An Analytical Study of Metapoetry in the Collected Poems of Maʻrūf al-Ruṣāfī

Yıl 2025, Cilt: 55 Sayı: 1, 156 - 181, 30.06.2025

Mohamadou Aboubacar Maiga

https://doi.org/10.51121/akif.2025.81

Öz

This research examines the phenomenon of the meta-poetry in Al-Ruṣāfī’sDīwān, viewing it as a reflection of the poet's self-awareness and understanding of the poetic process. It analyses texts in which poetry itself becomes the subject of contemplation and critique. The basic premise is that Al-Ruṣāfī does not merely create poems as a form of personal expressions; rather, he transforms them into spaces for deep thought on poetry's nature, limitations, and its social and aesthetic roles. The study specifically examines selected meta-poetic texts by Al-Ruṣāfī, in the context of their cultural and intellectualbackground. The aim is to highlight the stylistic and semantic elements of this approach and to clarify its philosophical and critical dimensions. This topic is significant because it unveils a lesser-known facet of Al-Ruṣāfī's work, emphasising his acute awareness of poetry's critical and intellectual function. It also sheds light on meta-poetry as a vital means of understanding the evolution of modern Arabic poetry. Using a methodology combining textual analysis and stylistic criticism, the study found that Al-Ruṣāfī viewed poetry as both an intellectual and aesthetic tool. Through meta-poetry, he redefines the relationship between the poet, the text, and the audience, establishing his work as a pivotal moment in the development of modern Arabic poetic consciousness. A key finding is that Al-Ruṣāfī frequently incorporates his personal experiences into his writing , using the poem as a platform for his reflections on poetic creation, linguistic boundaries, and artistic expression.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric , Phiosophy of Literature , Metapoetry , Ma'ruf al-Rusafi , Poetry Criricism

الميتاشعرية في ديوان معروف الرصافي، دراسة تحليلية

Öz

يتناول هذا البحث ظاهرة الميتاشعرية في ديوان معروف الرصافي، بوصفها تجليًا لوعي الشاعر بذاته وبالعملية الشعرية، من خلال تحليل النصوص التي تتخذ من الشعر موضوعًا للتأمل والنقد. وينطلق البحث من فرضية أن الرصافي لا يكتفي بإبداع القصيدة بوصفها تعبيرًا عن تجربة ذاتية، بل يحولها إلى مساحة للتفكير في ماهية الشعر، وحدوده، ووظيفته الاجتماعية، والجمالية. كما يركز البحث على نطاق محدد يتمثل في تحليل مجموعة مختارة من نصوص الرصافي التي تجسد البُعد الميتاشعري، مع النظر في السياق الثقافي والفكري الذي تشكلت فيه هذه التجربة. ويهدف إلى إبراز المكونات الأسلوبية والدلالية لهذا التوجه، مع توضيح الأبعاد الفلسفية والنقدية الكامنة فيه. وتكمن أهمية هذا الموضوع في كونه يُسهم في الكشف عن أحد الأبعاد المغفلة في تجربة الرصافي، ويُبرز وعيه العميق بوظيفة الشعر النقدية والفكرية. كما يضيء على الميتاشعرية بوصفها مدخلًا لفهم تحولات الشعر العربي الحديث وتطوره الجمالي. وقد اعتمدت الدراسة منهجًا تحليليًا تأويليًا يجمع بين المقاربة النصية والنقد الأسلوبي. وأظهرت النتائج أن الرصافي يطرح تصوره للشعر كأداة فكرية وجمالية، ويعيد من خلال الميتاشعرية صياغة العلاقة بين الشاعر، النص، والمتلقي، ما يجعل تجربته من المحطات البارزة في تطور الوعي الشعري العربي الحديث. كما يعمد في كثير من المواضع إلى الكشف عن تجربته الذاتية داخل النص، مما يجعل القصيدة مجالًا مفتوحًا لتأملاته حول الإبداع الشعري، وحدود اللغة، وإمكانات التعبير الفني.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وبلاغتها , فلسفة الأدب , الميتاشعرية , معروف الرصافي , نقد الشعر

Marûf Er-Rusâfî Divanı'nda Metaşiir: Analitik Bir İnceleme

Öz

Bu araştırma, Marûf er-Rusâfî'nin divanındaki metaşiir olgusunu incelemekte olup, şairin öz farkındalığının ve şiirsel sürece dair kavrayışının bir yansıması olarak ele almaktadır. Bu, şiiri bizzat tefekkür ve eleştiri konusu edinen metinlerin analizi aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. Temel öncül, Rusâfî'nin şiirleri sadece kişisel ifadeler olarak yaratmakla kalmayıp, onları şiirin doğası, sınırlamaları ve toplumsal-estetik rolleri üzerine derinlemesine düşünme alanlarına dönüştürmesidir. Çalışma, Rusâfî’den seçilen meta-şiirsel metinleri, bunların kültürel ve entelektüel bağlamlarını da göz önünde bulundurarak özel olarak incelemektedir. Amacı, bu yaklaşımın üslupsal ve semantik unsurlarını vurgulamak ve altında yatan felsefi ve eleştirel boyutlarını açıklığa kavuşturmaktır. Bu konu, er-Rusâfî'nin eserlerindeki daha az keşfedilmiş bir yönünü ortaya çıkarması ve şiirin eleştirel ve entelektüel işlevine dair keskin farkındalığını vurgulaması açısından önemlidir. Ayrıca, modern Arap şiirinin evrimini anlamak için metaşiiri kritik bir yol olarak aydınlatmaktadır. Metin analizi ve üslup eleştirisini birleştiren analitik bir metodoloji kullanan çalışma, er-Rusâfî'nin şiiri hem entelektüel hem de estetik bir araç olarak gördüğünü bulmuştur. Metaşiir aracılığıyla şair, metin ve izleyici arasındaki ilişkiyi yeniden tanımlayarak, eserini modern Arap şiir bilincinin gelişiminde önemli bir nokta haline getirmiştir. Elde edilen sonuçlar, er-Rusâfî'nin şiiri entelektüel ve estetik bir araç olarak gördüğünü ve metaşiir aracılığıyla şair, metin ve alıcı arasındaki ilişkiyi yeniden tanımladığını göstermektedir. Bu durum, onun deneyimini modern Arap şiir bilincinin gelişiminde önemli bir dönüm noktası haline getirmektedir. Ayrıca, er-Rusâfî birçok yerde öznel deneyimini metin içinde açıkça ortaya koyarak şiiri, şiirsel yaratım, dilin sınırları ve sanatsal ifadenin potansiyeli üzerine düşünceleri için açık bir alan haline getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı , Edebiyat Felsefesi , Metaşiir , Marûf er-Rusâfî , Şiir Eleştirisi

Kaynakça

• Ahmet Ateş, “Mârûf Rusâfî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28/69-71.
• Alâvî, Abdurrahman Mardî. "Nakdu’n-nas fi dav-i’l-menheci’l-ictimâî: er-Rusâfî misâlen" Mecelletü Midâdü’l-Âdâb 1/15 (2018), 1-21.
• Balter, Judith. Ez-zât tasifu nefsehâ,çev. Falah Rahîm. Beyrut: et-Tenvir li’t-tibaa ve’n-nşr ve’t-tevzii, 2014.
• Bedrî, Saîd. Ârâ-u er-Rusâfî’ fi’s Siyâseti ve’d-din ve’l-ictimâ’. Bağdat: Matbaatu’-maârif , 1941.
• Bikâi, Eymen Yusuf. Ma‘rûf er-Rusâfî: Nârun em kelimun? Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
• Cürcânî, Kâdî. Dîvânu Kâdî el-Cürcânî، thk. Semîh İbrâhîm. Dımaşk: Dârü’l-beşâir, 2003.
• Daş, Fuat. Maruf er-Rusâfî ve Şiirleri. Ankara, Fcr yayınları, 2025
• Dayf, Şevkî. Kibâbu’l-fenni ve mezâhibihi fi’ş-şiiri’-l-Arabi. Kahire: Dâru’l-maârif, 1960.
• Diabate, Bâmin Muhammed. Medhu seyyidi’l-beşer. Gambiya: Mektebetu’ş-şâir, Yazma eseri.
• Diaby, Muhammed el-Emîn. Revâi-u Keremhûbâ fi Fûta Tûbâ(1805-2007). Gine: Mektebetu’l-müellif, Yazma eseri.
• Fahrüddîn, Hudâ. "el-Metaşiitiyye: Mşâriu’l-hadâseti’l-Arabiyye", Mecelletü Nezvâ 1/79 (Temmuz 2014), 267-271.
• Fâhûrî, Hannâ. Tarih’ul-Edebi’l-Arabi. Lübnan: Menşûrâtu’l-mektebeti’l-polisiyye, 1980.
• Güler, Murat - Akbaş, Rıfat. “Ma‘rûf Er-Rusâfî’nin Mersiyeleri”. Batman Akademi Dergisi 8/2 (Ocak 2025), 156-190. https://doi.org/10.58657/batmanakademi.1545632.
• Hamdânî, Ebû Firâs. Dîvânu Ebû Firâs el-Hamdânî, şerh. Halîl Devîhî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1994.
• İldeş, Özgür. “Metaşiir (Metapoetry) Kavramı Ve Ahmet Cemâl Nâbedid’in ‘Şeytan Arabası’ Şiirinde Metaşiir”. Journal of Turkology 32/2 (Aralık 2022), 671-716. https://doi.org/10.26650/iuturkiyat.1165700.
• Kabbânî, Nizâr. El-A’mâlu’s-siyâsiyyeti’l-kâmile. Beyrut: Menşûrâtu Nizâr Kabbânî, 1999.
• Karabela, Nevin “Maruf er-Rusafi ve Şiirlerinde Kadın”, Şarkiyat Mecmuası, sayı 14, (2009), 39-57.
• Mardam Bek, Halîl. Divânu’l Halîl Mardam Bek. Dımaşk: Matbûâtu’l-mucamai-l’ilmi el-Arabi, 1934.
• Matlub, Ahmed., “Ma‘rûf er-Rusâfî’nin Arap Dili ve Edebiyatıyla İlgili Eserleri” (trc. Taceddin Uzun), SÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 2, Konya 1987, s. 291-298
• Mustafa, Ali. Edebu’r-Rusâfî’ fi nakdin ve dirâse. Mısır: Matbaatu’s-Sa‘âde, 1947.
• Mütenebbî, Ebû Tayyib. Divânu’l-Mütenebbî. Beyrut: Dâru Beyrut, 1983.
• Nâcî, Ahmed – Ukâb, Yusuf. "Eş-şâir Ma‘rûf er-Rusâfî ve’l-hayâti’s-siyâsiyye fi’l-rak(1875-1945)", Mecelletü Âdâbi’l-Basra 1/48 (2009), 135-215.
• Nâdir, İsmâil. "Ma‘rûf er-Rusâfî muhallilün ictimâiyyun li’l-fakri ve’l-hirmân", Mecelletü’t-turâsi’l-edebî 2/8 (Aralık 1969), 111-134.
• Rusâfî, Ma‘rûf. Dîvânu Ma‘rûf er-Rusâfî . Birleşik Krallık: Hindâvî Vakfı, 2017.
• Şevkî, Ahmed. eş-Şevkiyyât. Birleşik Krallık: Hindâvî Vakfı, 2017.
• Tanır, Emrullah. “Arap Şiirinde Metaşiir”. Dergiabant 13/1 (May 2025), 41-61. https://doi.org/10.33931/dergiabant.1603371.
• Tebrîzî, Hatîb. Şerhu dîvâni Ebi Temmâm et-Tâî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1994.
• Tûkelî, Mahmûd. "el-iltizâmu es-Siyasî fi şiiri er-Rusâfî", Mecelletü’l-lugati’l-Arabiyye ve âdâbihaât 1/3 (Kış 2006), 19-45.
• Zâkir, Hüseyin. "Ma‘rûf er-Rusâfî ve’l-fikretü’l-ictimâiyye fi Şi’rih: Dirâse tahlîliyye", Mecelletü Kerala 13 (Ocak 2019), 155-161.
• Zeynü’l-Hakk, Muhammed. "el-Mukâvame Didde’l-isti’mâr fi şiiri er-Rusâfî", Mecelletü’l-Ba‘sü’l-İslâmî 6/58 (Ocak 2013), 62-69.