Tarkovsky’nin “Ayna”sına Yansıyan Bellek: Bellek Türleri, Özellikleri ve Süreçleri Açısından “Ayna” Filminin Analizi

Yıl 2018, Sayı: 30, 301 - 321, 28.12.2018

Mustafa Aslan Dilek Akıcı Tayanç

https://doi.org/10.31123/akil.459333

Öz

Sinema ve psikoloji; insana
özgü olanı anlama ve anlamlandırmaya çalışan iki ayrı disiplindir. İnsana dair
olanı anlamlandırma süreci sinemada, film ve belgesel olarak çıktıya
dönüşürken; psikolojide kuramlar ve teoriler olarak kendisini göstermektedir. Diğer
sanat alanları da aynı motivasyonla eserler ortaya koyarken sinemasal eserlerin
kapsayıcılığı ve gücü her zaman daha fazla olmuştur. Çünkü sinema; ele aldığı
bir konuyu bütünlüklü bir şekilde anlatıma dönüştürmekte ve kitlesine mesajı
etkili bir şekilde iletmektedir. Sinema tarihi, psikoloji biliminin ortaya
koyduğu pek çok olguyu, kavramı, durumu veya teoriyi etkileyici biçimde işleyen
eserlerle doludur. Sinema-psikoloji ilişkisi çift yönlüdür; psikoloji de
sinemayı; gerek bir kavramı veya olguyu ilgili bireylere örneklendirerek
anlatabilmek için didaktik amaçla, gerek psikolojik bir takım problemlerin
sağaltımı amacıyla psikoterapötik öğe olarak, gerekse de belirli teorileri test
etmek amacıyla düzenlenmiş deneysel çalışmalarda kendisi için bir araç olarak
kullanmaktadır. İçerisinde sembolik anlatımın aksiyon anlatımdan daha fazla
olduğu filmlerde söz konusu çift taraflı ilişki net bir şekilde görülmektedir.
Sinema tarihinde sembolik anlatımı en iyi kullanan yönetmenlerin başında
Tarkovsky gelmektedir. Tarkovsky’nin özellikle erken dönem yapıtlarından olan
“Ayna” filmi, yönetmenin diğer filmlerine göre çok daha fazla sembolik anlatım
içermektedir. Çeşitli psikolojik ekoller ve kavramlar açısından ele alındığında
“Ayna” zengin bir içerik sunmaktadır. Bu çalışmada ise Tarkovsky’nin “Ayna”sı
psikolojideki bellek türleri, özellikleri ve süreçleri açısından doküman analizi
yöntemiyle incelenmiş ve sekanslardaki ilgili örnekler ortaya konulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Sinema, Sembolik Anlatım, Psikolojik Kuramlar, Bellek

Kaynakça

• Assman, J. (2001). Kültürel Bellek, Çev.: Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atkinson R. C., Shiffren R.M. (1968). Human Memory:A Proposed System and Its Control Processes. Psychology Of Learning And Motivation, s. 89-195.
• Baddaley, A., Eysenck, M. W., Anderson, M. C. (2009). Memory. East Sussex: Psychology Press.
• Bergstrom, A. J. (2017). In Search of Lost Selves: Memory and Subjectivity in Transnational Art Cinema. Waterloo: Wilfrid Laurier Üniversitesi, İngilizce ve Film Çalışmaları Bölümü Doktora Tezi.
• Cangöz, B. (2005). Geçmişten Günümüze Belleği Açıklamaya Yönelik Yaklaşımlara Kısa Bir Bakış. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, s. 51-62.
• Conway, M. A., Pleydell- Pearce, C. W. (2000). The construction of autobiographical memories in the self-memory system. Psychol Review, s. 261-88.
• Conway, M. A. (2001). Sensory-perceptual episodic memory and its context:autobiographical memory . Phil. Trans. Royal Society Land B. , s. 1375-1384.
• Conway, M. A., Pleydell- Pearce, C. W., Whitecross, S.E. (2001). Neuroanatomy of Autobiographical Memory: A Slow Cortical Potential Study of Autobiographical Memory Retrieval. Journal of Memory and Language, s.493-524.
• Conway, M. A. (2009). Episodic memories. Neuropsychologia , s. 2305-2313.
• Çolak, M. (2013). Modernity Crisis And Its Reflections In Tarkovsky's Nosthalgia and Mirror. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, s. 49-66.
• Goldstein, E. B. (2013). Bilişsel Psikoloji. Kaknüs Yayınları:İstanbul.
• Houri-Ze’evi, Korem, Sheftel, Faigenbloom, Toker, Dogan, Awad, Degani, Alon, Rechavi (2016). A Tunable Mechanism Determines the Duration of the Transgenerational Small RNA Inheritance in C. elegans. Cel. Cell, s. 88-99.
• Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. Lewis A. Coser (Ed.). The University of Chicago Press: London, s. 38
• Karaoğlu, B. A. (2016). Travma Sonrası Stress Bozukluğu ve Depresyon Arasındaki İlişkide Ontolojik İyi Oluşun Aracılık Etkisi:Bir Yapısal Eşitlik Modellemesi Çalışması. İstanbul: T.C. İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Klinik Psikoloji Programı Yüksek Lisans Tezi.
• Keane, M. T., Eysenck, M. T. (2010). Cognitive Psychology: A Student's Handbook. Hove: Psychology Press.
• King, P. (2008). Memory and Exile: Time and Place in Tarkovsky's Mirror. Housing, Theory and Society, s. 66-78.
• Lacan, J. (2001). The mirror stage as formative of the function of the I as revealed in psychoanalytic experience, Çev.: Alan Sheridan. London: Routledge Classics.
• McFadden, D. (2012). Memory and Being: The Uncanny In The Films of Andrei Tarkovsky. Germanic Slavic Studies In Review, s. 43-54.
• Mesulam, M. (2004). Davranışsal ve Kognitif Nörolojinin İlkeleri ( Çev.: İ.H. Gürvit ). İstanbul: Yelkovan. (Orijinal eser 2000).
• Minnis, S. (2008). Roughened Form of Time, Space,and Character in Adrei Tarkovsky's Mirror. Quarterly Review of Film and Video, s. 241-250.
• Şimşek, H., Yıldırım, A. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Nelson, T. A. (2003). A Critical Theory of Rhythm and Temporality in Film: The Metamorphosis of Memory and History in Tarkovsky's Mirror (1975). Montreal:
• Montreal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü Doktora Tezi.
• Ressler, K. J., Dias, B. G. (2014). Parental olfactory experience influences behavior and neural structure in subsequent generations. Nature Neuroscience , s. 89–96 .
• Shapiro, F. (1989). Efficacy of the Eye Movement Desensitization Procedure in The Treatment of Traumatic Memoris . Journal of Traumatic Stress, s. 199-223.
• Surprenant, A. M., Neath I. (2005). Mechanisms of Memory. K. L. Goldstone içinde, The Handbook of Cognition (s. 221-238). Londra: Sage Publications.
• Sutin, A. R., Stockdale, G. D. (2011). Trait Dissociation and The Subjective Affective, Motivational and Phenomenological Experience of Self Defining Memories. Journal Of Personality, s. 939-969.
• Tarkovsky, A. (1986). Mühürlenmiş Zaman. İstanbul : Afa Yayıncılık.
• Tarkovsky, A. (2009). Şiirsel Sinema, Çev.: Ebru Kılıç. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Tezcan, V. (2016). Tarkovsky'de Sanat Yapıtı: Özdeğin Sınırlarını Zorlamak. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 311-327.
• Torun, A. (2014). Ayna'ya Yeniden Bakmak: Andrei Tarkovsy'nin Ayna (Zerkalo) Filmi ve Zaman-Basınç Kuramı. Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi.
• Totaro, D. (1992). Time and Film Aesthetics of Andrei Tarkovsky. Canadian Journal of Film Studies, 21-30.
• Tulving, E. (1983). Eelements of Episodic Memory. New York: Oxford Press.
• Tulving, E. (2002). Elements of episodic memory from mind to brain. Annual Review of Psychology , s. 1 -25 .
• Wright, A. (1996). A Wrinkle in Time: The Child, Memory and The Mirror. Wide Angel, s. 47-68.
• Yergebekov, M. (2003). Tarkovski Sineması. Ankara: T.C. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo Televizyon Sinema Bölümü Yüksek Lisans Tez