Gastronomi Turizmi Bağlamında Mutfak Kültür Mirası Olarak Törensel Bir Yemek “Örfene”

Yıl 2023, Sayı: 16, 122 - 133, 31.12.2023

İsa Serhan Cihangir , Kadriye Alev Akmeşe , Halil Akmese

Öz

Gastronomi, tarihsel süreçte bir bölgeye ait soyut kültürel mirasın somutlaştırılarak sunulması ve gelecek nesillere aktarılmasını ifade eden bir kavramdır. Gastronomi turizmi ile birlikte bölgeler unutulmaya yüz tutmuş geleneksel lezzetlerini hatırlayarak tekrar yapmaya ve tescil altın alarak tüm dünyaya tanıtmaya başlamıştır. Bu durum kültürel mirasın sürdürülebilirliğine olumlu katkılar sağlamaktadır. Örfene yemeği Niğde ili Aktaş kasabasında yüzyıllardır törensel olarak hazırlanan bir lezzettir. Bu çalışmanın ana amacı törensel bir yemek olan bu geleneksel lezzetin gastronomi literatürde yer almasını sağlamak ve tanınırlığını artırmaktır. Çalışmada nitel araştırma teknikleri kapsamında katılımcı gözlem ve yüz yüze mülakat teknikleri kullanılmıştır. Yapılan görüşmeler neticesinde yemeğin kökeni, geleneksel hazırlanış süreci ve sunumuna yönelik bilgiler elde edilerek kayıt altın alınmıştır. Aynı zamanda çalışma sonucunda bölgedeki geleneksel lezzetlerin coğrafi işaret altına alınması gerekliliği belirtilmiştir. Gastronomik bilincin artırılması için yöre halkı ile işbirliği halinde olunması gerekliliği vurgulanan öneriler arasında yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gastronomi, Örfene Yemeği, Kültürel Miras, Gastronomi Turizmi

Kaynakça

• Acar, Y., (2019) “Gastronomi Turizmi Kapsamında Aksaray İli Güzelyurt (Gelveri) Yöresel Mutfağının Unutulmaya Yüz Tutmuş Tatlarının Değerlendirilmesi”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies 4/1 (2016) 81-86
• Ademoğlu A., Durlu Özkaya F. (2021). Özel Gün ve Tören Yemekleri: Ethnic Foods Dergisi Üzerine Bir İnceleme, Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 2021, 4(2), 248-257
• Akman Dömbekçi H., Erişen M. A. (2022). Nitel Araştırmalarda Görüşme Tekniği, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 22 Sayı: Özel Sayı 2, 141 – 160
• Akpınar, Ş., Harmankaya, H. & Haşimoğlu, H. (2023). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Kültür Unsurları: Günümüz Karagöz Oyunları Örneği. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi (AKEF) Dergisi, 5(3), 733-753.
• Aksoy, M. ve Sezgi G., (2015) “Gastronomi Turizmi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Gastronomik Unsurları”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(3),79-89
• Alonso, A.D. ve Krajsic, V., (2013) “Food Heritage Down Under: Olive Growers as Mediterranean ‘Food Ambassadors’”, Journal of Heritage Tourism, 8(2-3), 158-171
• Arpacı, Ö. Zengin, B. ve Batman, O., (2012) “Karaman’ın Mağara Turizmi Potansiyeli ve Turizm Açısından Kullanılabilirliği”, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(23), 59-64
• Ateş M. (2021), Kültür Etkileşiminin Mimari Biçime Etkileri: Endülüs Atnalı Kemer Örneği, Konya Sanat Dergisi, 4, 1-16.
• Bakkaloğlu M., (2022). Safranbolu’nun Tören Yemekleri ve Tören Yemek Kültürünün İncelenmesi, Karabük Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.
• Bayındır, M.S. ve Önçel, S., (2019) “Gastronomide Kültürel Miras Bakış Açısıyla Kırklareli Hardaliyesinin Geleneksel Üretiminin Değerlendirilmesi”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies 7/3 (2019), 1867-1886
• Bayram, Ü., (2018) “Gastronomik Kültürel Miras Olarak Buldan Günbalı” Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(1): 361-371
• Berat, T. ve Bucak, T., (2022) “Gastronomi Turizmi Kapsamında Geleneksel Üzüm Pekmezi Üretimi: Çal İlçesi Üzerine Bir İnceleme”, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(1), 227-250
• Bertella, G., (2011) “Knowledge In Food Tourism: The Case of Lofoten and Maremma Toscana”, Current Issues in Tourism, 14 (4): 355-371
• Bessiere, J. ve Tibere, L., (2013) “Traditional food and tourism: French Tourist Experience and Food Heritage in Rural Spaces”, Journal of the Science of Food and Agriculture, 93(14), 3420-3425
• Beşirli, H., (2010) “Yemek, Kültür ve Kimlik”, Milli Folklor, 22(87), 159-169
• Cook, R.A., Yale, L.J. ve Marqua, J.J., (1999) “Tourism: the Business of Travel”, Prentice Hall (Upper Saddle River, N.J.)
• Çetin, H. (2021). Kazak Türklerinin Törensel Günlerdeki Yemekleri ve Bu Bağlamda Gerçekleştirilen Ritüeller. Milli Folklor 17 (2021 ): 219-229 https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/66180/1028470
• Çavuş, A., (2014) “Kültürel Miras Olarak Köprübaşı İlçesine (Trabzon) Geleneksel Tahta Kaşık Üretimi”, Marmara coğrafya dergisi, 29 (Ocak), 425
• Çekal, N. ve Aslan, B., (2017) “Gastronomik Bir Değer Olarak Tarhana ve Coğrafi İşaretlemede Tarhananın Yeri ve Önemi”, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi Cilt: 1, Sayı: 2, Güz: 124-135, 2017
• Çekiç İ. (2015). Geçmişten günümüze törensel bir yemek: Keşkek / From past to present a ceremonial meal: Keşkek, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Çetinkaya, N. ve Yıldız, S., (2018) “Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Erzurum Lavaş (Acem) Ekmeğinin Turistik Ürüne Dönüştürülmesine Yönelik Bir Çalışma”, Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi Cilt: 2, Sayı: Ek.1, Bahar: 430-452, 2018
• Diker, O., (2016) “Kültürel Miras ile Kültürel Miras Turizmi Kavramları Üzerine Kavramsal Bir Çalışma”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(30), ss. 365-374
• Dilsiz, B., (2010) “Türkiye’de Gastronomi ve Turizm (İstanbul Örneği)”, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Durmaz, A.A., Bahar, O. ve Aktan, V., (2017) “Gastronomik Bir Ürün Olan Türk Kahvesinin Türk Toplum Hayatına Kattığı Kültürel ve Sosyal Etkiler”, Eurasian Academy of Siciences Social Sicience Journal (İnternational Refereed & İndexed) 15 Aralık / December 2017, 514-527
• Erbil, K. ve Yılmaz, G., (2018) “Kültürel Miras Bağlamında Sakarya İlinde Yaşayan Etnik Grupların Türk Mutfağına Katkıları”, Turizm Akademik Dergisi, 5 (1), 276-285
• Erdem, Ö. ve Mızrak, M., (2017) “Yöresel Yemeklerin Bölge Restoranlarında Kullanılma Durumu: Mengen Örneği”, 1. Uluslararası Sürdürülebilir Turizm Kongresi’nde Sunulmuş Bildiri, Kastamonu Üniversitesi, Kastamonu
• Glaue, Ş.Ö., (2021) “Gastronomide Coğrafi İşaretli Ürünler ve Kültürel Miras”, https://www.researchgate.net/publication/364294551
• Goeldner, C.R. ve Ritchies, B.J., (2006) “Tourism: Principles, Practices and Philosophies (10th Ed.)”, New Jersey: John Wiley and Sons, Inc
• Green, G.P. ve Dougherty, M.L., (2008) “Localizing Linkages for Food and Tourism: Culinary Tourism As A Community Development Strategy”, Community Development, 39(3), 148-158
• Güler, S., (2010) “Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26. 25
• Gündüz Alptürker, İ., Gök, T., Gürçayır, S. (2011). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Üzerine Eleştirel Bir Okuma”. Millî Folklor 2 3 (92): 5-12.
• Hall, C.M. ve Sharples, L., (2003) “The Consumption of Experiences or The Experience of Consumption? An Introduction to The Tourism of Taste”, Editörler: C.M. Hall, L. Sharples, R. Mitchell, N. Macionis, ve B. Cambourne, Food Tourism Around The World: Development, Management, and Markets (pp. 1–24). Oxford: Butterworth-Heinemann, Elsevier
• Harrison, R., (2010) “What is Heritage”, Understanding the Politics of Heritage, 5-42
• İnce E., A. (2022). İç Göç Sürecinde Göçmen Toplumun Dinî ve Sosyokültürel Hayatında Meydana Gelen Değişimin İlişkiler Bağlamında İncelenmesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 1, ISSN: 2587-0092.
• Karakayalı, Z., Enes, K. ve Kanca, B., (2022) “Giresun'da Doğal Olarak Yetişen Yenilebilir Mantarların Gastronomik Değeri”, ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi / ISSN: 1309-9302 / dergipark.org.tr/tr/pub/odusobiad, 593-618
• Kaşlı, M., Cankül, D., Köz, E.N., ve Ekici, A., (2015) “Gastronomik Miras ve Sürdürülebilirlik: Eskişehir örneği”, EkoGastronomi Dergisi, 1(2), 27-46
• Kivela, J.J. ve Crotts, J.C., (2005) “Gastronomy Tourism, Journal of Culinary Science & Technology”, 4 (2-3), 39-55
• Kurtar, C. ve Somuncu, M., (2013) “Kentsel Kültürel Mirasın Korunması ve Sürdürülebilirliği: Ankara Hamamönü Örneği”, Ankara Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 35-47
• Küçük, E. ve Saatçi, G., (2022) “Yerel Etkinliklerde Gastronomi Mirasının Yaşatılması Üzerine Bir Araştırma: Çanakkale Örneği”, Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(1): 184-201
• Long, L., (1998) “A Folkloric Perspective on Eating and Otherness, Culinary Tourism, Southern Folklore”, Lexington, No:55, 181-204
• Mankan, E., (2017) “Destinasyon Pazarlamasında Çekici Bir Faktör Olarak Türkiye’deki Gastronomi Müzeleri Örneği”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/4, p. 641-654, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11449 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
• Nuryanti, M., (1996) “Heritage and Postmodern Tourism”, Annals of Tourism Research, s. 249-260
• Ören, V.E. ve Ören, T.Ş., (2018) “Gastronomi Turizmi Kapsamında Sürdürülebilirlik: Ebem Köftesi Örneği”, Turkish Studies Social Sciences Volume 14 ıssue 1, 2019, p. 151-162 DOI: 10.7827/TurkishStudies.14741 ISSN: 2667-5617 Skopje/Macedonia-Ankara/Turkey
• Özler, H., (2022) “Somut Olmayan Kültürel Miras Bodrum Yöresel Yemekleri Üzerine Bir İnceleme”, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Anabilim Dalı, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Tezli Yüksek Lisans Programı, Ankara
• Öztürk, A. ve Ceber, M., (2017) “Kültürel Miras ve Üniversitelerin Turizm Rehberliği Bölümlerinde (Lisans/Önlisans) Kültürel Miras Eğitimi Üzerine Bir Durum Tespiti”, Eurasian Academy of Siciences Social Sicience Journal (İnternational Refereed & İndexed) 15 Aralık / December 2017, 1-12
• Öztürk, B. ve Güven, S., (2020) “Gastronomi ile İlgili Genel Kavramlar”, Gastronomi ve Yiyecek Tarihi. Akbaba vd. (Ed.), içinde Gastronomiye Giriş (s. 1-13). Ankara: Detay Yayıncılık
• Pehlivan, A. (2015). Açık ve örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras ögelerinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi), Eskişehir, Anadolu Üniversitesi.
• Randa, G.E., Heath E. ve Albertsı N., (2003) “The Role of Local and Regional Food in Destination Marketing”, Journal of Travel & Tourism Marketing, Volume 14, Issue 3-4, ss. 97-112
• Randa, G.E. ve Heath E., (2006) “Towards a Framework for Food Tourism as an Element of Destination Marketing”, Current Issues in Tourism, Volume 9, Issue 3, ss. 206-234
• Saçılık, M.Y., Çevik, S. ve Toptaş, A., (2018) “Geçmişin Mutfağından Gelecekteki Sofralara: Bandırma-Erdek Yöresinin Gastronomik Mirası”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies 6/1 (2018) 300-319
• Santich, B., (2004) “The Study of Gastronomy and Its Relevance to Hospitality Education and Training”, International Journal Of Hospitality Management, 23(1), 15-24
• Santich, B., (2012) “Bold Palates: Australia’s Gastronomic Heritage”, South Australia: Wakefield Press Soner, F., (2013) “Gastronomy Tourism: A Solution for Small Cities Marketing and Regional Development”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi, İstanbul
• Sormaz, Ü., (2017) “Yöresel Mutfak Tanıtımında Yerel Restoranların Etkisi: Konya Örneği”, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(2), 160-173
• Sünnetçioğlu, S., Can, A. ve Durlu-Özkaya, F., (2012) “Yavaş Turizmde Coğrafi İşaretlemenin Önemi”, 13. Ulusal Turizm Kongresi, Antalya, 953-962
• Şahin, H.İ., (2009) “Dalyan ve Köyceğiz Çevresinde Gelenek, Turizm ve Folklorizm”, Milli Folklor, 21. 52
• Şimşek, A., (2021) “Gastronomik Miras: Kelle (Sivas)”, Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 12, Sayı 23, 173-186
• Şimşek, A. ve Yıldız, S., (2017) “Kültürel Miras Açısından Kültürel Yemekler: Muğla İli Örneği”, Eurasian Academy of Siciences Social Sicience Journal (İnternational Refereed & İndexed) 15 Aralık / December 2017, 56-67
• Teyin, G., (2020) “Kültürel Bir Miras: Tören Keşkeği Geleneği”, Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research Vol. 4, Issue 2, pp., 313-321
• Tunç, A. ve Saç, F., (1998) “Genel Turizm”, Ankara: Detay Yayınevi
• Tuna M., Özyurt B. (2018) Ankara’da Gastronomi Turizminin Değerlendirilmesi: Nitel Bir Araştırma, Journal of Tourism and Gastronomy Studies, (6) 1, 73-87, DOI: 10.21325/jotags.2018.239
• TDK(2017)“Gastronomi” http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a5f3ad45f5832.65788135 Erişim: 09.06.2023
• Türker, A. ve Çelik, İ., (2012) “Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarının Turistik Ürün Olarak Geliştirilmesine Yönelik Alternatif Öneriler”, Yeni Fikir, 9, ss. 86-98
• Tüt K., Ertürk M. (2022). Höşmerim Tatlısının Ankara Yemek Kültüründe Törensel Yemek Olarak Kullanımı: Çamlıdere Örneği, 20. Geleneksel Turizm Sempozyumu
• Uggıonı, P.L., Proenca, R.P.C. and Zenı, L.A.Z.R., (2010) “Assessment of Gastronomic Heritage Quality in Traditional Restaurants”, Campinas, 23. 7-18, 8
• URL-1 “Örfene ne demek?”, NND, nedir ne demek, https://www.nedirnedemek.com/%C3%B6rfen-ne-demek adressinden 11.06.2023 tarihinde erişilmiştir.
• URL-2 (2023), Niğde DMC Haber, Çarıklı Köyünde Örfene Yapıldı, https://m.facebook.com/dmchaber/videos/%C3%B6rfene-yeme%C4%9Fini-bilenler-%C3%A7ar%C4%B1kl%C4%B1-k%C3%B6y%C3%BCnde-%C3%B6rfene-yeme%C4%9Fi-yap%C4%B1ld%C4%B1/331691279253348/ adresinden 03.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Ünver, E., (2006) “Sustainability Of Cultural Heritage Management: Keklik Street And Its Surrounding Conservation And Development Project”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Orta Doğu teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
• Wolf, E., (2006) “Culinary Tourism the Hidden Harvest”, Abd- Lowa: Kendall/Hunt Publishing Company Van Westering, J., (1999) “Heritage and Gastronomy: The Pursuits of the ‘New Tourist’”, International Journal of Heritage Studies, 5(2), 75-81
• Yılmaz, H., (Ed.), (2016) “Kültürel Miras Olarak Gastronomi”, Bir İletişim Biçimi Olarak Gastronomi 1. Baskı, Ankara, Detay yayıncılık, 2
• Yılmaz, G., (2017) “Gastronomi ve Turizm İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme (An Evaluation of the Relationship Between Gastronomy and Tourism)”, Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi / Journal of Travel and Hospitality Management, 14(2), ss. 171-191