Vahiy-Muhatap İlişkisinde Kur’an’da Referans Gösterilen Ortak Yönler

Yıl 2023, Cilt: 53 Sayı: 2, 197 - 217, 30.12.2023

Ayşe Betül Oruç , Sümeyye Sayğın

https://doi.org/10.51121/akif.2023.40

Öz

Vahiy, Yüce Allah’ın değişmez hakikatleri beyan etmek üzere insanlarla kurduğu bir iletişim olarak tanımlanabilir. İletişimde, verilen mesajların muhataplarca doğru anlaşılabilmesi için onların zihin yapıları, yaşayış biçimleri, tarihi ve kültürel arka planları göz önünde bulundurulmalıdır. Muhatabını dikkate almayan bir hitap onu etkileme ve zihin dünyasında değişikler yapma konusunda başarılı olamaz. Bu nedenle Yüce Allah, tarih boyunca insanlar arasından özel olarak seçtiği elçiler vasıtasıyla vahyi insanlara iletmiştir. Vahyin iletilmesi sırasında, insanların sahip oldukları nitelikleri ve içinde yaşadıkları toplumun ortak vasıfları, problemleri ve tarih, kültür gibi unsurları dikkate alınmıştır. Kur’an’da gerek geçmiş peygamberler ve kavimlerine dair anlatılarda gerekse Kur’an’ın ilk muhatabı Arap toplumunun tarihi bilgisine hitap eden, kültürel beğenilerine ve ortak sorunlarına değinen muhtevada muhatapların ortak yönlerinin öne çıkarıldığı görülmektedir. Kur’an ayetlerinde dikkat çeken bu durumun vahiy-muhatap ilişkisi bağlamında ele alınmasının gerekli olduğu açıktır. İslâmî ilimler alanında sözü edilen bu gayeye hizmet etmeyi amaçlayan bu çalışmada Kur’an ayetleri çerçevesinde vahyin muhatabı ile kurduğu ilişkide öne çıkarılan ortak nitelikler konu edilmiştir. Vahiy-muhatap ilişkisinde Kur’an’ın referans gösterdiği ortak yönler; peygamberlerin muhataplarınca tanınması, dil birlikteliği, ortak tarihi tecrübe, ortak kültür ve ortak sorunlara vurgu olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Vahiy, Muhatap, Ortak Dil

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum bulunmamaktadır.

Proje Numarası

Çalışma bir proje ürünü değildir.

Teşekkür

Herhangi bir kişi veya kuruma teşekkür bulunmamaktadır.

In the Revelation-Addressee Relationship Commonalities Referenced in the Qur'an

Öz

Revelation can be defined as the communication of Allah with human beings to declare unchangeable truths. In communication, in order for the messages to be understood correctly by the interlocutors, their mental structures, ways of life, historical and cultural backgrounds should be taken into consideration. An address that does not take the addressee into account cannot succeed in influencing him or her and making changes in his or her world of mind. For this reason, throughout history Allah has conveyed revelation to people through messengers whom he has specially chosen from among them. During the transmission of the revelation, the qualities of the people and the common characteristics, problems, history, and culture of the society in which they live were taken into consideration. In the Qur'an, it is seen that the common aspects of the interlocutors are emphasized both in the narratives about the past prophets and their tribes and in the content that addresses the historical knowledge of the Arab society, the first addressee of the Qur'an, and touches upon their cultural tastes and common problems. Clearly, this situation, which draws attention in the Qur'anic verses, needs to be addressed in the context of the revelation-addressee relationship. In this study, which aims to serve this purpose in the field of Islamic sciences, the common qualities that are emphasized in the relationship between revelation and its interlocutor within the framework of Qur'anic verses are discussed. In the relationship between revelation and addressee, the Qur’an refers to the recognition of the prophets by their addressees, unity of language, common historical experience, common culture, and emphasis on common problems.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Revelation, Addressee, Common language

Proje Numarası

Çalışma bir proje ürünü değildir.

Kaynakça

• Akpınar, Ali. Hayvanlar Âleminden Kur’ânî Mesajlar. İstanbul: Kitap Dünyası, 2021.
• Aksakal, Zeynep Nermin. Kutsal Kitaplarda Şeriat. Ankara: Gece Akademi, 2019.
• Apak, Âdem. Anahatlarıyla İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Ateş, Ali Osman. “İlahi Dinlerin Ortak Değerleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (Aralık 2002), 15-25.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri. 12 Cilt. Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
• Bulut, Halil İbrahim. “Semavi Dinlerin Ortak Ahlak İlkeleri ya da Evrensel Değerler”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Bahar 2015), 65-81.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, 1405.
• Çağatay, Neşet. İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 4. Basım, 1982.
• Çağrıcı, Mustafa. Kur’an’ın Geliş Ortamında Ahlâk ve İnsan İlişkileri. İstanbul: Kuramer, 2017.
• Çakan, İsmail L. “Peygamberlerin Bazı Nitelikleri ve Hz. Peygamberin Ümmeti Üzerindeki Hakları (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri)”. Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed. 17-36. Konya: Fecr Yayınevi, 2007. Çelik, Ömer. Kur’an’ın Muhatapları. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Dereli, M. Vehbi. “Arapça’yı Doğru Kullanmanın Kur’an’ın Anlaşılmasına Olan Etkisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (2012), 29-50.
• Dereli, Muhammet Vehbi. “Arap Dili ve Edebiyatının İslâm Medeniyeti İçin Önemi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020), 65-87.
• Derveze, İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. 2 Cilt. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011. Ebüssuûd, el-Imâdî Muhammed b. Muhammed b. Mustafa. Tefsîru Ebî’s-Suûd=İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, ts.
• Emîn, Ahmed. Fecrü’l-İslâm. 10 Cilt. Beyrut-Lübnan: Mevsûa Ahmed Emîn el-İslâmiyye, 1969.
• Ezrakī, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Abdillâh b. Ahmed b. Muhammed. Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âs̱âr. thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Duheyş. Mektebetü’l-Esedî, 2003.
• Göçemen, Yakup. “Antere b. Şeddâd’ın Şiirlerinde Tasvir”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/4 (Ocak 2016), 69-98.
• Güzel, Ahmet. “Câhiliye Dönemi Araplarında Şiir Konuları”. Akademik Siyer Dergisi 2 (Haziran 2020), 80-104.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn ’Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib b. Abdirrahmân b. Gālib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1422.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm li İbn Ebî Ḥâtim. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Suud: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 3. Basım, 1419.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Sâmî b. Muhammed Sellâme. 8 Cilt. Dâru Tayyibe li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1999.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422.
• İder, Saadet - Parlakkılıç Mucan, Ayşe. “Keşfî’nin Te’dîb-nâme Adlı Eserinin Eğitsel Açıdan İncelenmesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 20/2 (2021), 647-680. https://doi.org/10.14395/hid.979812
• Karacabey, Salih. “Ülü’l Azm Peygamberler ve Ortak Yönleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 7/7 (1998), 297-313.
• Kur’an Yolu Meâli. çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2006.
• Kāsımî, Cemâleddin. Meḥâsinü’t-teʾvîl. thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• Ḳurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân=Tefsîru’l-Ḳurtubî. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim eṭ-Ṭafeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Tefsîru’l-Mâtürîdî=Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. thk. Mecdî Baslûm. 10 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Tefsîru’l-Mâverdî=en-Nüket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid ibn Abdilmaksûd b. Abdirrahim. 6 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• Merâgī, Ahmed Mustafa. Tefsîrü’l-Merâġī. 30 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebeti ve Matbaatı Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdihî, 1946.
• Mevdûdî, Ebu’l-Al’â. Tefhimu’l-Kur’an. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 1991.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî. Meʿâni’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. 6 Cilt. Merkezü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmiyye, 1988.
• Oruç, Ayşe Betül. “’Bakışların Kısılması’, ‘Hımâr’ ve ‘Görünen Ziynet’ İfadeleri Bağlamında Tefsirlerde Tesettür Konusunun Değerlendirilmesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1 (2016), 63-80.
• Öğmüş, Harun. Câhiliyye Döneminde Araplar -Câhiliyye Şiirine Göre İslam Öncesi Arap Toplumu ve Kur’ân’ın Getirdiği Değişim-. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Öztürk, Mahmut. “Peygamberlerin Tebliğ Sürecinde Bazı Ortak Noktalar”. Harran İlahiyat Dergisi 46 (2021), 134-159. https://doi.org/10.30623/hij.988723
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an’ın ‘Cennet’ Betimlemelerinde Yerel ve Tarihsel Motifler”. İslâmiyât IV 1 (2001), 145-162. Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîḥu’l-ġayb=et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, 3. Basım, 1420.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ḥakîm. 12 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1990.
• Sadan, Hamza. “Kur’an Bağlamında Milli Kimlik ve Dil”. akif 51/2 (2021), 78-93. http://dx.doi.org/10.51121/akif.2021.1 S̱a‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebû Muhammed b. ’Âşûr. 10 Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, 2002.
• Sayğın, Sümeyye. “Kur’ân’da Bahsi Geçen İrem’in Mahiyeti Üzerine Klasik ve Modern Tefsir Kaynakları Etrafında Bir İnceleme”, Orta Doğu’da Din ve Medeniyet. Ed. Aytekin Şenzeybek, vd. 353-370. Konya: NEÜ Yayınları, 2022.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Yâsir b. İbrahim - Ğanîm b. Abbâs b. Ğanîm. 6 Cilt. Riyad-Suud: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Seyyid Kutub, İbrahim Hüseyin. Fî Ẓılâli’l-Ḳurʾân. 6 Cilt. Beyrut-Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 17. Basım, 1412.
• Şanver, Mehmet. “Kur’an’ın Muhatabıyla Diyalog Kurma Sürecinde ’Ortak Değerler’in Yeri ve Rolü”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 13/2 (2004), 157-168.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fetḥu’l-ḳadîr. 5 Cilt. Dımeşk, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, Dâru’l-Kelimi’t-Taybe, 1414.
• Şimşek, Mehmet Ali. “İletişim Unsurları Açısından Kurani Vahyin Değerlendirilmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Haziran 2001), 393-414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Müessesetü’r- Risâle, 2000.
• Tan, Zeki. “Kur’an Öncesi Arap Toplumunun Örf ve Adetlerini Bilmenin Kur’ân’ı Anlamadaki Rolü: Kurban Örneği (I)”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (2011), 145-174.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.
• Zeydân, Corcî. el-ʿArab ḳable’l-İslâm. Beyrut: Mektebetü’l-Ehliyye, 1993.