Câmi‘atu Diyala, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Kitâbu’t-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1983.
• Dehuv, Hüseyin. el-Mustalahu’l-Belâgî fî Kitâbi’l-Munzi‘i’l-Bedî‘ fî Tecnîsi Esâlîbi’l-Bedî‘ li’s-Sicilmâsî. Vuragla: Câmi‘atu Kasdî Merbâh, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ebû ‘Amr, ‘Ammar Abdulkâdir. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî ‘inde İbn Ebi’l-İsba‘ el-Mısrî. el-Kerak: Câmi‘atu Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ebu’l-Heycâ’, Ğuneyyâ Ahmed Muhammed. Nemâzic mine’l-Mustalahâti’l-Belâgiyye ve’n-Nakdiyye ‘inde’s-Sicilmâsî fî Kitâbi’l-Munzi‘ li Ebî Muhammed el-Kâsım b. Muhammed b. Abdilaziz el-Ensârî es-Sicilmâsî. İrbid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Er, Rahmi. “Tenkit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Güceyüz, İsa. "Belâgat ve Edebî Tenkit Terimlerinin Teşekkülü Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi I". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Haziran 2020), 477-508. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.685217
• Halâyile, Mahmud. el-Mustalahu’l-Belâgî fî Kitâbi’l-‘Umde li’bni Reşîk el-Kayrevânî h.456. Amman: el-Câmi‘atu’l-Ürdüniyye, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Hamâde, Abdurrahman. el-Mustalahu’l-Belâgî ve’n-Nakdî fî Kitâbi Mevâddi’l-Beyân li’bni Halef el-Kâtib. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Hırşa, en-Nûrî. el-Mustalahu’l-Belâgî ve’n-Nakdî fî Kitâbi “Hizânetu’l-Edeb ve Ğâyetu’l-Ereb” li’bni Hıcce el-Hamevî. Mu’te: Câmi‘atu Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Hırşa, Hamd. el-Mustalahu’l-Belâgî ve’n-Nakdî fî Kitâbi’l-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husûmih li’l-Kâdî el-Cürcânî. Mu’te: Câmi‘atu Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Hurûbî, Yâsîn. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî fî Kitâbi “el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve Husûmih” li’l-Kâdî el-Cürcânî. Vuragla: Câmi‘atu Kasdî Merbâh, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• İbn Humeyde, Hide. Mustalahu’l-Mecâz fî Kitâbi’l-Munzi‘ı’l-Bedî‘ fî Tecnîsi Esâlîbi’l-Bedî‘ li Ebî Muhammed el-Kâsım es-Sicilmâsî. Vuragla: Câmi‘atu Kasdî Merbâh, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kudâh, Abdullah. el-Mustalahu’l-Belâgî ve’n-Nakdî fî Kitâbi Tahrîri’t-Tahbîr li’bni Ebi’l-İsba‘. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Mansûr, İbrahim. el-Îcâz fî’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: Dirâse Târîhiyye Fenniyye. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Meşûh, Dır‘. el-Mustalahâtu’l-Belâgiyye ve’n-Nakdiyye ‘inde Ebî Hilâl el-‘Askerî. Anbar: Câmi‘atu’l-’Anbâr, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Mezhûrî, Şâmih. İşkâliyyetu’l-Mustalahi’l-Belâgî: Dirâse Tatbîkiyye fî Mustalahâti ‘İlmi’l-Bedî‘. Bağdat: el-Câmi‘atu’l-Mustansıriyye, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Mezrû‘î, Fâtıma. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî fî Kitâbi’l-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih. Beyrut: Câmi‘atu’l-Kıddîs Yusuf, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Mûsâvî, Ömer. Ta‘lîmiyyetu’l-Mustalahi’l-Belâgî ‘inde Abdilkâhir el-Cürcânî (Esrâru’l-Belâga Enmûzecen). Cezâir: el-Câmi‘atu’l-İfrîkıyye el-‘Akîd Ahmed Dirâye, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Muzî‘î, Said. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgi ‘inde’ş-Şuarâi’n-Nukkâd mine’l-Karni’s-Sâlis hattâ Nihayeti’l-Karni’l-Hâmisi’l-Hicrî. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Sâlim, Muhammed. el-Mustalahu’l-Belâgî ve’n-Nakdî ‘inde Abdilkâhir el-Cürcânî. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Sarâyira, Nûh Atâullah. et-Ta‘rîf ve’n-Tenkîr beyne’n-Nahviyyîn ve’l-Belâgıyyîn Dirâse Dilâliyye Vazîfiyye. Mu’te: Câmi‘atu Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Sefâdğu, Ahmed. el-Itnâb fî’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: Dirâse Fenniyye. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Sekafî, Su‘âd Ferîh Sâlih. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî ‘inde İbni’l-Bennâ’ el-Marâkeşî. Mekke-i Mükerreme: Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Şâhîn, Ferhân. Usûlu’l-Me‘âyîri’n-Nassıyye fî’t-Turâsi’n-Nakdî ve’l-Belâgî ‘inde’l-‘Arab. Kûfe: Câmi‘atu’l-Kûfe, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Şedûh, ‘Alâ’ Muhammed Ferhân. el-Mustalahu’n-Nakdî ve’l-Belâgî fî’n-Nakdi’l-‘Arabiyyi’l-Kadîm: Nakdu’n-Nesr. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Şihâb, Abdurrahîm Behît. el-Mustalahu’l-Belâgî fî Kitâbi’s-Sınâ‘ateyn li Ebi Hilâl el-‘Askerî: Dirâse Luğaviyye Târîhiyye Belâgiyye. İrdid: Câmi‘atu’l-Yermûk, Kulliyyetu’l-Âdâb, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
• Zehrânî, Hamdân. Buhûsu’l-Beyân fî Kitâbi “Esrâri’l-Belâga” li Abdilkâhir el-Cürcânî. Riyad: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd, Yüksek Lisans Tezi, 1983.
• Zinîbât, Fayiz Maddallah. el-Mustalahu’l-Belâgî ve’n-Nakdî ‘inde Usâme b. Munkız. el-Kerak: Câmi‘atu Mu’te, Yüksek Lisans Tezi, 1992.