Arap Belâgatında Klasik ve Modern Yaklaşımların Kesişim Noktasında Ahmed Mustafa el-Merâgî ve ‘Ulûmu’l-Belâga’ Adlı Eserinin Önemi

Yıl 2023, Cilt: 53 Sayı: 1, 41 - 61, 30.06.2023

Yusuf Sami Samancı , Remzi Aydar

https://doi.org/10.51121/akif.2023.31

Öz

XIII. (XVIII.) yy. sonlarından günümüze kadar devam eden süreç belâgat ilmi açısından son dönem olarak kabul edilmektedir. Bu dönemde pek çok ilim dalında yenilik hareketleri başlamıştır. Tabii olarak Arap edebîyatı da yenilik arayışlarından payına düşeni almıştır. Özellikle belâgatçılar ve belâgat eserleri üzerinde yenilik hareketlerinin etkileri yadsınamayacak kadar büyüktür. Bahsi geçen dönem, Arap belâgatı yönünden incelendiği zaman iki farklı akım öne çıkmaktadır. Birinci akım Batı ülkelerinden aldıkları eğitimin etkisiyle hareket eden ebiyatçıların öncülük ettiği yenilik akımıdır. İkinci akım ise belâgatın bu devirde de yeteri kadar sanatsal özgünlüğünü koruduğunu öne sürerek yeniliğe gerek olmadığını savunan klasik usûlcülerdir. Makalemizde son dönem ebiyatçılarından Ahmed Mustafa el-Merâgî’nin (ö. 1883-1952) ‘Ulûmu’l-belâga adlı eserinin üslup ve muhteva özellikleri incelenecektir. ‘Ulûmu’l-belâga yazıldığı dönemdeki gelişmelerin Edebîyat ilmine etkilerini ve klasik usulcüler tarafından Belâgata eklenen yenilik izlerini taşıyan nadide bir eserdir. Çalışmada dönemin getirdiği şartların Belâgat üzerindeki etkileri farklı dönemlerde kaleme alınan Belâgat eserleriyle kıyaslanarak saptanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Belâgat, el-Merâğî, Ulûmu’l-Belâga, Meani, Beyan

The Importance of Ahmed Mustafa el-Merâgi and The Work Titled 'Ulûmu'l-Belâga' at The Interception of Classic and Modern Approaches in Arab Rhetoric

Öz

The process that continues from the end of the thirteenth/eighteenth century to the present is accepted as the last period in terms of rhetoric. In this period, innovation movements started in many branches of science. Arabic literature has also taken its share from the search for innovation. The effects of this period, which was quite active, on rhetoricians and their rhetoric works are undeniably great. In this period, there are two different currents of Arabic rhetoric. The first trend is the innovation movement led by the literati who acted under the influence of the education they received from Western countries. The second movement is the classical osoliyoons who argue that rhetoric has adequately preserved its artistic originality in this period and argues that there is no need for innovation. In this study, the style and content features of Ahmad Mostafa al-Maraaghi's (d. 1883-1952) Oloomol-Balâgha will be examined. Oloomol-Balâgha is a rare work that carries the effects of the developments in the period when it was written and the traces of innovations added to rhetoric by classical scholars. In the study, the effects of the conditions brought by the period on rhetoric will be tried to be determined by comparing them with the rhetoric works written in different periods.

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, el- Maraaghi, Oloomol-Balagha, Ma‘aani, Bayaan

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. “Kitâbu’s-sınâ‘ateyn”. Mısır: Dâru İhyai’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1952. ‘Atîk, Abdulaziz. “fî’l-Belâgati’l-‘arabiyye İlmu’l-bedî‘”. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, 2002.
• ‘Atîk, Abdulaziz. “İlmu’l-me‘ânî”. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, 2009.
• Bagdâdî, Abdulkâdir b. Ömer b. Bâyezîd. “Hizânetu’l-edeb”. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1997.
• Benli, Mehmet Sami. “Miftâhu’l-‘ulûm”. TDV İslam Ansiklopedisi. 30/20-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. “el-Câmi‘u’s-sahîh”. nşr. Muhammed Zuheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
• Bulut, Ali, “Belâgat İlminin Tarihsel Süreci”, Kocaeli: İksad, 2020.
• Cârîm, Alî b. Muhammed b. Sâlih b. Abdilfettâh b. Muhammed-Mustafa Emin. “el-Belâgatu’l-vâzıha el-beyân ve’l meânî ve’l bedî‘”. London: Dâru’l-Meârif, 2005.
• Curcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. “Delâilu’l-i‘câz”. thk. Ahmed Mustafa el-Merâgî. Kahire: el-Mektebetu’t-Ticâriyye, 1948.
• Curcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. “Esrâru’l-belâga”. thk. Ahmed Mustafa el-Merâgî. Kahire: el-Mektebetut-Ticâriyye, 1948.
• Curcânî, Ebû Bekr Abdulkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. “Esrâru’l-belâga”. thk. Mahmûd b. Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, ty..
• Demirayak, Kenan. “Arap-İslam Edebîyatı Literatür Bilgisi”. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2016.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 23/396-397. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Durmuş, İsmail. “Kazvinî, Hatîb”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 23/396-397. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Ebû Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Suleymân b. Eşas es-Sicistânî. “es-Sunen”. Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye 1430/2009.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. “Tehzîbu’l-luga”. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. “Kitâbu’l-‘Ayn”. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Yakûb b. Muhammed. “el-Kâmûsul-muhît ve’l-kabesul-vasît el-câmiʿ limâ zehebe min lugati’l-‘arab şemâtît”. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2008.
• Güceyüz, İsa. “Temel belâgat terimlerinin teşekkülü: Fesahat, belâgat, meânî, beyân ve bedî’ Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Hassân b. Sâbit, Ebu’l-Velîd Hassân b. Sâbit b. el-Munzir el-Hazrecî el-Ensârî. “Divânu Hassân b. Sâbit”. Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1994.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ es-Seyyid. “Cevâhiru’l-belâga fî’l-meânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘”. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ty..
• Hâzimî, İbrâhim b. Abdullah. “Mevsû‘atu a‘lâmi’l-karni’r-râbi‘ ‘aşer ve’l-hâmis ‘aşer el-hicrî fi’l-‘âlemil-‘arabiyyi’l-İslâmî”. Riyad: Dâru’ş-Şerîf, 1998.
• Hilâl, Muhammed Ganîmî. “en-Nakdu’l-edebîyyi’l-hadîs”. Kahire: Dâru Nehda Mısır, 1998.
• Hûlî, Emîn b. İbrâhîm b. Abdilbâkî. “Menâhicu tecdîd fi’n-nahv ve’l-belâga ve’t-tefsir ve’l-edeb”, Kahire: Dâru’l-Mârife, 1961
• Hüseyin, Abdulkadir. “Eseru’n-nuhât-i fî’l bahsi’l-belâgî”. Kahire: Dâru’l-Garîb, 1998.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bagdâdî. “el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâh ‘anhâ”. Kâhire: Dâru Sezgîn,1969.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. “Mu‘cemu mekâyîsi’l-luga”. 3 Cilt. Amman: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbnu’l-Mu‘tez, Ebu’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer. “el-Bedî‘ fî’l-bedî”. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1990. İbrâhim Mustafa vd., “el-Mucemu’l-vasît”. İstanbul: Dâru’d-Da‘va, by.. 1/277.
• Kazvînî, Ebu’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Hâtîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed. “el-Îzâh fî ‘Ulûmi’l-belâga”. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmilyye, 2003.
• Kazvînî, Ebu’l-Me‘âlî Celâluddîn el-Hâtîb Muhammed b. Abdirrahmân b. Ömer b. Ahmed. “Telhîsu’l-miftâh”. Pakistan: Mektebetu’l-Buşrâ, 2010.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 5/383. Ankara: TDV Yayınları, 1992. 5/383.
• Kılıç, Hulusi. “Kazvînî, Hâtîb”. TDV İslam Ansiklopedisi. 25/157. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Matlûb, Ahmed “Dirâsât belâgiyye ve nakdiyye”, Dimeşk: Dâru’r-Reşîd, 2010.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. “‘Ulûmu’l-belâga”. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2007.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. “Târîhu ‘Ulûmi’l-belâga ve’t-tâ’rîf bi ricâliha”. Mısır: Şeriketi Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1950.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. “Tefsîru’l-merâgî”. Mısır: Tab‘atu Mustafa el-Bâbî el-Halebî,1946.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. “el-Belâgatu’l-‘arabiyye usûsuhâ ve ‘ulûmuhâ ve funûnuhâ”. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Mubârek, Mâzin b. Abdulkâdir b. Muhammed. “el-Mûcez fî târîhi’l-belâga”, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2014.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc b. Muslim el-Kuşeyrî, “el-Câmiu’s-sahîh,”. thk. Muhammed Fuâd el-Bâkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ty..
• Mutenebbî, Ebu’t-tayyib Ahmed b. el-Huseyn b. el-Hasen b. Abdissamed el-Cu’fî el-Kindî. “Dîvânu Mutenebbî”. Beyrut: Dâru’l-Beyrut, 1983.
• Nâsıf, Ali en-Necdî. “en-Nuhât ve’l-istişhâd bi’l-hadîsi’ş-şerîf”. 3 Cilt. Mekke: Mecelletul-Bahsi’l-‘İlmî ve’t-Turâsi’l-İslâmî, 1980.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. “Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-teʾvîl”. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nevâl Câsim Muhammed. “Cuhûdu’l-Muhaddisîn fî tecdîdi’l-belâgati’l-‘arabiyye”. Basra: Mecelletu Kulliyeti’t-Terbiyyeti’l-Esâsiyye, 2013.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman. “Menhecu’l-medreseti’l-akliyyeti’l-hadîse fi’t-tefsîr”. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1407.
• Samancı, Yusuf Sami. “İlahiyat/İslami İlimler Fakülteleri Lisans Programı Müfredatında Belâgat Dersi ve Önemi, Diğer Alanlardaki Derslere Katkısı. Yüksek Öğretimde Arapça Eğitimi 1. Ahmet Ali Çanakçı-Asem Hamdy Ahmed Abdelghany, Konya: Palet Yayınları, 2020.
• Salim, İbrahim Muhammed el-Mustalahu’l-Belâğî ‘ınde Abdilkâhir el-Cürcânî (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ürdün: Câmi‘atu’l-Yermûk Kulliyyetu’l-’Âdâb, 1992.
• Samancı, Yusuf Sami. “Abdulkâdir el-Bagdâdî ve Hızânetul-Edebî”. Konya: Yediveren Kitap, 2020.
• Sekkâkî, Ebû Yakûb Sirâcuddîn Yûsuf b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Alî el-Ḥârizmî. Miftâhu’l-‘ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 1987.
• Tabbâh, Ahmed Emîn b. İbrâhîm. “Zuhru’l-İslam”. 2 Cilt. Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1991.
• Taftâzânî, Sa’duddîn Mesûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. “el-Mutavvel şerhu Telhîsi’l-miftâhi’l-‘ulûm” Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2013.
• Takdemir, Abdusselam. “Ahmed Mustafa el-Merâgî’nin ‘Ulûmu’l-belâga Adlı Eserinin Belâgat Açısından Değerlendirilmesi”. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yaşaroğlu, Mehmet Kâmil. “Merâgî, Ahmed Mustafa”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/164. Ankara: TDV, 2004.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. “Hak Dini Kuran Dili”. 6 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Tural, Hüseyin. "Arap dilinde şiir ve hadisle istişhâd meselesi I: Şiirle istişhâd". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0 / 9 (Haziran 1990).
• Zencîr, Muhammed Rıfat. “Mebâhis fi’l-belâga ve İ‘câzi’l-Kurâni’l-Kerîm”. Dubai, Silsiletu’d-Dirâsâti’l-Kurâniyye, 2007.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ahmed. “Şerhu’l-mu‘allakâti’s-Seba”. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-‘Arabî, 2002.