Müzik Aletleriyle İlgili Hadislerin Tahriç ve Değerlendirilmesi (Kütüb-i Tis’a Özelinde)

Yıl 2023, Cilt: 53 Sayı: 1, 75 - 96, 30.06.2023

Kamuran Aslantalay

https://doi.org/10.51121/akif.2023.33

Öz

Müziğin tarihte ilk ne zaman ve nerede çıktığı bilinmemekle birlikte yapılan araştırmalar bazı müzik aletlerinin çok eski medeniyetlerde kullanıldığını ortaya koymaktadır. Bu da müziğin ve müzik aletlerinin eskiden beri toplumların hayatında var olduğunu göstermektedir. Tarihte toplumlar, müziği ve müzik aletlerini büyü, dinsel ayin, rehabilitasyon, askeri eğitim ve eğlence gibi farklı amaçlarla kullanmışlardır. Müslümanların müziğe ve müzik aletlerine bakışında hadislerdeki ifadeler ve Kur’ân ayetleri etkili olmuştur. Bazı âlimler müziği ve müzik aletlerini bazı istisnai durumlar haricinde dinin yasakladığını söylerken, bazıları ise; müzik sözlerini, müzik aletlerini ve ikisinin birlikte icra edildiği yerleri birbirinden ayırarak farklı hükümler vermişlerdir. Bu araştırma Peygamberimiz döneminde kullanılan müzik aletlerini Kütüb-i Tis‘a özelinde merfû‘ hadislerden tespit ederek hadislerin taḫrîc ve değerlendirmesini ortaya koymayı konu edinmektedir. Çalışmanın birinci kısmında; Kütüb-i Tis‘a hadislerinde geçen müzik aletleriyle ilgili bilgiler verilmiş, bu isimlerin bugün hangi müzik aletini karşıladıkları ve başka anlamlara gelip gelmedikleri tespit edilmiş, akabinde bu müzik aletleriyle alakalı rivayetlerin taḫrîci yapılarak bu rivayetlerin sıhhati muhaddis ve muhakkiklerin görüşleriyle ortaya konmuş; bu rivayetlerden isnadı zayıf olanların neden zayıf oldukları cerḥ, ta’dîl ve ricâl kaynaklarından faydalanılarak açıklanmıştır. İkinci kısmında ise mezhep imamlarının ve mezheplerin müzik ve müzik aletlerinin hükmü konusundaki görüşleri ve gerekçeleri haram, mekruh ve mubah olmak üzere üç başlık altında ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Müzik aletleri, Kütüb-i Tis'a, Hadisler, Tahriç

Determination and Evaluatıon of Hadıths Related to Musıcal Instruments (Special to Kutub-i Tis’a)

Öz

Although being unknown when and where music first emerged, researches reveal that some musical instruments were used in ancient civilizations. This shows that musical instruments and music have existed in the lives of societies since ancient times. In history, societies have used music and musical instruments for different purposes such as magic, religious ritual, rehabilitation, military training and entertainment. The expressions in the hadiths and the verses of the Qur'an have been influential in the Muslims' view of music and musical instruments. While some scholars say that religion prohibits music and musical instruments, with some exceptions, some say; distributing music, separating the places where they perform musical instruments and memories together, they have given different judgments. This research is about revealing the determination and evaluation of the hadiths by identifying the musical instruments used in the period of our Prophet from the merfû‘ hadiths specific to Kutub-i Tis‘a. In the first chapter of the study; information about the musical instruments mentioned in the hadiths of Kutub-i Tis’a has been given, it has been determined which musical instrument these names correspond to today and whether they have other meanings; then by making takhrîj of rumors about these musical instruments, authenticity of the rumors are presented with the opinions of muhaddiths and muhakkiks, it is explained why those whose isnads are weak are weak by utilizing the sources of jarh, tadil and rijâl. In the second chapter, the opinions and thoughts of the sect imams and sects on the rule of music and musical instruments are presented under three headings haram, makruh and mubah.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Musıcal Instruments, Kutub-i Tis’a, Hadiths, Determination

Kaynakça

• Akdoğan, Bayram. Fıkıh Mezheplerine Göre Müzik Sanatı, Müzik Âleti ve Müzisyenler. Ankara: 2017.
• Alalu, Suzan vd. Yahudilikte Kavram ve Değerler. İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayını A.Ş., 1996.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2019.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyatı Yayınları, İstanbul, 2010.
• el-Elbânî, Nâṣırüddîn. Silsiletü’l-eḥâdîs̱i’s-Ṣaḥîḥa. 6 Cilt. Riyâḍ: Mektebetü’l-Ma‘ârif, 1. Basım, 1422/2002.
• el-Elbânî, Nâṣırüddîn. Silsiletü’l-Eḥâdîs̱i’d-dḌâife ve’l-Mevḍûa. 14 Cilt. Riyad: Dârul-Ma‘ârif, 1412/1992.
• Beġavî, Ebû Muhammed Muḥyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Şerḥu's-sünne. nşr. Şuayb el-Arnaût, Muḥammed Zuheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrût: 1403/1983.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenu'l-kübrâ. nşr. Muhammed Abdulkâdir ʿAtâ, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
• Bozkurt, Nebî. “Mûsiki”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 9/83. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâṣır en-Nâṣır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tûkı’n-Necâḥ, 1. Basım, 1422/2002.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâḳî. çev. Hanifi Akın. İstanbul: Çelik Yayınevi, 2019. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân es-Semerḳandî. es-Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muġnî, 1412/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen, thk. Muhammed Muḥyiddîn Abdulḥamid. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, t.y.
• Dusûkî, Muhammed. Ḥâşiyetü’d-Dusûkî ale’ş-şerḥi’l-kebir. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-İḥyâi’l-‘Arabî, ty. el-Fîrûzâbâdî Ebü’t-Ṭâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb b. Muhammed. el-Ḳâmûsü’l-muḥîṭ, thk. Mektebetü Taḥkîki’t-Türâs̱i fî Müesseseti’r-Risâle, Beyrût: Müesseseti’r-Risâle li’t-Ṭıbâ‘ati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 8. Basım, 1426/2005.
• Ebû Ya’lâ el-Mevṣılî, Ahmed b. Alî b. el-Müs̱ennâ et-Temîmî. Müsned. Thk. Hüseyin Selîm Esed. 13 Cilt. Dımeşk: Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs̱, 1. Basım, 1404/1984.
• Ġazzâlî, Ḥüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. İḥyâü Ulûmi’d-Dîn Tercümesi. çev. Ahmed Serdaroğlu (İstanbul: Bedir Yayınevi, 1989).
• el-Heys̱emị̂, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleyman el-Heys̱emî. Mecma‘u’z-zevâid ve Menba‘u’l-fevâ’id. thk, Hüsamettin el-Ḳudsî. 10 Cilt. Ḳahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1414/1994.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed es-Sa‘dî. Keffu’r-ria‘ ‘an muḥarremâti’l-lehvi ve’s-sema‘. thk. ‘Âdil Abdülmün’im Ebü’l-Abbâs. Ḳâhire: Mektebetü’l-Ḳur’ân, t.y.
• İbn ‘Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşḳî. Ḥâşiyetü Reddi’l-Muhtâr, thk. ‘Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Mavvid. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbnü’l Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Baġdâdî. Telbîsü İblîs. nşr. İsâm Fâris el-Ḥaristânî, M. İbrâhim ez-Zaġlî. Beyrût: 1414/1994.
• İbn Esir, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn İbn Esir. en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadis̱. thk. Ṭâhir Ahmed ez-Zâvî. Beyrût: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, 1399/1979.
• İbn Ḥanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnaût, ‘Âdil Mürşid v.dğr. Beyrût: Müessetu’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Ebû Ḥâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râḍî. el-Cerḥ ve’t-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-‘Arabî, 1271/1952.
• İbn Ḥazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Ḥazm el-Endelüsî el-Ḳurṭubî. Muḥallâ. Beyrût: Dâru’l-Âfâḳı’l-Cedîde, t.y.
• İbn Ḥibbân, Ebû Ḥâtim Muhammed b. Ḥibbân b. Ahmed el-Büstî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân bi tertibi ibn Belbân. 18 Cilt. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 2. Basım, 1414/1993.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Şerḥu Fetḥu’l -ḳadîr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• İbn Ḳuteybe, Abdullah b. Müslim. Ġaribu’l-Ḥadîs̱. Bağdat: Maṭbâ‘aṭu’l-‘Ani, 1397/1977.
• İbn Ḳuḍâme, Ebû Muhammed Muvaffaḳuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kuḍâme el-Cemmâîlî el-Maḳdisî. el-Muġnî. y.y.,1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Ḳazvinî. es-Sünen, thk. Şuayb el-Arnaût, ‘Âdil Mürşid, Muhammed Kâmil. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1430/2009.
• İbn Maṇzûr, Ebü’l-Faẓl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Enṣârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Ṣâdır, 3. Basım, 1414/1993.
• İbn Ṭâhir, Ebü’l-Faẓl İbnü’l-Ḳayserânî Muhammed b. Ṭâhir b. Alî el-Maḳdisî eş-Şeybânî. Kitâbu’s-Sem’â. thk. Ebû’l-Vefâ el-Merâġî, Ḳâhire: Vüzerâtü’l-Evḳâf, t.y.
• Ḳarâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân Ḳarâfî. ez-Ẓahire. thk. Muhammed Ḥacî. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ġarb, 1. Basım, 1415/1994.
• Karakaya, Fikret. “Lavta”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 27/ 113-114. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâ’iu’ṣ-ṣanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. Ḳahire: 1327-/1910.
• Keith, Alexander. The Evidence of Prophecy Derived From The Fulfilment of The Predictions of The Hebrew Prophets And Apostles. trc. J. L. Merrick. (İngilizce’den Farsça’ya), Edinburgh: Constable, 1846.
• Kluque, Friedrich. Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. Berlin: 1975.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, haz. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Kurban, Yasin. İnsan Tabiatı ve İslam Açısından Müzik (Müzik-Fıtrat İlişkisi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Mart 2019 23(1): 21-36.
• Muḥâmîd, Şeveyş. Aḥkâmu’l-Mûsikî’l-Ceres fî’l-Fıkḥi’l-İslâmî. Şam: Mecelletü Câmi‘ati’d-Dımeşk li’l-‘Ulûmi’l-İktiṣâdiyye ve’l-Ḳanûniyye, 1427/2007.
• Mustafa, İbrahim. el-Mu‘cemu’l-vasîṭ, Ḳâhire: Mektebetü’l-Şuruki’d-Devliyye, 2004.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Ḥaccâc. el-Câmîu’s-ṣaḥîḥ, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâḳî, 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l Kütübi’l-‘İlmiyye, t.y.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şu‘ayb b. Ali. es-Sünen, thk. Abdülfettâḥ Ebû Ġudde. 9 Cilt. Ḥaleb: Mektebetü'l-Maṭbûâti'l-İslâmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Ḥamza er-Remlî el-Menûfî el-Enṣârî el-Mıṣrî. Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Saḳfî, Sâlim b. Ali. Ahkâmu’l-Ġınâ ve’l-Me‘âzif. Ḳâhire: Dâru’l-Beyân, 1416/1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylu’l-evṭâr şerḥu Münteḳa’l-aḫbâr. thk. İsâmüddîn es-Sabâtî, 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Ḥadîs̱, 1. Basım, 1413/1993.
• Tirmîẕî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. thk. Ahmet Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdubâḳî, İbrahim ‘Utve. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebetü ve Maṭba‘atü Mustafa el-Bâbî el-Ḥalebî, 1395/1975.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Açısından Mûsikî ve Semâ’, İstanbul: İrfan Yayınevi, 1976.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Ḳâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Ḫârizmî. el-Fâik fî ġaribi’l-ḥadîs̱. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1400/1979.
• ez-Zürḳânî, Abdülbâḳî b. Yusuf b. Ahmed ez-Zürḳânî el Mıṣrî, Şerḥu’z-Zurḳânî alâ Muḫtasar Halîl, Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, t.y.