Türkiye’de Radyonun Unutulan Sesleri: 1945-1980 Arasında Devlet Radyoları Dışında

Yıl 2014, , 118 - 142, 30.06.2014

Süleyman İlaslan

https://doi.org/10.31123/akil.443013

Cited By: 2

Öz

Türkiye’de radyo yayıncılığı uzun bir geçmişe sahiptir. Bu geçmiş içinde –tekel düzenlemelerine

rağmen- devlet radyoları dışında kurulan ve uzun yıllar varlıklarını sürdüren başka radyolar da

bulunmaktadır. 1940’ların ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan ve 1960’larla birlikte çok yaygın

hale gelen bu radyo istasyonları Türkiye yayıncılık tarihinde ihmal edilmemesi gereken bir öneme

sahiptirler. Bu makalede, devlet radyoları dışında ortaya çıkan bu radyoların 1945-1980 yılları

arasında gelişimi ele alınacak, hangi bağlamlarda tartışıldıkları incelenecek ve neden yayıncılığın

demokratikleştirilmesi konusunda bir alternatif olarak değerlendirilmedikleri, ele alınan dönemin

siyasi, ekonomik ve toplumsal gelişmeleri ışığında sorgulanacaktır. Bu kapsamda gazete arşivleri,

meclis tutanakları, resmi belgeler ve yayıncılık alanı üzerine hazırlanmış kurumsal raporlar temel

veri kaynaklarımızı oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Radyo, Yayıncılık, Devlet Tekeli, Kamu Hizmeti, Demokrasi.

Kaynakça

• Ağabeyoğlu, İ. (1965), “Kısa Dalga Dinleme”, TRAC, 2 (11/12): 40-42.
• Ağabeyoğlu, İ. (1966), “Kısa Dalga Dinleme”, TRAC, 3 (28): 37-38.
• Ahıska, M. (2005), Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznellik, İstanbul: Metis.
• Ahmad, F. (1983), “Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Siyasal Gelişmeleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c. 7, 1991-1998.
• Ahman, F. (1996), Demokrasi Sürecinde Türkiye, İstanbul: Hil.
• Akıllıoğlu, Serpil, Aziz, A., Çolakoğlu, N., Dağlı, N. vd. (1990). TRT Dün’den Bugün’e Radyo-Televizyon 1927- 1990, Ankara: TRT.
• Aksoy, M. (1960), Partizan Radyo ve DP, Ankara: Ayyıldız.
• Ataay, F. (2006), 12 Mart’tan 12 Eylül’e Kriz Kıskacındaki Türk Siyaseti ve 1978-1979 CHP Hükümeti, Ankara: De-Ki.
• Aziz, A. (1971), “Yurdumuzda TRT Dışındaki Yayın Durumu”, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 26 (4): 113-137.
• Aziz, A. (1983-1985). “Türkiye’deki BBC İzleyici Araştırmaları”, AÜ. Basın Yayın Yüksekokulu Yıllık, Ankara. 45-60.
• Bengi, D. “Hakan Kutman’dan Radyoculuk Hatıraları: Radyo Kapatanların Heykeli Dikilmeli!” http://radyo.itu. edu.tr/images/radyodan/37.pdf Erişim tarihi: 27.07.2013.
• Beşiroğlu, A. (1977). “Türk Radyo Hizmetlerinin İlk Belgesi”, TRT Yayıncılık ve Haberleşme Dergisi, 3 (27): 1-5. Boratav, K. (2005). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002, Ankara: İmge.
• Boratav, K. (2011). “İktisat Tarihi (1908-1980)”, Çağdaş Türkiye 1908-1980, Akşin, S. (der), İstanbul: Cem, 297-380.
• Briggs, A. ve Burke, P. (2011), Medyanın Toplumsal Tarihi, Ü. H. Yolsal ve E. Uzun (çev.), İstanbul: Kırmızı. Buğra, T. “Küçük radyo”, Milliyet, 5.2.1954.
• Cankaya, Ö. (2003), TRT: Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi 1927-2000, İstanbul: YKY.
• CHP (1973). Ak Günlere, CHP 1973 Seçim Bildirgesi.
• Curran, J. (1978). “The Press as an Agency of Social Control: An Historical Perspective”, Newspaper History, Boyce, G., J. Curran ve P. Wingate (der), London: Sage. 51-75.
• Curran, J. (2005). “Mediations of Democracy”, Mass Media and Society, J. Curran ve M. Gurevitch (der.), London: Hodder Arnold.
• Curran, J. ve Seaton, J. (2003). Power Without Responsibility: The pres, broadcasting, and new media in Britain, London and New York: Routladge.
• Çilingiroğlu, A. (2010). “Ayhan Çilingiroğlu’nun Hatıralarında Planlama’nın Kuruluşu”, Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü 1960-1980, Ergun Türkcan (Haz.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 113-153 . Douglas, S. J. (2007), “Radyonun İlk Yılları”, İletişim Tarihi, D. Crowley ve P. Heyer (der.), B. Ersöz (çev.), Ankara: Phoenix, 312-321.
• DPT (1966). İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Radyo-Televizyon Özel İhtisas Komisyonu Raporu.
• DPT (1971). Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Radyo ve Televizyon Özel İhtisas Komisyonu Raporu.
• Eroğul, C. (2003). “Çok Partili Düzenin Kuruluşu”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Schick, I. C. ve Tonak, E. A. (der.)İstanbul: Belge, 112-158. Gönenç, G. (1977). “Türkiye’de Radyo ve Televizyonun Tarihçesi”, Elektrik Mühendisliği, 21 (246-247): 251- 271.
• Gülizar, J. (2008). Bir Konu Bir Konuk, Ankara: Sinemis. “İTÜ’de Radyo ve Televizyon”, İTÜ Vakfı Dergisi, http://www.radyo.itu.edu.tr/images/radyodan/29.pdf, Erişim tarihi: 27.07.2013.
• Keyder, Ç. (2003). “Türkiye Demokrasisinin Ekonomi Politiği”, Geçiş Sürecinde Türkiye, Schick, I. C. ve Tonak, E. A. (der.) İstanbul: Belge, 38-75.
• Keyder, Ç. (2007). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İstanbul: İletişim.
• Kocabaşoğlu, U. (2010), Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna: TRT Öncesi Dönemde Radyonun Tarihsel Gelişimi ve Türk Siyasal Hayatı İçindeki Yeri, İstanbul: İletişim.
• Mazepa, P. (2003), Battles on the Cultural Front: The (De)labouring of Culture in Canada, 1914-1944,
• (Yayımlanmamış Doktora Tezi), School of Journalism and Communication Faculty of Public Affairs and Management, Ottowa: Carleton University.
• McChesney, R. (1993), Telecommunications, Mass Media, and Democracy: The Battle fort he Control of Broadcasting 1928-1935, New York: Oxford University Press.
• Mutlu, E. (1988), “Tarafsız Yayıncılık”, A.Ü. Basın Yayın Yüksekokulu Yıllığı, Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Basın Yayın Yüksekokulu Basımevi.
• Mutlu, E. (2001), “Ne Olacak Bu Kamu Yayıncılarının Hali”, Medya Politikaları, Kejanlıoğlu, D. B., Çelenk, S. ve Adaklı, G. (der.), Ankara: İmge.
• Nerone, J. (2006), “Approaches to Media History”, Angharad Valdivia (Der.), A Companion to Media Studies, Oxford: Blackwell. 93-114.
• Özbek, M. (1994), Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski, İstanbul: İletişim.
• PTT (1967), “Türkiye’de Elektronik Sanayii Kuruluş Raporu”, Ankara: PTT Genel Müdürlüğü.
• Sönmez, A. (2010), “Kendi Anlatımıyla Attila Sönmez”, Attila Sönmez’e Armağan: Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü 1960-1980, Ergun Türkcan (haz.), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. 5-34.
• Slotten, H. (2008), “Radio’s Hidden Voice: Noncommercial Broadcasting, Extension Education, and State Universities during 1920s”, Technology and Culture Volume, 49(1): 1-20.
• Tekeli, İ. (2011), Türkiye İçin Siyaset ve Demokrasi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Topuz, H. “Radyo ve Televizyon’da Tekelcilik” Milliyet, 11.7.1978.
• Topuz, H., Öngören, M. T., Aziz, A. ve Önen, M. (1990), Yarının Radyo ve Televizyon Düzeni: Özgür, Özerk ve Çoğulcu Bir Alternatif, İstanbul : İletişim Araştırmaları Derneği Türkiye Sosyal Ekonomik.
• TRT (1972), TRT 1972 Yılı Faaliyet ve Mali Bünye Raporu.
• -------- (1974), TRT 1974 Yılı Faaliyet ve Mali Bünye Raporu.
• -------- (1975), TRT 1975 Yılı Faaliyet ve Mali Bünye Raporu.
• “TRT’nin Yeni Niteliği” (1973), Elektrik Mühendisliği, 17 (198): 326-329.
• Tunçay, M. (1983), “Siyasal Gelişmenin Evreleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, c.7, 1967-1990.
• Uytun, N. (1978), “2 KW’lık Vericiler”, TRT Yayıncılık Ve Haberleşme Dergisi, Temmuz 1978, 40: 11-12.
• Yazgan, K. (1976), “Türkiye Elektronik Sanayiine Ekonomik Açıdan Bir Bakış”, Elektrik Mühendisliği, c.20, s. 229, 30-33.
• Yemişçi, Ş. (1975), “Radyo-Televizyonun Toplumsal Önemi ve TRT”, Elektrik Mühendisliği, 19 (217): 25-28.
• Yılmaz, H. (2006), İdarenin Görsel-İşitsel İletişim Alanındaki İşlevi, Ankara: İmaj Yayınevi.