Fıkhi Açıdan Süftece Uygulamaları

Yıl 2025, Cilt: 55 Sayı: 1, 1 - 23, 30.06.2025

Oğuzhan Can , Necmeddin Güney

https://doi.org/10.51121/akif.2025.74

Öz

Bu çalışmada, borcun farklı bir yerde ödenmesini ifade eden süftece uygulamaları ele alınmış ve İslam hukuku bağlamında değerlendirilmiştir. Süftece uygulaması, yoldaki olası risklerin ve transfer maliyetlerinin borçluya yüklenmesi gayesi ile gerçekleştiriliyorsa fıkıh âlimleri tarafından genellikle caiz kabul edilmemiştir. Ancak belirli bir menfaat şart koşulmaksızın muhataba yalnızca iyilik amacıyla hayır maksatlı yapılması durumunda ise caiz olduğu belirtilmiştir. Nitekim İslam hukuk doktrininde esas olan; borç verenin karzdan herhangi bir menfaat beklememesi, bunu sadece Allah rızası için yapmasıdır. Kıymetli evrak hukukunda önemli bir yer tutan ‘poliçe’nin atası kabul edilebilecek süftece işlemi, bu çalışmamızda öncelikle kavramsal açıdan incelenmiş, bu terimin sözlüklerde, klasik fıkıh kitaplarında ve güncel çalışmalarda nasıl yer aldığı ele alınmıştır. Akabinde süftecenin uygulama boyutuna geçilerek ticaret erbabı arasında uygulanagelen süftece türleri ortaya konulmuştur. Daha sonra ise süftecenin fıkhî hükmü hakkında mezheplerin görüşleri tarihi gelişim süreci içinde sunulmuş ve süftecelerin meşruiyeti fıkhi açıdan analiz edilmiştir. Çalışmada yöntem olarak, klasik ve çağdaş fıkıh kaynaklarının incelenmesi ile farklı mezheplerin hukukî görüşlerinin mukayeseli değerlendirilmesine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Süftece , Karz , Havale , Poliçe

Etik Beyan

Bu çalışma 2023 yılında Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Doç. Dr. Necmeddin Güney danışmanlığında tamamlanan “İslam Hukukunda Süftece” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

Suftajah Applications From Islamic Law Perspective

Öz

This study explores the concept and applications of suftajah, a practice involving the repayment of debt in a different location, within the framework of Islamic law. When suftajah is used to shift the risks and costs associated with transferring money to the debtor, it is generally considered impermissible by Islamic jurists. However, if conducted purely for goodwill, without any conditions of benefit, suftajah transactions are deemed permissible. This aligns with the principle in Islamic legal doctrine that a lender should not seek any personal gain from a qard al-hasan, acting solely for the sake of Allah’s pleasure. The research investigates the suftajah as a precursor to the bill of exchange, a key instrument in the law of negotiable instruments. It begins by analyzing the term "suftajah" from a conceptual perspective, examining how it is defined in classical Islamic legal texts, dictionaries, and contemporary studies. Next, the study reviews various forms of suftajah practiced historically by merchants. Finally, the views of different Islamic schools of law on the legal ruling of suftajah are presented, tracing the development of these rulings over time and analyzing their legitimacy from a jurisprudential standpoint. Methodologically, the study relies on textual analysis of primary fiqh sources and comparative evaluation of legal opinions across different madhhabs.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Suftaja , Qard , Hawalah , Bill of Exchange

Etik Beyan

This article is derived from the master's thesis entitled 'Suftajah in Islamic Law,' submitted in 2023 to the Institute of Social Sciences, Necmettin Erbakan University, under the supervision of Assoc. Prof. Dr. Necmeddin Güney.

Kaynakça

• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt, 1991.
• Araz, Yunus. “İslam İktisat Tarihinde İlkel Bir Bankacılık Örneği: Cehbezler”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/2 (Aralık 2018), 21-36.
• Askalânî, İbn Hacer el-. el-Metâlibü’l-‘âliye bi-zevâ’idi’l-mesânidi’s-semâniye. 19 Cilt, 1998.
• Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Mahmud. Şerhu’l-İnâye ale’l-Hidâye, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-i İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul, ts.
• Burhâneddin el-Buhârî, Burhanü’ş-şeria Mahmud b. Ahmed Merğînânî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. 4 Cilt. Beyrut, 2004.
• Cündî, Ziyaudddin. et-Tavzih fî şerhi Muhtasarı İbn Hâcib. 8 Cilt, 2008.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebu’l-Meâlî Rukneddin Abdülmelik b. Abdullah. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. 20 Cilt. Beyrut, 2007.
• Çeker, Huzeyfe. “Hanefî Fıkıh Kitaplarında Ribâ Şüphesi Kavramının Kullanımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25 (Haziran 2021), 73-91.
• Çınar, Ali Ekber. “Situating an Informal Funds Transfer System in Islamic Legal Theory: The Origin of Hawala Revisited”. Darulfunun İlahiyat 33/1 (30 Haziran 2022), 1-41. https://doi.org/10.26650/di.2022.33.1.1052681
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed. Hâşiye ale’ş-Şerhi’l-kebîr, ts.
• Ebû Dâvûd. Mesâilü’l-İmâm Ahmed. Mısır, 1999.
• Ebü’l-Hasen, Ali b. el-Ca‘d. Müsnedü Ebi’l-Ca‘d. Beyrut, 1990.
• Ebü’ş-şeyh, Abdullah b. Muhammed. Zikrü’l-akrân ve rivâyetühüm ‘an ba‘zıhim ba‘zan. Beyrut, 1996.
• Er, Sefa. “Türk Hukuk Tarihi Açısından İslâm Hukukunda Kıymetli Evrak”. Adalet Dergisi 71 (2023), 419-450.
• Feyyûmî. el-Misbâhu’l-munîr. Beyrut, 1997.
• Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut, 2013.
• Haddâd, Ebu Bekir. el-Cevheretü’n-neyyire. 2 Cilt, ts.
• Hakimi, Abdulnasır. Es-Sadruşşehid Ömer B. Abdilaziz’in (ö. 536/1141) Kitabı’l-Vakıat Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
• Halebî, İbrahim b. Muhammed. Mülteka’l-ebhur. Beyrut, 1998.
• Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu’l-Haraşî, ts.
• Hizmetli, Mustafa. “Abbâsîler Döneminde Para Basımı”. İSTEM 15 (2010), 79-110.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut, 1992.
• İbn Ebi Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 26 Cilt. Beyrut, 2006.
• İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec. eş-Şerhu’l-kebîr alâ metni’l-mukni‘. Beyrut, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed. 4 Cilt. Lübnan, 1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. Suudi Arabistan, 1997.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebu Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. Suudi Arabistan, 1997.
• İbn Nüceym, Sirâceddin. en-Nehru’l-fâik. 3 Cilt. Beyrut, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddîn. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Kahire, 1970.
• İbnü’ş-Şıhne, Lisanuddîn. Lisânu’l-hükkâm. Kahire, 1973.
• ‘İlîş, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed. Minehu’l-celîl Şerhu Muhtasari’l-Halîl. 9 Cilt. Beyrut, 1989.
• İmrânî, Yahya b. Ebi’l-Hayr. Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfîi. 13 Cilt. Cidde, 2000.
• Kâdı Abdulvahhâb, Ebû Muhammed. el-Ma‘ûne alâ mezhebi âlimi’l-Medîne. Mekke, 2013.
• Kâdı ‘Iyâz. et-Tenbîhâtü’l-müstenbita ale’l-kütübi’l-müdevvene ve’l-muhtelita. Beyrut, 2011.
• Kadrî Paşa, Muhammed. Mürşidü’l-Hayrân. Mısır, 1891.
• Kallek, Cengiz. “Süftece”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/19-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şehabeddin Ahmed b. İdrîs. ez-Zehîra fi’l-fıkh. 13 Cilt. Beyrut, 1994.
• Kâsânî, Ebu Bekir Alâuddin b. Mes’ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertibi’şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut, 1986.
• Kâsânî, Ebu Bekir Alâuddin b. Mes’ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertibi’şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut, 1986.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb. el-Hidâye, 2004.
• Kınacıoğlu, Naci. Kıymetli Evrak Hukuku. Ankara, 1993.
• Kıratlı, Metin - Çakıcı, Mustafa. “Osmanlı Devleti ile İslam Dünyasında Kıymetli Evrak ve Türkiye Cumhuriyeti’ne Etkileri”. Adalet Dergisi 69 (2022), 375-403.
• Lahmî, Ebü’l-Hasan el-. et-Tebsıra, ts.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut, 1999.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut, 1999.
• Merğinânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebû Bekir. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. Beyrut, ts.
• Mevvâk, Ebu Abdullah Muhammed b. Yusuf el-Abderî. et-Tâc ve’l-iklîl alâ Muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrut, 1995.
• Meydânî, Abdülganî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. Beyrut, 2014.
• Mısrî, Refik. “es-Süftece miftâh min mefâtîhi fehmi’r-riba fi’l-İslâm”. Mecelletü’l-ebhâsi’l-iktisâdi’l-İslâmî 2 (1984), 110-125.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Ğureri’l-ahkâm. 2 Cilt, ts.
• Mustafa, İlmî b. İbrahim. Tuhfetü’l-ihvân ve hediyyetü’s-sıbyân. İstanbul, 2018.
• Olgun, İbrahim - Cemşit, Drahşan. Farsça Türkçe Sözlük. Ankara, 1984.
• Ray, Nicholas Dylan. “The Medieval Islamic System of Credit and Banking: Legal and Historical Considerations.” Arab Law Quarterly 12, no. 1 (1997): 43–90.
• Sahnûn, Ebu Saîd. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. 4 Cilt. Beyrut, 1994.
• San‘ânî, Ebu Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm el-Yemânî. el-Musannef. 12 Cilt. Beyrut, ts.
• Serahsî, Ebu Bekir Muhammed b. Ebû Sehl. el-Mebsût. Beyrut, 1993.
• Shamshiyev, Ozat - Samar, Mahmut. “‘Menfaat Celbeden Her Karz Ribâdır’ Kaidesinin Kaynağı, Uygulama Esasları ve Günümüz Finansal İşlemlerinde Tatbiki Üzerine Bir İnceleme”. İslam Tetkikleri Dergisi 13 (2023), 519-539.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Asl. 12 Cilt. Beyrut, 2012.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbu’l-Hucce alâ ehli’l-Medîne. 4 Cilt. Beyrut, ts.
• Şîrâzî, Ebu İshak eş-. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfii. 3 Cilt. Beyrut, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk eş-. et-Tenbîh, ts.
• Şükun, Ziya. Farsça-Türkçe Luğat: Ferheng-i Ziyâ Gencîne-i Güftâr. 3 Cilt. İstanbul, 1984.
• Tahâvî, Ebu Ca’fer Ahmed b. Muhammed et-. eş-Şurûtu’s-sağîr. 2 Cilt. Bağdat, 1974.
• Uysal, Afra. Mecelle’de Havale Akdi. İstanbul: İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2022.
• Zebidî. Tâcu’l-Arûs, ts.
• Zeyla‘î, Fahruddin Osman b. Ali. et-Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik ve Hâşiyetü’ş-Şelebî. 6 Cilt. Kahire, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıhku’l-İslâmî ve edilletuhu. 5 Cilt. Dımaşk, ts.
• Zürkânî, Ebu Muhammed Abdulbâkî b. Yusuf. Şerhu Muhtasarı Halîl. Lübnan, 2002. el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Beyrut, ts.