An Ancient City Lost in the Strait of Dardanelles: Abydos

Yıl 2024, Cilt: 54 Sayı: 1, 143 - 159, 30.06.2024

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.51121/akif.2024.59

Öz

Located in the Nara Cape, on the Anatolian side, one of the narrowest places of the Dardanelles, Abydos has witnessed important events in history, although it is no longer alive. Especially just before the Crusades launched by Pope Urbanus II in 1095, it came to the forefront in the struggle of Byzantine and Chaka Bey and was mentioned in connection with painful events. Byzantium, who could not cope with the first Turkish sailor in Izmir and the Aegean islands, convinced Chaka Bey that Chaka Bey was a threat to him and had him destroyed by Kılıçarslan I in this ancient harbour. These events closed this important region completely to the Turks, and Byzantium continued its dominance in this region with its naval superiority. Subsequently, Abydos, which witnessed some events especially during the second and fourth Crusades, saw the defeat of the German Crusaders in the region and faced the ambitions of the Latins and Venetians on him in 1204. Another incident between the two events increased the importance of Abydos. The seizure of Egypt by Nureddin Zengi's commander Saladin Ayyubi in 1169 worried both the Byzantines and the Crusaders. Worried about losing its economic gains since its former allies, the Fatimids in Egypt, Byzantiumset off a fleet of 200 ships from Abydos. This inconclusive operation cost the Byzantines dearly, and only a few of their navies could return. On the other hand, the desire of Genoa, Pisa and Venice for this strategic city confronted them with the rivalry with Byzantium and themselves. During this struggle for dominance, commercial interests of the parties again came to the fore, and the "win - win" policy continued to be effective.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Abydos, Crusaders, Byzantium, Italians

Çanakkale Boğazı’nda Kaybolmuş Bir Antik Şehir: Abydos

Öz

Çanakkale Boğazı’nın en dar yerlerinden olan Anadolu yakasında yer alan Nara Burnu’ndaki Abydos, günümüzde artık yaşamasa da tarihte önemli olaylara sahne olmuştur. Özellikle 1095 yılında Papa II. Urbanus tarafından başlatılan Haçlı Seferleri’nin hemen öncesinde Bizans-Çaka Bey mücadelesinde oldukça ön plana çıkarak bazı acı olaylarla birlikte anılmıştır. Bu zorlu ilk Türk denizcisi ile İzmir ve Ege adalarında baş edemeyen Bizans, Çaka Bey’i kendisi için bir tehdit olduğuna inandırarak Türkiye Selçuklu Sultanı I. Kılıcarslan’a bu antik limanda yok ettirmiştir. Ardından yaşanan olaylar bu önemli bölgeyi tamamen Türklere kapatmış, Bizans da deniz üstünlüğü ile buralarda hâkimiyetini devam ettirmiştir. Bundan sonra özellikle İkinci ve Dördüncü Haçlı Seferleri esnasında bazı olaylara tanıklık eden Abydos, Alman Haçlılarının bölgedeki hezimetlerini görmüş, 1204’te Lâtinlerin ve Venediklilerin doymayan hırsları ile yüzleşmiştir. İki olayın arasında kalan bir başka hadise de Abydos’un önemini artırmıştır. 1169’da Nureddin Zengî’nin kumandanı Selahaddin Eyyubi’nin Mısır’ı ele geçirmesi, Haçlılar kadar Bizans’ı da endişelendirmiştir. Eski müttefikleri Mısır’daki Fatımîlerden beri iktisadî kazanımlarını kaybetme endişesine giren Bizans, iki yüz gemiden oluşan bir donanmayı Abydos’tan yola çıkarmıştır. Bu sonuçsuz harekât Bizans’a pahalıya mâl olmuş, donanmasının ancak pek azı geri dönebilmiştir. Öte yandan Ceneviz, Pisa ve Venedik’in bu stratejik şehre sahip olma arzuları, onları hem Bizans hem de kendi aralarındaki rekabetle baş başa bırakmıştır. Bu hâkimiyet mücadelesi esnasında da taraflar arasında ticarî kazanımlar yine ön plana çıkmış, “kazan - kazan” politikası etkin olmayı sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Abydos, Haçlılar, Bizans, İtalyanlar

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Târihi. çev. Ö. Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları, 1950.
• Albert of Aachen. Historia Ierosolimitane, History of the Journey to Jerusalem. çev. Susan B. Edgington. Farnham: Ashgate Publishing, 2013.
• Andrea, Alfred J. “Adam of Perseigne and the Fourth Crusade”. Cîteaux 36 (1985), 21-37.
• Angold, M. Byzantine Empire, 1025-1204: A Politic History. London: Longman Publication, 1984.
• Angold, Michael. “The Road to 1204: The Byzantine Background to the Fourth Crusade”. Journal of Medieval History 25 (1999), 257-278.
• Anna Komnena. Alexiad Malazgirt’in Sonrası. çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1996.
• Armstrong, Karen. Holy War, The Crusades and Their Impact on Today’s World. New York: Anchor Books, 2011.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Ashcroft, Jeffrey. “Konrad’s Rolandslied, Henry the Lion, and the Northern Crusade”. Forum for Modern Language Studies 22 (1986), 184-208.
• Ashley, James R. The Macedonian Empire: The Era of Warfare Under Philip II and Alexander the Great, 359-323. London: Paperback, 2004.
• Avcı, Casim. İslâm-Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Avcı, Casim. “Müslüman Arapların İstanbul Seferleri”. 2005-2006 Fatih Sempozyumları I-II Tebliğler. 108-115. İstanbul: Fatih Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları, 2007.
• Barber, Malcolm. Yeni Şövalyelik, Tapınak Tarikatının Tarihi. çev. Berna Ülner. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
• Bean, G. E. The Princeton Encyclopedia of Classical Sites. ed. Richard Stillwell. Princeton: Princeton University Press, 1976.
• Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Brand, Charles M. “The Turkish Element in Byzantium, Eleventh/Twelfth Centuries”. Dumbarton Oaks Papers 43 (1989), 1-25.
• Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. çev. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Cahen, Claude. Osmanlılar’dan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yayınları, 2014. Chalandon, Ferdinand. Les Comnenes. Paris: Picard, 1900.
• Cobb, Paul M. Müslümanların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Constable, Giles. “The Second Crusade as Seen by Contemporaries”. Traditio 9 (1953), 213-279.
• “The Defence of Byzantine Anatolia During the Reign of Irene (780-802)”. Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia, ed. Stephen Mitchell (1983), 219-236.
• Demirkent, Işın. Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan. Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Dmitriev, Sviatoslav. The Greek Slogan of Freedom and Early Roman Politics in Greece. Oxford: Oxford University Press, 2011.
• Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Ebü’l-Fidâ. el-Yevâkît ve’d-Darb fî Târih-i Haleb. b.y., y.y., ts.
• Eleanor of Aquitaine, Lord and Lady. ed. Bonnie Wheeler-John Carmi Parsons. New York: Palgrave Macmillan, 2002.
• Emecen, Feridun. “Gelibolu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/1-6. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Freed, John B. Frederick Barbarossa: The Prince and the Myth. London: Yale University Press, 2016.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. çev. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Geneakoplos, Denos J. “Greco-Latin Relations on the Eve of the Byzantine Restoration, The Battle of Pelagonia”. Dumbarton Oaks Papers 7 (1956), 101-141.
• Geoffroi de Villehardouin. Konstantinopolis’te Haçlılar. çev. Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Gförer, A. “Kaiser justinian I.”. Byzantinische Geschichten (Graz: Ostgotenherrschaft, 1873) 2/315- 401.
• Gibbon, Edward. The Decline and Fall of Roman Empire. London: J. M. Dent & Company, 1962.
• Gordlevski, V. A. Anadolu Selçuklu Devleti. çev. Azer Yaran. Ankara: Onur Yayınları, 1988.
• Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hansen, Mogens Herman - Nielsen, Thomas Heine. An Inventory of Archaic and Classical Poleis. Oxford: Oxford University Press, 2004.
• Hendrickx, Benjamin. “Constantinople, Latin Empire of”. Crusades an Ancyclopedia, 279-285. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. çev. E. Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Hiestand, Rudolf. “‘Kaiser’ Konrad III., der zweite Kreuzzug und ein verlorenes Diplom für den Berg Thabor”. Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters 35 (1979), 82-126.
• Hitti, Philip K. History of Syria: Including Lebanon and Palestine. London: Macmillan, 1951.
• Hodgson, Natasha R. Women, Crusading and the Holy Land in Historical Narrative. Nottingham: The Boydell Press, 2007.
• Holt, P. M. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Honigmann, Ernst. Bizans Devletinin Doğu Sınırı. çev. Fikret Işıltan. İstanbul: İÜEF Yayınları, 1970.
• Hoog, Armand. Dominique Par Eugene Fromentin de Cluny a Paris. Paris: Edition de Cluny, 1937.
• Hopkinson, Neil. “Hero and Leander”. The Oxford Classical Dictionary. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Hughes, Robert. The Catalan Expedition to the East, from the Chronicle of Ramon Muntaner. Woodbridge, UK: Boydell, 2006.
• Ioannes Kinnamos. Historia. çev. Işın Demirkent. Ankara: TTK Yayınları, 2001.
• Demirkent, Işın. “1082-1302 Yılları Arasında Bizans-Venedik İlişkileri”. Tarih Dergisi 36 (2000), 137-154.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Manzûr. Muhtasaru Târih-i Dımaşk. thk. Ruveyha en-Nahhâs vd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b.y., y.y., ts.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mulûk Mısr ve’l-Kahire. nşr: M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl vd. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. b.y: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Ezrâk. Meyyâfârikîn ve Âmid Tarihi. çev. Ahmet Savran. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1992.
• İbnü’l-Fakīh, Ebû Bekir Ahmed. Kitâbü’l-Büldân. nşr. M. J. de Goeje. Leiden: E. J. Brill, 1967.
• İbnü’l-Kalanisî. Şam Tarihine Zeyl, I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• İdrîsî, Şerîf. Nüzhetü'l-Müştâk fî'htirâki'l-âfâk, La Geographie d’Edrisi. çev. Pierre-Amedee Jaubert. Paris: Philo Press, 1975.
• İlgürel, Mücteba. “Çaka Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/186-188. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Jacoby, David. “Catalans, Turcs et Venitiens en Romanie (1305–1332): Un Nouveau Temoignage de Marino Sanudo Torsello”. Studi Medievali 15 (1974), 217-261.
• Kagan, Donald. The Fall of the Athenian Empire. N.Y: Cornell University Press, 2013.
• Karakuş, Nadir. “Abbasî Halîfesi ve Frenk Hükümdarı Büyük Karl İlişkisi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/32, (2017), 463 – 486.
• Karakuş, Nadir. Nureddin Zengî. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2021.
• Korkmaz, Şerif. “Lapseki Kazası’nın Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerine Bazı Tespitler ve Değerlendirmeler”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 16/24 (2018), 289-320.
• Kurat, Akdes Nimet. Çaka, Orta Zamanda İzmir ve Yakınındaki Adaların Türk Hâkimi. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1936.
• Lane-Pool, Stanley. Saladin and the Fall of the Jerusalem. London: Independently Published, 1898.
• Leveniotis, Georgios A. Abydos of Hellespont and Its Region. Thessaloniki: Vanias, 2017.
• Lock, Peter. The Franks in the Aegean, 1204-1500. London: Longman, 1995.
• Madden, Thomas F. “Vows and Contracts in the Fourth Crusade: The Treaty of Zara and the Attack on Constantinople in 1204”. International History Review 15 (1993), 441-468.
• Madden, Thomas F. Enrico Dandolo and the Rise of Venice. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2003. Makrizî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
• Malamut, Elisabeth. “Can We Refer to a Concerted Action among Caryces, Rapsomates and the Emir Tzachas between A.D. 1091 and 1093?”. Byzantion 70 (2000), 122-134.
• Martindale, Jane. “Eleanor of Aquitaine”. Richard Coeur de Lion in History and Myth. 17-50. ed. Janet Nelson. London: King’s College London Centre for Late Antique and Medieval Studies, 1992.
• Mayer, Hans Eberhard. “The Beginnings of King Amalric of Jerusalem”. The Horns of Hattin. 121-135. ed. Benjamin Z. Kedar. Jerusalem: Yad Izhak Ben-Zvi Institute, 1992.
• Mutaner, Ramon. Chronica. nşr. Goodenough. Liechtenstein: Kraus Reprint, 1967.
• Niketas Khoniates. Historia, Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 1995.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Odo de Deuil. The Journey of Louis VII to the East. nşr. çev. V. G. Berry. New York: Columbia University Press, 1948.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• Otto van Freising. The Deeds of Frederick Barbarossa by Otto of Freising and his Continuator. çev. C. C. Mierow. New York: Columbia University Press, 1953.
• Phillips, Jonathan P. The Second Crusade: Extending the Borders of Christianity. New Haven: Yale University Press, 2007.
• Pryor, John H. “The Venetian Fleet for the Fourth Crusade and the Diversion of the Crusade to Constantinople”. The Experience of Crusading, Western Approaches. 103-123. ed. Marcus Bull-Norman Housley. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Queller Donald E. - Day, Gerald W. “Some Arguments in Defense of the Venetians on the Fourth Crusade”. American Historical Review 81 (1976), 717-737.
• Schmandt, Raymond H. “The Fourth Crusade and the JustWar Theory”. Catholic Historical Review 61 (1975), 191-221.
• Schulumberger, G. Expedition des Almugavares ou Routiers Catalans en Orient de l’an 1302-1311. Paris: Plon-Nourrit, 1924.
• Serkîs, Yûsuf İlyân. Mu’cemü’l-matbûâti’l-Arabiyye ve’l-muarrebe. Kahire: Matbaatü's-Serkîs, 1930.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Kunûzü’z-Zeheb fî Târîh-i Haleb. Halep: Dâru’l-Kalem, 1417.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Smith, William. A Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Boston: Little, Brown and Co., 1867.
• Steven, Runciman. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Strauss, Barry S. The Battle of Salamis: The Naval Encounter That Saved Greece - and Western Civilization. New York: Simon & Schuster, 2004.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs 1387.
• Tekindağ, Şehâbeddin. “Çanakkale”, İslam Ansiklopedisi. 3/341-342. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Theophanes. The Chronicle of Theophanes. çev. Hurry Turtledove. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1982.
• Tuncel, Metin. “Çanakkale”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/197-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1993.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• Üsame b. Münkız. Kitâbü’l-İ’tibâr. çev. Yusuf Ziya Cömert. İstanbul: Kitabevi, 2012.
• Vasiliev, A. A. Bizans İmparatorluğu Tarihi. çev. Arif Müfit Mansel. Ankara: Maarif Matbaası, 1943.
• Westlake, H. D. “Abydos and Byzantium: The Sources for Two Episodes in the Ionian War”. Museum Helveticum, Schwabe AG Verlag, 42 (1985), 313-327.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Wolff, Robert. L. “Baldwin of Flanders and Hainaut, First Latin Emperor of Constantinople: His Life, Death and Resurrection, 1172–1225”. Speculum 27 (1955), 281-322.
• Yâkût el-Hamevî. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1410/1990.
• Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.