Araplarda Şiir: Kadîm Edebî Türün Üretimi ve Gelişimini Sağlayan Amiller

Yıl 2024, Cilt: 54 Sayı: 1, 56 - 76, 30.06.2024

Ferruh Kahraman

https://doi.org/10.51121/akif.2024.55

Öz

Bu çalışmanın konusu, Araplarda şiirdir. Şiir kavramı doğal olarak sanata işaret etmektedir. Araplarda görsel ve sahne sanatları gelişse de edebî sanatlar daha fazla gelişmiştir. Özellikle edebî sanatlar içerisinde yer alan şiirin Araplarda ayrı bir yeri vardır. Tarihsel ve toplumsal bir ürün olan şiir, içinde üretildiği sosyal, ekonomik ve siyasi koşullardan ayrı düşünülemez. Toplumlar, mekânlar ve zamanlar değişse de sanat, her daim toplumsal yaşamla, ekonomi ve siyasetle sürekli etkileşim içerisinde olmuştur. Sanatçı bir eser ortaya koymak istediğinde onun üretimi içinde yaşadığı toplum, mekân ve dönemden bağımsız düşünülemez. Bu nedenle Arap şiirinin oluşumunda gündelik yaşam, ekonomi ve siyasetin yanı sıra, tarih, din, dil, coğrafya gibi kültürel alt yapılar da etkili olmuştur. Arap coğrafyasında şairler, tarih boyunca ekonomik güce sahip olan kesimin desteğiyle var olmuştur. Tacirler, asiller ve din adamları şairleri ve şiiri daima desteklemişlerdir. Şairler Arap tacirler ve asiller tarafından desteklendiği için şiir müsabakaları ekonomik faaliyetlerin merkezi panayırlarda gerçekleştirilmiştir. Bu ekonomik destekler şairleri belli ölçüde sınırlasa da tacirlerin siyaset üstü olmalarının yanında Arap yarımadasında siyasi birliğin olamaması da şairleri özgün sanat icra etmeye sevk etmiştir. Arap yarımadasının dinlerin merkezi olması, kadim ve köklü bir tarihe sahip olması, kelime hazinesi ve gramer özelliklerini önceden tamamlayan bir dilin konuşulması ve insanın kendisiyle, doğayla, gökyüzüyle ve hayvanlarıyla baş başa kaldığı geniş çöllerin bulunması da şiirin gelişimini sağlayan diğer amillerdir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arap Edebiyatı, Şiir, Kadim Edebî Tür, Sözel

Poetry in Arabs: Factors that Ensuring the Production and Development of the Ancient Literary Genre

Öz

The subject of this study is poetry in Arabs. Poetry is considered one of the literary arts. As a term, poem naturally refers to art. Although visual and performing arts are developed in Arab literature, literary arts are more developed. In particular, poems in literary arts have a different place in Arab literature. As a historical and sociologic product, poem can not be considered apart from the social, economic, and political conditions in which it was produced. Art has always been in contact with social life, economy, and politics even though societies, places, and times change. If an artist wants to produce a work this product can not be separated from the society, place, and times in which he lives. Therefore, cultural elements such as history, religion, language, and geography are influential in the formation of Arabic poem as well as daily life, economy, and politics. Poems have existed in Arab geography with supports from higher classes throughout history. Poem competitions occurred at fairs and the centers of cultural activities, because they were supported by merchants, nobels, and reverends. Although the economic support restricted poets to some extent, merchants being free from politics and the lack of political unity in Arabian Peninsula made poets produce more original works. Other reasons for the development of poetry are that the Arabian Peninsula is the centre of religions, has an ancient and deep-rooted history, and the spoken language has completed its vocabulary and grammar rules earlier, there are vast deserts where people can be alone with themselves, nature, sky and their animals.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Arabic Literature, Poem, Ancient Literary Genre, Verbal

Kaynakça

• Abîd Abras. Divânü Abîd el-Abras. nşr. Kerem el-Bustânî. Beyrût: Dâru Sâdır, 1384/1964.
• Afgânî, Saîd. Esvâkü’l-Arab fi’l-cahiliyye ve’l-İslâm. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1379/1960.
• Ahmed Cemal el-Ömerî. eş-Şuarâu’l-hunefâ. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1981.
• Ahmed Cevdet Paşa. Kısasu Enbiyâ ve Tevârîhu Hulefâ. İstanbul: Başbakanlık Kültür Yayınları, 1972.
• Ahmed Zağb. Cemâliyyetü’ş-şi‘ri’ş-şifâhî. Cezâyir: Câniatü Yûsuf b. Hıdde, Doktora Tezi, 2006-2007.
• Alanyali, Hüseyin Sabri. “İlk Çağlar İlk Kültürler”. Kültür Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Âlûsî, Ebu’l-Meâlî Cemaleddin Abdullah b. Mahmûd. Bulûğu’l-ereb fî ma‘rifeti ahvâli’l-Arab. nşr. Muhammed Behçet. 1-3 Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1314.
• Askerî. Ebû Hilâl Hasan b. Abdillâh. Divânü’l-meânî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1352/1933.
• Bağdadî, Abdülkadir b. Ömer. Hızânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-arab. nşr. Abdüsselâm Hârûn. 1-13 Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1409/1989.
• Bakillânî, Ebû Bekr Muahmmed b. et-Tayyib. İ‘câzu’l-Kur’ân. nşr. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1971.
• Bakirci, Selami. “Arap Şiirinin İntikalinde Dinî ve Ahlâkî Değerlerin Rolü”. EKEV 7/15, (2003), 179-194.
• Becker, Howard Saul. Sanat Dünyaları. çev. Evren Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Begavî, Ferrâ. Meâlimü’t-tenzîl. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1423/2002.
• Behbîtî, Necîb. Tarîhu’ş-şi‘ri’l-Arabî hattâ âhiri’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1970.
• Bişr b. Ebî Hâzim. Divânü Bişr b. Ebî Hâzim. nşr. İzzet Hasan. Dımeşk: Vizâratü’s-Sekafe ve’l-İrşâd, 1392/1976.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr. Kitâbü’l-Hayevân, nşr. Abdüsselâm Hârûn. 1-7 Kahire: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• Castels, Manuel. Kimliğin Gücü, çev. Ebru Kılıç. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Clark, Terry Nichols. – Lipset, Seymour Martin. “Toplumsal Sınıflar Ölüyor mu?”. Sosyoloji. çev. Günseli Altaylar. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
• Çağatay, Neşet. İslam Öncesi Araplar Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Çetin, Nihat. Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi. Kayseri: Fenomen Yayınları, 2019.
• Dimaşkī, Tâhir Sâlih es-Semûni. Tevcihü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdulfettah Ebû Gudde Halep: Mektebetü'l-Matbûât el-İslâmiyye, 1995.
• Elmali, Hüseyin. “Kaside”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ergur, Ali. “Kültürün Önemi”. Kültür Sosyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Ferrûh, Ömer. Tarîhu’l-edebi’l-Arabî. 1-6 Beyrût: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1981.
• Gardner, John. – Maier, John. Gilgamesh. New York: Vintage Books, 1985.
• Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu, 1997.
• Gürkan, Nejdet. “Dinin Estetik Değerler Üzerindeki Etkisi: İslâm ve Arap Şiiri Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/14 (2005), 125-158.
• Hassân b. Sâbit el-Ensârî. Divânü Hassân b. Sâbit. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• Hilâlî, Ebû Şekib Muhammed Takiyyuddin. Hadîs ma'a zâ’ir kerîm. Medine: Câmiatü’l-İslâm, 1974.
• İbn Hişam. Ebû Muhammed Cemâlüddîn. es-Sîretü’n-nebeviyye. nşr. Mustafa es-Sekkâ, 1-4 Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1391/1971.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn. Tefsîru’l-Kur’ân’il-‘Azîm. Beyrût: Müessesetü Kütübi’s-Sekâfiyye, 1413/1993.
• İbn Kuteybe, eş-Şi‘r ve’ş-şuarâ. 1-2 Beyrût: Daru’s-Sekâfe, 1983.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. Mecmûu'l-fetâvâ. thk. Abdurrahman Kasım. Riyad: Mecmau’l-Melik Fehd li’t-Tibaa, 1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali. Zâdü’l-mesîr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1414/1994.
• İpşiroğlu, Nazan – İpşiroğlu, Mazhar. Oluşum Süreci İçinde Sanatın Tarihi. İzmir: Hayalbaz Kitap, 2010.
• İsfehânî. Ebü’l-Ferec Ali b. Hüseyn. Kitâbü’l-Ağânî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1974.
• Kitâb-ı Mukaddes. İstanbul: Kitâb-ı Mukaddes Şirketi, 2003.
• Kudemâ b. Ca‘fer. Nakdü’ş-şi‘r. nşr. Muhammed Abdülmünım Hafâcî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurtubî. Ebû Abdullah el-Ensârî. el-Câmi‘li aḥkâmi’l-Kur’ân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1430/2010.
• Kuzgun, Şaban. “Hanîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991. 33-39.
• Mahmud Esad. İslâm Tarihi. çev. Ahmet Lütfi Kazancı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1983.
• Mcluhan, Marshall. Gutenberg Galaksisi. çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Mufaddal b. Muhammed ed-Dabbî. el-Müfaddaliyyât. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir – Abdüsselâm Hârûn. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1383/1963.
• Muhammed Reşid Rızâ. Tefsîru’l-menâr. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Muḳātil b. Süleymân. Tefsîru Muḳātil b. Süleymân. Beyrût: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2002.
• Nâbiğa ez-Zubyânî. Divânü’n-Nâbiğa ez-Zubyânî. nşr. Şükrî Faysal. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1388/1967.
• Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür. çev. Sema Postacıoğlu. İstanbul: Metis Yayınları, 2020.
• Öğüt, Evrim. “Sanatın Üretimi”, Kültür Sosyolojisi (Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Sanders, Barry. Öküzün A’sı. çev. Şehnaz Tahir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020.
• Seyyid Abdülaziz Sâlim. Tarîhü’l-arab fî asri’l-câhiliyye. Beyrût: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1971.
• Sivas, Hakan. “Eski Mezopotamya Tarihi ve Uygarlığı”. Uygarlık Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Suyûtî, Celalüddin. ed-Dürru’l-Mensûr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1414/1993.
• Süheylî, Ebü’l-Kasım Abdurrahmân. er-Ravdu’l-unûf. 1-7 nşr. Abdurrahmân el-Vekîl. Kahire: Dâru’n-Nasr, 1387/1967.
• Şevkî Dayf. Tarîhu’l-edebi’l-Arabî el-Asru’l-câhilî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1960.
• Şeyho, Luis. Şuarâü’n-nasrâniyye kable’l-islâm. Beyrût: Dâru’l-Maşrik, 1991.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiü’l-beyân. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1430/2010.
• Tatarkiewicz, Wladyslav. “Classification of Arts in Antiquity”. Journal of the History of Ideas 24/2 (Apr-Jun, 1963), 231-240.
• Thomson, George. İnsanın Özü. çev. Celal Üster. İstanbul: Payel Yayınevi, 1998.
• Thoreau, Henry David. Yürümek. çev. Selçuk Işık. İstanbul: Can Yayınları, 2019.
• Ünal, Sadettin. “Kâbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 24/14-24.
• Watt, Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. Rahmi Ayas – Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Wolff, Janett. Sanatın Toplumsal Üretimi. çev. Ayşegül Demir. İstanbul: Özne Yayınları, 2000.
• Yâkût el-Hamavî. Kitâbü mu‘cemi’l-buldân. 1-5 Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Yalar, Mehmet. “Arap Edebiyatında Şiir Kavramı Problemi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2002), 103-120.
• Yaltkaya, Şerafeddin. Yedi Askı. İstanbul: Büyüyenay, 2018.
• Yaqoob, Luay Hatem. “İslâmî Kaynaklar Açısından Peygamberlerin Konuştuğu Diller”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (Haziran 2021), 386-407.
• Yilmaz, Hakkı Dursun. “Arabistan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991, 3/252-258.
• Yilmaz, İbrahim. Panayırlar ve Arap Dili ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Yücesoy, Şerife. “Bireyin Gelişimi”. Eğitim Psikolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Zevzenî, Ahmed b. Hüseyin. Şerhu’l-muallakâti’s-seb‘a. Bayrût: Dâru Sadr, 1972.
• Zeydan, Corci. el-Arab kable’l-İslâm. nşr. Hüseyin Mûnis. Kahire: Dâru’l-Hilâl, ts.