İbn Dureyd’in Söylediği Hikmet Şiirlerinin Tema ve Üslup Bakımından İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 54 Sayı: 1, 95 - 114, 30.06.2024

Abdullah Esat Bağcı

https://doi.org/10.51121/akif.2024.57

Öz

Şiir, pek çok toplumda olduğu gibi Arap toplumunun hususiyetlerini yansıtan bir aynadır. Bu bakımdan şairler övgü, yergi, üzüntü, sevinç, aşk gibi duygu ve düşüncelerini şiirlerle aktarmışlardır. Bunun yanında insanlara bir nesneyi ya da bir yeri tanımlamak, tarihi olayları okuyucularına yansıtmak veya insanlara yol göstermek için şiirler kaleme alınmıştır. Hikmet kavramının muhtevasında yer alan bu yol gösterici şiirler, cahiliye döneminden itibaren insanların rehberliğe ihtiyacını ve hangi konularda rehberlik yapılması gerektiğini göstermesi açısından önemlidir. İbn Düreyd de pek çok selefi gibi bu konuda şiirler yazmıştır. Cemheretü'l-lüğa isimli sözlüğüyle şöhret kazanan İbn Düreyd, pek çok alanda ilmî vukufiyetinin yanında iyi bir şairdir. Bu bağlamda çalışmanın problematiği İbn Düreyd'in hikmet şiirleri çerçevesinde onun şiirle söz söyleme yeteneğinin nasıllığı olmuştur. Onun, şiiri hikmet kavramının dahilinde ne derece başarılı kullandığı konusu tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma esnasında literatür taraması yapılarak konuya dair kaynaklar tespit edilmiş ve doküman incelemesi yöntemiyle Arap şiir tenkidi esaslarına göre hikmet şiirleri incelenmiştir. Yapılan inceleme neticesinde İbn Düreyd'in geleneksel şiir yapısına büyük oranda bağlı kalmakla birlikte şiir alanında daha güncel usül ve yöntemleri de şiirlerinde kullandığını söylemek mümkündür. Ayrıca şiirlerindeki kelime tercihlerinin, cümle yapılarının, beyan üsluplarının ve bedî sanatların da söz konusu kriterlere göre büyük oranda uygun ve başarılı olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Şiir, Hikmet, İbn Düreyd, Dîvanü İbni Düreyd

Analysing the Wisdom Poems of Ibn Dureyd in terms of Theme and Style

Öz

Poetry is a mirror that reflects the characteristics of Arab society as in many societies. In this respect, poets conveyed their feelings and thoughts such as praise, criticism, sadness, joy, and love through poems. In addition, poems were written to describe objects or places to people, to reflect historical events to their readers or to guide people. These guiding poems, which are included in the content of the concept of wisdom, are important in terms of demonstrating people's need for guidance from the period of ignorance and subjects of guiding. Like many of his predecessors, Ibn al-Durayd wrote poems on this subject. Ibn al-Durayd, who gained fame for his dictionary named Jamherat al-dictionary, was a good poet in addition to his scientific knowledge in many fields. The problem of the study is the poetic ability of Ibn al-Durayd within the framework of his poems of wisdom. The study attempted to determine to what extent he succesfully used poetry within the concept of wisdom. The references on the subject were identified thorough literature review and the wisdom poems were analyzed according to the principles of Arabic poetry criticism using the document analysis method. As a result of the examination, it is concluded that Ibn al-Durayd, partly used current styles and methods of poetry. It was determined that the word preferences, sentence structures, declarative styles, and artistic arts in his poems are largely appropriate and successful according to the criteria mentioned.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Poem, Wisdom, Ibn al-Durayd, Diwân of Ibn al-Durayd

Kaynakça

• Ahmed el-Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Kitâbu’l-‘Ayn (3). thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrahim es-Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
• Arslan, Adnan. “Abbasi Şairi Ebû Firâs’ın Şiirlerinde Hikmet”. Trabzon İlahiyat Dergisi 10/1 (2023), 45-60.
• Arslan, Adnan. “Abbasi Şairi İbnü’r-Rûmî Divanında Ahlakî Tespit Ve Tavsiyeler”. Akif 53/2 (2023), 248-260. https://doi.org/10.51121/akif.2023.43.
• Ayyıldız, Erol. “Ebü’l-Atâhiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Çubukcu, Asri. “Eksem b. Sayfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/550-551. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Demirci, Mustafa. “Zenc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/249-251. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Durmuş, İsmail. “Mütenebbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/195-200. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Elmalı, Hüseyin. “Kaside”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/562-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Emin, Ahmed. “Arap Edebiyatında Hikmet”. çev. Zeynep Arkan. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2012), 213-227.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh el-. Nüzhetü’l-Elibbâ. thk. İbrahim es-Sâmerrâi. ez-Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 3. Basım, 1985.
• Enîs, İbrahim. Mûsîka’ş-şiʽr. Kahire: Mektebetü’l-Anglo el-Mısrıyye, 2. Basım, 1952.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luğa. ed. Muhammed Avaz Mur’ib. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1. Basım, 2001.
• Göçemen, Yakup. 2. “Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın Hayatı ve Dönem Çerçevesinde Muallakasında Hikmet”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2016), 67-105.
• Halîfât, Sahbân. “Ebü’l-Alâ el-Maarrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/287-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• İbn Dureyd el-Ezdî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Cemheratu’l-luğa. thk. Remzî Munîr Be‘albekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• İbn Düreyd el-Ezdî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Dîvânü İbni Düreyd. thk. Ömer İbn Sâlim. Dubai: Müessesetü Sultan b. Ali el-Uveys es-Sekâfiyye, 2012.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1990.
• İbnu’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman Ebû Amr Takiyyüddîn. Tabakâtu’l-fukahâi’ş-Şâfi’iyye. thk. Muhiddin Ali Necib. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1992.
• İbnü’s-Sâî, Ebû Tâlib Tâcüddîn Alî b. Enceb b. Osmân el-Hâzin el-Bağdâdî. ed-Dürrü’s-semîn fî esmâi’l-musannifîn. thk. Ahmed Şevki Binebîn - Muhammed Said Haneşî. Tunus: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, ts.
• İpek, Muhammed Selim. “Arap Şiirinde Hikmet Esintileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015), 173-180.
• Kapar, Mehmet Ali. “Kus b. Sâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/460. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. “İbn Düreyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/416-419. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Karataş, Turan. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yedi Gece Kitapları, 2001.
• Matlûb, Ahmed. Mu’cemu mustalahâti’n-nakdi’l-’arabbiyyi’l-kadîm. Beyrut: Mektebetu Lubnân Nâşirûn, 1. Basım, 2001.
• Mohammadı, Sabriye - Bağcı, Abdullah Esat. “Ebü’l-Esved Ed-Düelî’nin El-Kasîdetü’l-Mîmiyyesi: Aidiyet Problemi, Muhteva Ve Şekil Özellikleri”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/1 (Haziran 2024), 293-315. https://doi.org/10.52637/kiid.1369382.
• Merzubânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Mûsâ b. Saîd el-Merzubânî. Mu‘cemu’ş-şu‘arâ’. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1982.
• Öznurhan, Halim. “Tasrî‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/130-131. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Şahin, İskender. 2. “İbn Dureyd’in Cemheretu’l-Luga Adlı Eserinin Tefsir İlmi Açısından Değerlendirilmesi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2013), 79-99.
• Şimşek, Sultan. “Arap Edebiyatında Hikmet Türüne Bir Örnek Olarak Hikem-i Atâiyye ve Edebî Özellikleri”. Tarih Okulu Dergisi 31 (2017), 275-295.
• Tenûhî, Ebü’l-Mehasin El-Mufaddal b. Muhammed İbn Mis’ar el-Maarrî et-. Tarihü’l-ülemai’n-nahviyyin mine’l-Basriyyin ve’l-Kufiyyin ve ğayrihim. thk. Abdulfettah el-Muhammed el-Hulv. Kahire: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’ ve’l-İ’lân, 2. Basım, 1992.
• Tülücü, Süleyman. “Lebîd b. Rebîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/121-122. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Tülücü, Süleyman. “Züheyr b. Ebû Sülmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/540-542. İstanbul: TDV Yayınları, 44.
• Ya‛kûb, İmîl Bedi‛. el-Mu‛cemu’l-mufassal fî ‘ilmi’l-‘arûz ve’l-kâfiye ve funûni’ş-şi‛r. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Yeşil, Selman. 1. “Arap Edebiyatında Melâhin Eserleri (İbn Dureyd’in Kitâbu’l-Melâhin Örneği)”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2017), 187-196.