Arap Edebiyatında Mizah ve Peygamber Sünnetindeki Tezahürü

Yıl 2023, Cilt: 53 Sayı: 2, 316 - 330, 30.12.2023

Mustafa Keskin

https://doi.org/10.51121/akif.2023.47

Öz

Bu araştırma, Arap edebiyatında mizahı ve onun Sünnetteki tezahürlerini ele alırken, mizahın edebiyatta ve Hz. Peygamber'in sünnetindeki yansımasına ışık tutmaktadır. Bu bağlamda öncelikle mizahın kişi üzerindeki etkisi ve toplumdaki karşılığı hakkında bir girişle başlanmış, sonrasında mizahın sözlük ve kavramsal tanımı verilerek çalışma iki kısma ayırılmıştır. Birinci kısımda Arap edebiyatındaki mizahın önemi, şekli ve çeşitlerinden bahsedilerek bunlara dair örnekler verilmiş ve söz konusu edebi üslubun Arap edebiyatındaki önemine işaret edilmiştir. İkinci kısımda ise mizah edebiyatının Sünnetteki yansımaları araştırılmıştır. Bu bağlamda yapılan çalışmada, Peygamber’in (sav) diğer bütün peygamberler gibi Sema’dan vahiy almasına rağmen bir beşer gibi çeşitli insani duygulara sahip olması hasebiyle onun da mizah ve ıstırap halleri olduğuna değinilmiştir. Bu kısımda Peygamber’in (sav) sözlü ve fiili mizahını ifade eden hadislerden örnekler seçilerek, bunların öncelikli olarak mizahi yönü açıklanmaya çalışılmıştır. Çalışmada ele alınan konular, araştırma ve tahlil yöntemleri kullanılarak ortaya konulmuştur. Bu çerçevede mizah içeren sözlü, fiili ve takriri Sünnet örnekleri araştırılarak bu kapsama girenlerden örnekler seçilmiş ve tahlile tabi tutulmuştur. Çalışmada mizah edebiyatına dair on beş rivayete yer verilmiştir. Bu kapsamda seçilen ve çalışmada yer verilen rivayetlerin on üçü sözlü mizaha, biri fiili sünnete biri de takriri sünnete dairdir. Söz konusu hadislerin bir kısmında Peygamber’in (sav) sahabeye ve ehl-i beyte (kendi ailesine) yönelik mizahı tespit edilirken, bir kısmında da sahabenin şakasına şaka ile cevap verdiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Edebiyat, Mizah, Peygamber, Sünnet

الفُكاهة في الأدب العربي ومظاهرها في السنة النبوية

Öz

يتناول هذا البحث الفكاهةَ في الأدب العربيّ ومظاهرِها في السُّنَّةِ النُّبويَّة في طائفة من أحاديث النبي عليه السلام الذي كان يحرص على إلقاء كلامه على المخاطبين بأسلوب حكيم، ويتعامل مع أصحابه برحمة وشفقة كأخ حميم. وفي هذ الإطار تتناول الدراسة الأدب الفكاهي ومظاهره في السنة النبوية. في البداية نُسلِّط الضَّوءَ على أهميَّة هذا الفنِّ في الأدبِ العربي، وأهمَّ أشكاله وأنواعه في هذا الأدب، كما تتبعنا معنى الفكاهة اللغوي والاصطلاحي وأهميتها، وأثرها في المرء وانعكاساتها على المجتمع الإنساني. ورصد البحث مظاهر الفكاهة في السنة النبوية، مثلما تجلّت في نماذج من أحاديث النبي عليه السلام التي تعبر عن روح الدعابة اللفظية والعملية، كما شرح الجانب الفكاهي ووجه الفكاهة في تلك الأحاديث. اهتمت الدراسة بالبحث، من خلال الأحاديث المختارة، عن بعض الفوائد البشرية والاجتماعية الخفية التي أشار إليها النبي عليه السلام بمثل هذه الفكاهات. وذلك بعد أن شرحت الدراسة الأحاديث ووضحتها. واعتمدت هذه الدراسة على الرصد والتحقيق والتحليل في النماذج المختارة من السنة النبوية الشفهية والعملية ذات الصلة.

Anahtar Kelimeler

الأدب العربي, الفكاهة, النبي, السنة, الحديث

Humour in Arabic Literature and its Reflection in the Prophetic Sunnah

Öz

This research focuses on the humour in Arabic literature and its manifestations in the Prophetic sunnah and analyzes the reflection of humour in literature and the Sunnah of the Prophet Muhammad. It firstly discusses the impact of humour on individuals and its societal relevance. It then reveals the dictionary and conceptual definition of humour. The study has two parts: the first part reveals the importance, forms, and types of humour in Arabic literature, along with examples and emphasizes the significance of this literary style in Arabic literature. The second part, explores the reflections of humour literature in the sunnah. The study addresses that Prophet Muhammad (sav) had various emotions, such as humour and distress, due to his human nature although he receives revelations like all other prophets. This section presents the selected Hadiths that express the Prophet's verbal and physical humour and explains their humorous aspects. The study was conducted using research and analytical methods. Oral, physical and tacit examples of the Sunnah containing humour have been examined and specific examples have been selected and analysed. The study includes fifteen narrations related to humor literature, with thirteen of them pertaining to verbal humor, one to physical Sunnah, and one to tacit Sunnah. Some of these hadiths highlight the Prophet's humour directed towards his companions and family members (ehl-i beyt), while others show his playful responses to the jokes of his companions.

Anahtar Kelimeler

Arabic and Rhetoric, Literature, Humour, Prophet, Sunnah

Kaynakça

• Abdülgaffar, Aḥmed Ubeyd. Edebü’l Fukahe, İnde’l Caḥiz. Cami‘etü’l Ezher, Külliyetü’l Lugati’l-Arabiye. Mans̱ûre: Cami‘etü’l Ezher, 1402/1982.
• Aḥmed b. Muḥammed b. Abdu Rabbih. el-İkdu’l Ferid. thk. Abdulmecid et-Terhini. Beyrut: Daru’l kutubi’l İlmiye, 1404/1983.
• Aḥmed Emin. Feyḍu’l Hatır. 7 Cilt. el-Memleketu’l Muttahide: Muessesetu Hindavi li’talimi ve’s̱ s̱ekafe, 2011.
• Aḥmed Şevki. eş-Şevkiyât. 1 Cilt. Kahire: Muessesetu Hindavi li’talimi ve’s̱ s̱ekafe, 2012.
• Amr b. Kuls̱um. Divan Amr b. Kuls̱um. thk. İmil Bedi Yakub. Beyrut: Daru’l Kitabi’l Arabî, 1. Basım 1415/1994.
• Askalanî, el-Hafiz Ahmed b. Ali b. Hacer. Fetḥu’l Bari Şerhu Sahihi’l Buḫârî. thk. Şuayb el-Arnavut-Adil Murşid. 18 Cilt. Beyrut: Daru Risale el-Alemiyye, 1. Basım 1434/2013.
• Beyhaḳî, Ebu Bekir Aḥmed b. el-Ḥuseyn b. Ali. el-Ba‘s ve’n Nuşur. thk. Ebu Asim eş-Şuvamî. Riyaḍ: Mektebetu Dari’l- Hicaz,1436.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahih Buḫârî. Dımaşk: Daru İbn Kesir, 1. Basım, 1323/2002.
• Büstî, Muḥammed b. Hibban. Sahih ibn Hibban. thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrut: Muessesetü’r Risale 2. Basım, 1414. Caḥiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr el-Kinânî. el-Buḫala. Beyrut: Mektebetu’l Hilal, 1419.
• Ebu Davud, Süleyman b. el-Aşas es-Sıcistânî, Sünenu Ebi Davud. Beyrut: Darü’r Risale el-Alemiyye, 1430/2009.
• Ebu Tayyip, Muḥammed b. İsḥâk. Kitab ez-Zurefi ve Zurefa. Kahire: Mektbetu’l Huseyniye, 1. Basım, 1324.
• Ebü’l Atahiye, Divan Ebi’l Atahiye. Beyrut: Daru Beyrut, 1986.
• Ebu’l Feth, Maḥmûd b. ḥuseyn Küşacim. Edebu’n Nedim. thk. Abdulvaḥid Şalan. Kahire: Mektebetu’l Hanci, 1. Basım, 1419/1999.
• el-Ferâhîdî, ḫalîl b. Aḥmed. Kitâbu’l-ʻayn. thk. Mehdî el-Maḫzûmî ve İbrâhim es-Samerrâî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
• el-Hasavine, Semiye Ali en-Nâṣır, Edebü’l Fukahe İnde’l Arap min Hilal el-Kütüp el-Müellefe. Ütruḥât Macestir, Cami‘etü’l Yermûk, Külliyetü’l Adab, 2006.
• Endülusî, Şihabuddin Aḥmed b. Muḥammed b. Abdu Rabbih. el-İkdu’l Ferid. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, 1. Basım 1404.
• Hanbeli, Diyauddin el-Mukaddes ebu Abdillah Muḥammed b. Abdulvaḥid. Sihahü’l Eḥadis fima ittefeke aleyhi ehlü’l Hadis. thk. Hamza Aḥmed ez-Zeyn. Hadis no, 21773, Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, 2009.
• İbn Hanbel, Aḥmed. Müsnedü’l İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavut vd. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetü’r Risale, Hadis no: 1836, 3/335, 1. Basım, 1420/199
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muḥammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisanu’l Arap. Beyrut: Daru Sadr, 3. Basım, 1414.
• İman Matufi ve Eman Mesud ẕebih. el-Fukaha ve’n Nuke fi kitabi’l Buḫala li’l Caḥiz. Risale Macester, Cezayir: 1442/2021.
• İsa, Fevzi. fi’l Edebi’l Endülusî. İskenderiye: Darü’l Vefa, 1. Basım 2007.
• Karî, Ali b. Sultan Muḥammed. Mirkâtu’l Mefâtiḥ Şerhu Mişkâti’l Mesâbiḥ. thk. Sıdki Muḥammed Cemil el-Attar. Beyrut: Darü’l Fikr, 1414/1994.
• Karî, Muḥammed el-Herevî. Cemul vesail fi şerhi’ş Şemail. thk. Muḥammed b. Riyad el-Aḥmed. Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, 2016.
• Kaşi, Behaüddin Ḥaydar b. Ali. Tefsiru’l Kaşi. thk. Aḥmed Ferid el-Mezidi. Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, ts.
• Kavider, Abdülkadir. Şi‘rü’l Fukahe fi’l Asrü’l Abbasî. Risale Macestir, Külliyetü’l Adab ve’l Ulûm el-İnsaniye, Camietü’l Ba‘sü, Suriye, 2009.
• Kufî, Ebu Bekr b. Muḥammed b. Ebi Şeybe. el-Musannef li İbni Ebi Şeybe. thk. Muḥammed Avvame. Beyrut: Daru Kurtuba, 1. Basım 1427/2006.
• Mecdi Vehbe-Kamil el-Muhendis. Mu‘cemu’l Mustalahati’l Arabiyye fi’l Luga ve’l edeb. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 2. Basım, 1984.
• Mi‘mâr, ṣelâh ṣâlih ve diğerleri. 6 Turuk li Tenmiyeti Tefkiri Tiflik. Amman: Dibunu li’t Ṭibae ve’n Neşr, 3. Basım, 2009.
• Nesâî, Ebû Abdirraḥmân Aḥmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. Saḥiḥ Sünen en-Nesâî. thk. Muḥammed Naṣiruddin el-Elbânî, 2 Cilt. Riyaḍ: Mektebetü’l Meârif. 1. Basım, 1419/1998.
• Riḍau’l-Ḥak. ed-Durretu’l Ferde Şerhu Kasideti’l Bürde. thk. Üveys b. Mevlana Yakup. Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, 2020.
• Saharenfurî, Ḫalil Aḥmed. Bezlü’l Mechud fi Ḥalli Ebî Davud. thk. Muḥammed Zekeriyya el-Kandehlevî. 1 Cilt. Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, 2004.
• Se‘âlebî, Abdulmelik b. Muḥammed Ebi Mansur. eş-Şekva ve’l ‘itab bima veke‘e li’l Hullân ve’l Eṣḥâb. thk. İlham Abduvahhâb el-Mufti. Kuveyt: el-Meclisu’l Vatani li’s̱ s̱ekafeti ve’l Funun, 1. Basım, 2000.
• Şevkâni, Muḥammed b. Ali. Durru’ṣ Ṣehabe fi Menaküb’l Karabe ve’ṣ Ṣehabe. thk. Neşet b. Kemal el-Mıṣrî. Ṣana: Mektbetu ṣana,1. Basım, 1426/2005.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Kasım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb eṭ-
Ṭaberânî. Mu‘cemü’l Kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. Hadis no: 5310, 5 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Ṭaberî. Ebü’l-Abbâs (Ebû Ca‘fer) Muḥibbüddîn Aḥmed b. Abdillâh b. Muḥammed et-Ṭaberî. Gayetü’l Ahkâm fi Ehâdis’l Ahkâm. 1 Cilt. Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye. 2004.
• Ṭantavî, Cevherî el-Mıṣrî, el-Cevahir, fi Tefsiri’l Kurâni’l-Kerim, thk. Muḥammed Abdüsselam. 1 Cilt. Beyrut: Darü’l kütübi’l ilmiyye, 2016.
• Tirmiẕî, Ebû Îsâ Muḥammed b. Îsâ b. Sevre et-Tirmiẕî. el-Cami‘u’l Kebir. thk. Beşşâr Avvad Marufi, Beyrut: Darü’l Garb, 1996.
• Ṭukan, İbrahim. el-A‘mâl eş-Şi‘riyye. Beyrut: el-Muessetu’l Arabiyye li’l Hirâse ve’n Neşr, 2. Basım 1993.
• Zebidî, Muḥammed Murtaḍa el-Huseynî. Tacu’l Arus min Cev^âhiri’l Kamus. thk. Abdusselam Muḥammed Harun. 7 Cilt. Kuveyt: el-Meclisu’l Vatani li’s s̱ekafeti ve’l-Funun ve’l Adâb. 1. Basım, 2000.
• Zemaḫşerî, Ebü’l-Kāsım Maḥmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemaḫşerî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk.Adil Ahmed-Ali muhammed Muavved, Riyad: Mektebetü’l Abikan, 1998.
• Zübeyr, b. Bekâr. el-Fukaha ve’l mizah. neşr. Ḥüseyn b. Ḥaydar el-Ḥaşimi. by: yy. 1439 /2017.