Mâtürîdî’nin Görüşleri Işığında Güven Toplumunun Oluşumuna Katkı Sunan Temel Unsurlar

Yıl 2024, Cilt: 54 Sayı: 2, 191 - 212, 30.12.2024

Emine Öğük

https://doi.org/10.51121/akif.2024.63

Öz

Bu makale Mâtürîdî’nin toplum düzenini bozan bazı tutum ve inançların reddine ve toplumun karşı karşıya kaldığı bazı sorunları aşmaya katkı sunacak mahiyetteki fikirlerinin tespitini yaparak değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede Mâtürîdî’nin toplumun karakteristik özellikleriyle ilgili yaptığı analizler, farklı gruplara yaklaşım stratejisinin incelikleri ve toplum düzenine zarar veren çeşitli gruplarla olan mücadele yöntemleri ele alınmaktadır. Makalede Mâtürîdî’nin toplumun karakteristiği ile ilgili sosyo-psikolojik analizleri, bölgede İslam’dan önceki dönemlerde de yaygın olan ve eski inançlarından kurtulamayan çeşitli din ve inanç gruplarının bazı görüşlerine yönelik reddiyeleri yer almaktadır. Mâtürîdî’nin pek çok şekli bulunan fanatizmle ve büyük günah işlediği iddiasıyla insanları tekfir ederek toplumda çatışma zemini oluşturan ve çeşitli grupların birbirlerini ortadan kaldırmalarına neden olan şiddet, taassup ve tefrikaya sevkeden anlayışlarla mücadele yöntemleri üzerinde durulmuştur. Yine onun toplumda sevgi, kardeşlik ve dayanışma gibi bireyler arası sosyal ilişkileri güçlendiren esaslar ve toplumdaki temel ihtiyaçları karşılamaya katkı sunan tevhid, adalet, hakkaniyet ve hoşgörü ilkesine yapmış olduğu vurgular çerçevesinde toplumda birlikte yaşamaya, insanları yüksek bilinç seviyesine taşımaya ve toplum düzeninin devamını sağlamaya ilişkin mesajları değerlendirilmiştir. Bu bilgilerden hareketle Mâtürîdî’nin görüşleri çerçevesinde günümüz toplumlarının ıslahı ve mevcut daralmalardan kurtulma yöntemlerinin tespitine ilişkin stratejiler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Mâtürîdî, Toplum, Barış, Adalet

Basic Elements That Contribute to The Formation of Trust Society in The Light of Mâturîdî's Opinions

Öz

This article aims to identify and evaluate Māturīdī's ideas concerning the rejection of certain attitudes and beliefs that disrupt societal order and his contributions to overcoming specific challenges faced by society. In this context, Māturīdī's analyzes of the characteristic features of society, the nuances of his strategic approach to different groups, and his methods of combating various factions that harm the social order come to the fore. Within this scope, the article explores Māturīdī's socio-psychological analyzes concerning societal characteristics, as well as his refutations of certain views held by various religious and belief groups that persisted with their pre-Islamic convictions, which remained prevalent in the region. It also focuses on Māturīdī's methods of adressing various forms of fanaticism, which has many forms, as well as the violence, bigotry and divisive ideologies that led to societal conflict, including the excommunication of individuals accused of committing grave sins, resulting in the elimination of groups by one another. Additionally, this study evaluates his emphasis on fundamental principles such as tawḥīd, justice, equity, and tolerance, which contribute to meeting essential societal needs while strengthening interpersonal relationships marked by love, brotherhood, and solidarity. Within this context, his messages promoting coexistence, elevating individuals to higher levels of awareness, and ensuring the sustainability of societal order are analyzed. Based on these insights, strategies have been identified within the framework of Māturīdī's perspectives for the reform of contemporary societies and the development of methods to overcome current societal constraints.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Maturidi, Society, Peace, Justice.

Kaynakça

• Adams, Daniel J. “Postmodernizmin Teolojik Anlamı”. çev. Temel Yeşilyurt. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1999), 249-262.
• Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel ve Nihal İnanç Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (2010), 7-29.
• Ayşan, Erhan. Yanılgılar ve Tanrı. İstanbul: Kavim Yayıncılık, 2019.
• Eagleton, Terry. Postmodernizmin Yanılsamaları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020.
• Erdoğan, Mustafa. “Sekülerizm, Laiklik ve Din”. İslami Araştırmalar Dergisi 8/3-4 (1995), 179-194.
• Fığlalı, Ethem Ruhî. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/169-175. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Fraser, Nancy - Nicholson, Linda. “Felsefesiz Toplumsal Eleştiri: Feminizm ve Postmodernizm Arasında Bir Karşılaşma”. çev. Mehmet Küçük. Modernite Versus Postmodernite. 425-450. Ankara: Vadi Yayınları, 2000.
• Gündüz, Şinasi. Güç, İktidar ve Kutsal: Tanrı-Kral’dan Tanrı-İnsan’a. İstanbul: Hikav Yayınları, 2020.
• İbn Haldun. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• Kalın, İbrahim. “Dini ve Bilimsel Enstrümentalizm: Çıkmazlar, Çözüm Arayışları”. Divan 1/1 (1996), 107-118.
• Kaya, Eyyüp Said. “Taklid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/461-465. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Akaid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/212-216. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Kılıç, Elife. “Eskiçağ Yunan Felsefesi ve İbn Haldun’da Coğrafya ve İnsan İlişkisinin İncelenmesi”. Üniversite Araştırmaları Dergisi 6/3 (2023), 338-346.
• Köroğlu, Cemile Zehra. “Modern Kamusal Alana Eleştirel Yaklaşımlar”. Uluslararası Türk Dili,Edebiyatı ve Tarihi Dergisi 8/6 (2013), 431-457.
• Lyotard, Jean François. Postmodern Durum. çev. İsmet Birkan. Bilgesu Yayıncılık, 2013.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişme: Bediüzzaman Said Nursi Olayı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitâbü’t-Tevhîd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Mehmet Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Ahmet Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Mehmet Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Ahmet Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Ertuğrul Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’an. ed. Hatice Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Ertuğrul Boynukalın - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Halil İbrahim Kaçar - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Halil İbrahim Kaçar - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Murteza Bedir - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2008.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. ed. Muhammet Masum Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2009.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu’temid. Tebsıratü’l edille fî Usûli’d-dîn. ed. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Öğük, Emine. “İmam Mâtürîdî’nin Hak ve Hakikat Tasavvuru”. Tokat İlmiyat Dergisi 8/1 (Haziran 2020), 71-98.
• Öğük, Emine. “İslam Düşüncesinde Şer/Kötülük Probleminin Çözümüne Katkı Sağlayan Etkili Öğreti: Hikmet”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2015), 11-38.
• Öğük, Emine. Mâtürîdî’nin Düşünce Sisteminde Şer-Hikmet Ilişkisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Öz, Mustafa. “Ğâliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/333-337. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Rainer, Funk - Tanyeri, Çağlar. Ben ve Biz Postmodern İnsanın Psikanalizi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Sarıbay, Ali Yaşar. Postmodernite, Sivil Toplum ve İslâm. İstanbul: İletişim Yayınevi, 1994.
• Şahin, Cemalettin - Belge, Rauf. “İbn Haldun’da Coğrafi Determinizm”. Akademik Bakış Dergisi 57 (Ekim 2016), 439-467.
• Şaylan, Gencay. Postmodernizm. İstanbul: İmge Kitabevi, 1999.
• Tan, Necmettin. “Kant’ın Din Anlayışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 315-330.
• Taylan, Necip. Düşünce Tarihinde Tanrı Sorunu. İstanbul: Mahya Yayınları, 2015.
• Taylor, Charles - Canbilen, Uğur. Modernliğin Sıkıntıları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2020.
• Tekin, Mustafa. “Postmodernizmin ‘Din’ Sorunu”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 12/2 (01 Temmuz 2015), 7.
• Topaloğlu, Aydın. Ateizmin Çıkmazı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Ünverdi, Mustafa. “Mâtürîdî’de Siyaset Düşüncesi”. İlâhiyat Akademi Dergisi 16 (Aralık 2022), 1-24.
• Yanık, Hayrullah. “Yapısöküm Üzerine Birkaç Not”. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi (AKAR) 1/2 (2016), 91-98.
• Yücedoğru, Tevfik. “İtikad Esasları ve Özellikleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2006), 177-186.