الأعذار التي تمنح حقّ فسخ عقد الإجارة للمؤجر عند الحنفية وبعض تطبيقاته في يومنا

Yıl 2024, Cilt: 54 Sayı: 2, 381 - 402, 30.12.2024

Ali Veysel Akcan

https://doi.org/10.51121/akif.2024.71

Öz

قد يواجه الناس حالات سلبية في حياتهم المستمرة، وقد تؤثر هذه الحالات مباشرةً على أنفسهم وكذلك على العقود التي يتحملون مسؤوليتها. بعض الحالات هي ظروف سلبية لم تُؤخذ بعين الاعتبار عند توقيع عقد الإجارة، وقد تؤدي إلى أضرار في أحد الأطراف. يتناول هذا البحث الأعذار التي تتيح للمؤجر فسخ عقود الإجارة، وذلك ضمن إطار المذهب الحنفيّ، والتي تكون خارجةً عن إرادته، ويطبّق هذه الأعذار على القضايا المعاصرة. يتم قبول هذه الأعذار التي تُفسخ عقد الإجارة من قبل الأحناف في سياق الأضرار التي لا تنشأ عن العقد نفسه. وتوفر هذه الأعذار فرصة لأحد الأطراف لفسخ عقد الإجارة من خلال إزالة صفة لزوم عقد الإجارة. وتشمل الأعذار التي في جانب المؤجر: الدين الكثير، والعيوب الموجودة مسبقًا في العين المستأجَرة، والعمل المستأجَر الذي يُنظر إليه بشكل سلبي من قبل المجتمع، ومرض المؤجر، ومرض العين المستأجَرة، وبلوغ الأجير، والإعتاق، والخوف من التلف، وتمديد فترة الإجارة بشكل غير عادي، والخوف من سرقة ممتلكات المؤجر، وانضمام المستأجِر إلى دار الحرب، وكون المستأجِر فاسقًا. وتنشأ هذه الأعذار بعد انعقاد عقد الإجارة. لذلك، لا تؤثر الحالات المعروفة قبل انعقاد العقد على فسخ عقد الإجارة، فهي لا تعتبر أعذارًا صالحة لفسخ عقد الإجارة.

Anahtar Kelimeler

الفقه الإسلامي, المذهب الحنفي, عقد الإجارة, الفسخ, الأعذار

Excuses Permitting the Lessor to Terminate the Lease Contract in the Hanafi School and Their Contemporary Applications

Öz

In their ongoing lives, people may encounter unforeseen adverse circumstances that directly impact both themselves and the contracts they are responsible for. Some of these situations are negative circumstances that were not anticipated at the time the lease contracts were signed, potentially resulting in harm or hardship for one of the parties. This article examines the excuses permitting the lessor to terminate rental contracts, specifically within the framework of the Hanafi school, focusing on circumstances beyond an individual’s control. The aim is to analyze these excuses, as addressed by the Hanafi school and relate them to contemporary issues. In the Hanafi school, excuses that annul a rental contract are recognized in cases where the damage does not stem from the contract itself. Such excuses remove the binding nature of the contract, allowing one of the parties to terminate the agreement. The excuses available to the lessor include: excessive debt, pre-existing defects in the rented item, the rented work being viewed negatively by society, illness of the lessor, illness of the rented item, the coming of age of the rented item, the emancipation of the rented item, fear of destruction, an unusually extended rental period, fear of theft of the lessor’s property, the tenant joining dar al-harb, and the tenant displaying immoral behavior. These excuses arise after the rental contract is established. Therefore, issues known prior to the contract’s formation do not justify termination, and if such issues are raised after the contract’s execution, they are not considered valid excuses.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, the Hanafis, al-Ijarah, the rental contract, Termination, Excuses

Hanefilerde Kiraya Verene Kira Sözleşmesini Feshetme Hakkını Veren Mazeretler ve Günümüzdeki Bazı Uygulamaları

Öz

İnsanlar devam edegelen hayatlarında olumsuz durumlarla karşılaşabilirler. Bu durumlar hem kendilerini hem de sorumluluk aldıkları akitlerini doğrudan ilgilendirebilir. Zira kimi durumlar, kiralama akitleri imzalanırken hesaba katılmayan ve taraflardan birinin zarara uğrayıp etkilenmesine yol açan olumsuz durumlardır. Makale, kiralama akitlerini kiraya veren kişi tarafından feshetmeyi mümkün kılan ve kişinin kontrolü dışındaki mazeretleri Hanefî mezhebi çerçevesinde ele almaktadır. Söz konusu mazeretler, Hanefî mezhebine göre ele alınarak günümüz güncel meseleleri ile bağlantısının kurulması amaçlanmıştır. Hanefîlerde kira akitlerinde akdi feshettirici mazeret, kira akdinin kendisinden kaynaklanmayan zararlar bağlamında kabul edilmiştir. Mazeretler, akitlerin bağlayıcı özelliklerini kaldırarak taraflardan birine kiralama akdini feshetme imkânı sunmaktadır. Kiraya veren kişinin mazeretleri şunlardır: Fazla borç, kiralanan şeyde önceden var olan kusurlar, kişinin kiralandığı işin toplum tarafından kötü görülmesi, kiraya verenin hasta olması, kiraya verilenin hasta olması, kiraya verilenin yetişkinliğe erişmesi, kiraya verilenin hürriyetine kavuşması, telef olmaktan korku, kira müddetinin olağandışı uzaması, kiraya verenin mallarının çalınma korkusu, kiracının dârü'l-harbe iltihak etmesi, kiracının ahlaksız davranışlar sergilemesi. Bu mazeretler, kira akdi kurulduktan sonra ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden akit öncesinde bilinenlerin akdi fesihe etkisi yoktur. Akitten sonra dile getirilecek olursa mazeret olarak değerlendirilmezler.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Hanefi Mezhebi, Kira Sözleşmesi, Fesih, Mazeret

Kaynakça

• Aslan, Mehmet Selim, Süreli Akitlere Etkisi Açısından İslam Borçlar Hukukunda Özür, (Bursa: Emin Yayınları, 2018).
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye fî şerḥi’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih Şa’bân. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1420/2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. el-ʿİnâye. 10 Cilt. Lübnân: Dârü’l-Fikr, 1. Basım, 1389/1970.
• Berketî, Muḥammed el-Umeym el-İhsân el-Müceddidî. et-Ta‘rîfâtü’l-Fıkhiyye. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1424/2003.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî ez-Zeyn eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1403/1983.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥâvî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Sâid Bekdaş vd. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1. Basım, 1431/2010.
• Damad Efendi, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman Şeyhîzâde. Mecmaʿu’l-enhur fî şerḥi Mülteḳa’l-ebḥur. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’-t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Ebü’l-Leys es-Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. ʿUyûnü’l-mesâʾil. thk. Dr. Salahaddin Nâhî. Bağdad: Matbaatü’l-Es‘ad, ty., 1386/1966.
• Fethî ed-Düreynî. en-Naẓariyyâtü’l-Fikhiyye. Menşûrâtü Câmiati Dimeşk, 2. Basım, 1417/1997.
• Haskefî, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Ali b. Abdurrahman. ed-Dürrü’l-muḫtâr Şerḥu Tenvîrü’l-ebṣâr ve’l-Câmii’l-Bihâr. thk. Abdu’l-mun‘im Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1423/2002.
• Heyet. el-Mevsû‘atü’l-Fikhiyyetü’l-Kuveytiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şu‘ûni’l-İslâmiyye, 1404-1427/1983-2006.
• İbrahim Mustafa vd., el-Mu‘cemu’l-Vasît. Dâru’d-da‘ve, ty.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1386/1966.
• Ibn Maze, Ebu’l-Meâlî Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî el-Mergīnânî el-Hanefî. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdulkerîm Sâmî el-Cundî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2004.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Alâ Ebu’l-Fazl Cemaleddîn el-Ensârî el-İfrîkî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Ṣadr, 2. Baskı, 1414/1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. 8 Cilt. Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-Naẓâir ‘alâ Mezhebi Ebî Hanîfe en-Nu‘mân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1419/1999.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾi. thk. Ali Muavvez - Adil Abdulmevcud. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Kārî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Herevî. Fetḥu bâbi’l-ʿinâye. thk. Muhammed Nezzar Temim - Heysem Nezzar Temim. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1. Basım, 1418/1997.
• Kādîhan, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergānî. Şerḥu’z-Ziyâdât. thk. Kasım Eşref Nûr Ahmed. 6 Cilt. Pakistan: el-Meclisu’l-ʿİlmî, 1421/2000.
• Kazzâfî, İzzet el-Ğanânîm. el-‘Uzr ve Eseruh fi ‘ukûdi’l-Mu‘âvedâti’l-Mâliyye fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Ürdün: Dârü’n-Nefâis, 2008.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Aḥmed Sirâc - Ali Cuma Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2. Basım, 1427/2006.
• Köse, Saffet. "İslam Hukukunun Statik Olduğu İddiası Tahlili". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (1996) 255–295.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî el-. el-Hidâye. thk. Tallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’-t-Türâsi’l-Arabi, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. 5 Cilt. Beyrut: Matbaʿatü’l-Halebî, 1356/1937.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâiʾl-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Nizâmuddîn vd.,. el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1310/1892.
• Özpınar, Ömer. "Hadîs ve Fıkıh Edebiyatında Ortak Bir Kavram: Mürûet". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/32 (2011)، 107–142.
• Sa‘dî Ebû Ceyb. al-Kāmûsü’l-Fikhî al-fiqhī lügaten ve’stılâhân. Dimeşk : Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1408/1988.
• Sadrüşşerîa es-Sânî, Ubeydullah b. Mes‘ûd. Şerḥu’l-Viḳāye. thk. Salâh Muhammed Ebü’l-Hâc. 5 Cilt. Amman: Dârü’l-Verrak, 1. Basım, 1426/2006.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâʾ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Aṣl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Meḫâric fi’l-ḥiyel. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1419/1999.
• Topal, Şevket – Keskin, Zahide, “İcâre Akdinin Feshine Etkisi Bakımından Hanefîlerde Zarar”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 22/1 (Mart 2022).
• Yaman, Ahmet. "Günümüz İftâ Örnekleri Bağlamında Dinî Soruları Cevaplandırmada Kaynak ve Yöntem Sorunu". Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/28 (2009)، 9–18.
• Zebîdî, Radiyyüddîn Ebû Bekr b. Alî el-Haddâd. el-Cevheretü’n-neyyire ʿalâ Muḫtaṣari’l-Kudûrî. 2 Cilt. b.y.: el-Matbaʿatü’l-Ḫayriyye, 1. Basım, 1322/1904.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Hüseynî Ebu’l-Feyz el-Mürtezâ. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 40 Cilt. Dârü’l-Hidâye, 1385-1422/1965-2001.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ. 6 Cilt. Kahire: el-Matbaʿatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1. Basım, 1314/1896.