Toplumsal Eleştiri Yöntemi Olarak Mizah ve Türk Mizahı: Yeni Medyadan Bahattin Örneği

Yıl 2014, Sayı: 21, 143 - 159, 30.06.2014

Ufuk Boz

https://doi.org/10.31123/akil.442982

Cited By: 1

Öz

Mizah, diğer insani zevkler gibi toplumsal bir olgudur. İnsanın sosyal hayatında değişmez,

yıkılmaz ve kader gibi gösterilen olgulara karşı bir özgürleşme çabasıdır. Mizah, tarih boyunca

genellikle eleştiri ve muhalefet yanlı tavrını ortaya koymuş ve bu nedenle mevcut iktidarlar

tarafından denetim altına alınmak istenmiştir. Mizah ilk çağlardan itibaren var olmakla birlikte,

içinde bulunduğu döneme, topluma, kültüre ve teknolojiye göre değişiklik gösterir. İlk değişiklik

sözlü mizahtan yazılı mizaha geçerken yaşanmıştır. Daha sonra ise bu süreci matbaa, fotoğraf

makinesi, sinema, televizyon ve yeni medyanın gelişimiyle gelen köklü değişimler izlemiştir.

1990’ların ikinci yarısından itibaren internet tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yayılmaya

başlamıştır. İnternetle birlikte oluşan yeni medyada, daha önce geleneksel medyada da var olan

mizah türleri bazı değişikliklere uğramıştır. Dijital yani 0-1 tabanına indirgendiğinde sayısal hale

getirilen her türlü işitsel, görsel, yazılı içeriğin yeni medyada yer alması ve kolaylıkla aktarılması,

geleneksel medyanın içerdiği yazılı, görsel ve sözel mizahın yeniden aktarılmasını sağladığı gibi,

manipüle edilmiş fotoğraflara benzer şekilde bazı yeni iletişim formatlarının ortaya çıkmasına da

neden olmuştur. Geleneksel medyada çok yoğun olarak kullanılan fotoğraflar, yeni medyada da

yaygın olmakla birlikte bazı değişimler geçirmiştir. Bu konuda verilebilecek en güzel örneklerden

biri de, Türkiye’de sosyal medyada bir fenomene dönüşen Uykusuz dergisinin Bahattin adlı

karakteridir.

Çalışmada genel anlamda mizah toplumsal eleştiri yöntemi olarak ele alındıktan sonra Türk

mizahının tarihten günümüze ulaşma biçimine değinilmek istenmekte ve en son günümüz

mizahının ilginç bir formu olanBahattin karakterinin yeni medyada, sosyal medyada ve yazılı

basında işlenme, değerlendirilme ve yorumlanma biçimiincelenmek istenmektedir.

Çalışmanın ilk üç bölümü teorik literatür taramasına dayanmakta, son bölümün verilerini, Bahattin

konusundaki diyaloglar, tartışmalar, eleştiri yazıları ve haberler oluşturmaktadır. Yöntem olarak

literatür taramasının yanında niteliksel araştırmanın içerik analizi,yorumlama ve söylem analizi

şeklinde karma bir yöntem kullanılmıştır. Veriler Mart 2013 ve Nisan 2014 tarihleri arasında Google

arama motorunda, Türkçe “Bahattin” kelimesi yazılarak tarama yapılması sonucunda konunun

geçtiği haber sitelerinden, Ekşi Sözlük’ten, gündelik gazetelerin internet portallerinden, Facebook

ve Twitter gibi yaygın sosyal medyadan ve ayrıca Bahattin konusunda yayın yapan sitelerdenelde

edilmiştir. Verilerin seçimi konusunda rastgele örneklem seçimi yöntemi kullanılmıştır. Son bölüm,

ulaşılan sonuçlara ayrılmıştır.

Sonuç olarak denilebilir ki, mizahın insanlık tarihi boyunca sürdürdüğü toplumsal eleştiri işlevi

günümüzde de sürmekte, günümüzde buna internetin etkisi ile, etkileşim, katılım, hızlılık, kolay

çoğalma, kolay yayılma gibi çok sayıda özellik eklenmekte, bu süreçte yerelin devreye girmesi

ile dil ve söylem önemli değişimler geçirmekte, mizah teknolojik dönüşümlerle harmanlanarak

varlığını sürdürmektedir. Ve bu süreç en tutarlı olarak ancak indirgemeci olmayan çoklu bakış

açıları ile doğru bir şekilde değerlendirilebilir. Bu çalışmanın son kısmında irdelenen Türkiye’de

Bahattin karakterinin etrafında oluşan karmaşık süreç bunun tipik bir örneğidir.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Türk Mizahı, Yeni Medya, Sosyal Medya, Bahattin.

Kaynakça

• Avcı, Artun (2003). “Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece” Birikim Dergisi. Sayı 166: 80-96.
• Çakır, Mukadder (2013) “Sosyal Medya ve Gösteri” (11-68) Ali Büyükaslan, Ali Murat Kırık (Ed.) Sosyalleşen Birey, Sosyal Medya Araştırmaları, Konya: Çizgi.
• Dikmen, Mehmet (2002). Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Cihan Yayınları.
• Dilmen, Necmi Emel (2007). “Yeni Medya Çerçevesinde İnternet Günlükleri-Bloglar ve Gazeteciliğe Yansımaları”, Marmara İletişim Dergisi. Sayı 12: 114.
• Georgeon, François (2007). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gülmek mi?”, Doğu’da Mizah. Çev: Ali Berktay, İstanbul: Yapı Kredi.
• Georgeon, François (1996). “İstanbul’un Aynası Osmanlı Yergi Basını”, Çev: M. Emin Özcan, Gül Diken Mizah Kültürü Dergisi. Sayı 10: 47.
• Geray, Haluk (2003). İletişim ve Teknoloji Uluslararası Birikim Düzeninde Yeni Medya Politikaları. Ankara: Ütopya.
• Karlıdağ, Serpil (2010). “Sayısal Çağda Mizah: İnternet Güldürüyor mu?”, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu Bildiriler Kitabı,Erzurum: Mega Ofset, 13-15 Mayıs 2010: 304.
• Kırık, Ali Murat (2010). Etkileşimli Televizyon. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Kurt, Murat (2011). Miracle Picture Dictionary. İstanbul: MK Publications.
• Kutay, Cemal (2013). Osmanlı’da Mizah. İstanbul: Acar Bilgi Merkezi.
• Morreall, John (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. Çev: Kubilay Aysevener ve Şenay Soyer, İstanbul: İris.
• Nesin, Aziz(1973). Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı. İstanbul: Akbaba.
• Oskay, Ünsal (2000). Tek Kişilik Haçlı Seferleri. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Öngören, Ferit (1998). Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Özdemir, Mehmet (2010). “Har-nâme’nin Tahkiye Dışındaki Bölümlerine Şekil ve Muhteva Açısından Bakış”,
• Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı 5: 70.
• Özocak, Gürkan (2011). “Türkiye’de Siyasi İktidarın Mizahla İmtihanı: İfade Özgürlüğü ve Karikatür”, TBB Dergisi, Sayı 94: 260-294.
• Özyılmazel, Ayşe (2013) “Adamım Baattin!”, Sabah. 19.11.2013.
• Ray, Hasan (2013). “Türkiye’de Mizah Kültürünün Gelişimi ve Bahattin”.http://www.politikadergisi.com/okurmakale/ turkiyede-mizah-kulturunun-gelisimi-ve-baattin.Erişim Tarihi: 23.04.2014.
• Sanders, Barry (2001). Kahkahanın Zaferi. Çev: Kemal Atakay, İstanbul: Ayrıntı.
• Usta, Çiğdem (2009). Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: Akçağ.
• Yengin Ateş, Sibel (2013). “Bana Bahattin’i Sormayın!”, Akşam. 15.12.2013.
• Yılmazoğlu, Emre (2012). “Türkiye’de Mizah Yayıncılığının Kısa Tarihi”, Gündoğuşu Dergisi. Sayı 5.
• “Baattin Marka Oluyor” (2014). Cumhuriyet. 26.03.2014.
• “Baattin Patlaması” (2013). Milliyet. 09.11.2013.
• “Bolulu Baattin Fenomen Oldu” (2013). Bolu Gündem. 23.11.2013.
• “Bahattin bu yazıyı okusa ‘pıçaklarım’ derdi” (2013). http://www.odatv.com/n.php?n=bahattin-bu-yaziyi-okusapicaklarim- derdi-0411131200 Erişim Tarihi: 26.05.2014.
• “Bahattin dizi mi oluyor?”, (2014). http://www.acunn.com/haber/baattin-in-dizisi-direkten-dondu/142458.Erişim Tarihi: 26.04.2014.
• Bahattin Resmi (2014).http://www.neyebaksam.com/vkq1P.Erişim Tarihi: 23.04.2014.
• “Baattin Zonguldak’ın hangi önemli sorununa el attı?” (2013). http://www.pusulagazetesi.com.tr/haber.php?hay ns=2&yazilim=haberler&osmanli=hdetay&aid=36859&titlem=36859. Erişim Tarihi: 02.07.2014.
• Ekşi Sözlük (2014). https://eksisozluk.com/pic-bahattin--2125302. Erişim Tarihi: 26.04.2014.
• Facebook (2014). https://www.facebook.com/Picbaattinn. 26.04.2014.
• “Gülmece”, Türk Dil Kurumu (2014). http://www.tdk.gov.tr/index.php?option. Erişim Tarihi: 24.04.2014.
• “Mizah”, Türk Dil Kurumu (2014). http://www.tdk.gov.tr/index.php?option. Erişim Tarihi: 24.04.2014.