KİŞİ-ÖRGÜT UYUMUYLA BİREYSEL İŞ PERFORMANSI ARASINDAKİ İLİŞKİ: YÖNETİCİYE GÜVENİN ARACILIK ROLÜ

Yıl 2025, Sayı: 19, 89 - 106, 30.06.2025

Gökhan Karadirek

Öz

Bu çalışmanın amacı, kişi-örgüt uyumuyla çalışanın bireysel iş performansı arasındaki ilişkisinde yöneticiye güvenin etkisini araştırmaktır. Nicel araştırma deseninde tasarlanan bu çalışma, Türkiye’nin büyük fındık işletmelerinden biri olan, Giresun ilinde faaliyetlerini sürdüren özel bir işletmenin çalışanları üzerinde gerçekleştirilmiştir. Veriler, 147 çalışandan uygun örnekleme yöntemiyle elde edilmiştir. Hayes’in PROCESS macrosuyla model 4 kullanılarak, kişi-örgüt uyumuyla bireysel iş performansı ve onun görev ve bağlamsal performans, üretkenlik karşıtı iş davranışı boyutu arasındaki ilişkide yöneticiye güvenin rolü belirlenmiştir. Araştırma sonucunda, kişi-örgüt uyumunun çalışanın bireysel iş performansına ve yöneticiye güvene olumlu katkı yapabildiği belirlenmiştir. Ayrıca, örgüt içerisinde yöneticiye güvenin çalışanın bireysel iş performansını attırabildiği tespit edilmiştir. Yöneticiye güvenin kişi-örgüt uyumuyla bireysel iş performansı arasındaki ilişkide aracılık etkisinin olduğu belirlenmiştir. Kişi-örgüt uyumuyla bağlamsal ve görev performansı arasındaki ilişkide yöneticiye güvenin aracılık etkisinin olduğu sonucuna varılmıştır. Üretkenlik karşıtı iş davranışı üzerinde yöneticiye güvenin ve kişi-örgüt uyumunun anlamlı etkisi bulunamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Yöneticiye Güven , Bireysel İş Performansı , Kişi-Örgüt Uyumu

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemiştir.

Kaynakça

• Alfes, K., Shantz, A., & Alahakone, R. (2016). Testing additive versus interactive effects of person-organization fit and organizational trust on engagement and performance. Personnel Review, 45(6), 1323-1339. https://doi.org/10.1108/PR-02-2015-0029.
• Arthur, W., Bell, S., Villado, A., & Doverspike, D. (2006). The use of person-organization fit in employment decision making: an assessment of its criterion-related validity. Journal of Applied Psychology, 91(4), 786-801. 10.1037/0021-9010.91.4.786.
• Bahar, B. (2019). Sosyal öğrenme kuramı ve sosyal değişim kuramı perspektifinden etik liderlik. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 237-242.
• Biswas, S., & Bhatnagar, J. (2013). Mediator analysis of employee engagement: role of perceived organizational support, PO fit, organizational commitment and job satisfaction. Vikalpa, 38(1), 27-40.
• Blau, P. (1964). Exchange and power in social life. Wiley.
• Borman, W., & Motowidlo, S. (1993). Expanding the criterion domain to include elements of contextual performance. N. Schmitt, & W. Borman içinde, Personnel selection in organizations (s. 71-98). Jossey Bass.
• Borman, W., & Motowidlo, S. (1997). Task performance and contextual performance: The meaning for personnel selection research. Human Performance, 10(2), 99-109. https://doi.org/10.1207/s15327043hup1002_3.
• Bretz, R.D. and Judge, T.A. (1994), “Person-organization fit and the theory of work adjustment: implications for satisfaction, tenure and career success”, Journal of Vocational Behavior, 44, 43-54.
• Büte, M. (2011). Etik iklim, örgütsel güven ve bireysel performans arasındaki ilişki. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(1), 171-192.
• Cable, D., & DeRue, D. (2002). The convergent and discriminant validity of subjective fit perceptions. Journal of Applied Psychology, 87(5), 875-884. https://doi.org/10.1037/0021-9010.87.5.875
• Cable, D., & Judge, T. (1996). Person–organization fit, job choice decisions, and organizational entry. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 67(3), 294-311. https://doi.org/10.1006/obhd.1996.0081.
• Cable, D., & Judge, T. (1997). Interviewers' perceptions of person-organization fit and organizational selection decisions. Journal of Applied Psychology, 82(4), 546-561.
• Campbell, J. (1990). Modeling the performance prediction problem in industrial and organizational psychology. M. Dunnette, & L. Hough içinde, Handbook of industrial and organizational psychology (s. 687- 732). Consulting Psychologists Press.
• Chatman, J. (1989). Improving interactional organizational research: A model of person-organization fit. Academy of Management Review, 14(3), 333-349. https://doi.org/10.5465/amr.1989.4279063.
• Chatman, J. (1991). Matching people and organizations: selection and socialization in public accounting firms. Administrative Science Quarterly, 36(3), 459-489. https://doi.org/10.5465/ambpp.1989.4980837.
• Chong, V., & Law, M. (2016). The effect of a budget-based incentive compensation scheme on job performance: The mediating role of trust-in-supervisor and organizational commitment. Journal of Accounting & Organizational Change, 12(4), 590-613. https://doi.org/10.1108/JAOC-02-2015-0024.
• Cindiloğlu Demirer, M. (2019). Kişi örgüt uyumunun iş performansı üzerine etkisi: Mutluluğun aracılık rolü. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 33(1), 283-301.
• Cropanzano, R., & Mitchell, M. (2005). Social exchange theory: An interdisciplinary review. Journal of management, 31(6), 874-900. https://doi.org/10.1177/01492063052796.
• Çalışkan, A., Akkoç, İ., & Turunç, Ö. (2011). Örgütsel performansın artılmasında motivasyonel davranışların rolü: Yenilikçilik ve girişimciliğin aracılık rolü. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3), 363-401.
• Çam, E., Elçi, M., & Müceldili, B. (2020). Kişi-örgüt uyumunun görev ve bağlamsal performans ile ilişkisi: iş tutumlarının aracılık rolü. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 16(4), 938-953. https://doi.org/10.17130/ijmeb.853552.
• Çelik, M., Turunç, Ö., & Begenirbaş, M. (2011). Örgütsel performansın sağlanmasında örgütte güven, tükenmişlik ve kişiler arası çarpıklığın rolü. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1), 1-29.
• Eren, S., & Hayatoğlu, Ö. (2011). Etik iklimin satış elemanlarının iş tutumlarına ve iş performanslarına etkisi: İlaç sektöründe bir uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 7(14), 109-128.
• Erkılıç, E., & Aydın, E. (2019). Otantik liderliğin örgütsel güven üzerindeki etkisi: Konaklama işletmeleri çalışanları üzerine bir araştırma. BMJI, 7(5), 2427-2446. http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v7i5.1271.
• Ezer, M. (2017). Kişi-Örgüt uyumunun iş performansı üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik bir araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Batman Üniversitesi.
• Goris, J., Vaught, B., & Pettit, J. (2003). Effects of trust in superiors and influence of superiors on the association between individual-job congruence and job performance/satisfaction. Journal of Business and Psychology, 17(3), 327-343. DOI:10.1023/A:1022860224080.
• Gökçe, Y. (2016). Yöneticiye duyulan güven ile çalışma yaşam kalitesinin işten ayrılma niyetine etkisi: Afyonkarahisar’daki 5 yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Greguras, G., & Diefendorff, J. (2009). Different fits satisfy different needs: linking person-environment fit to employee commitment and performance using self-determination theory. Journal of Applied Psychology, 94(2), 465-477. https://doi.org/10.1037/a0014068.
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri felsefe-yöntem-analiz. Seçkin Yayıncılık.
• Han, T.-S., Chiang, H.-H., McConville, D., & Chiang, C.-L. (2015). A longitudinal investigation of person-organization fit, person-job fit, and contextual performance: The mediating role of psychological ownership. Human Performance, 28(5), 425-439. https://doi.org/10.1080/08959285.2015.1021048.
• Hayes, A. (2022). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. The Guilford Press.
• Hoffman, B., & Woehr, D. (2006). A quantitative review of the relationship between person–organization Wt and behavioral outcomes. Journal of Vocational Behavior, 68(3), 389-399. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2005.08.003.
• Huang, J.-T. (2012). Be proactive as empowered? The role of trust in one's supervisor in psychological empowerment, feedback seeking, and job performance. Journal of Applied Social Psychology, 42(1), 103-127. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2012.01019.x.
• Kaba, N., & Öztürk, H. (2021). Bireysel iş performansı ölçeğinin Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 8(3), 293-302.
• Karakaya Özyer, K. (2021). Ölçek geliştirme ve güvenirlik analizleri: Jamovi uygulaması. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(5), 1329-1384. https://doi.org/10.30622/tarr.1004560.
• Kerse, G. (2021). A leader indeed is a leader in deed: The relationship of ethical leadership, person–organization fit, organizational trust, and extra-role service behavior. Journal of Management & Organization, 27(3), 601-620. https://doi.org/10.1017/jmo.2019.4.
• Kılıç, K. (2010). Bireysel ve örgütsel değerler arasındaki uyumun çalışanların iş davranışlarına etkileri üzerine ampirik bir çalışma. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 20-35.
• Kim, T.-Y., Aryee, S., Loi, R., & Kim, S.-P. (2013). Person–organization fit and employee outcomes: Test of a social exchange model. The International Journal of Human Resource Management, 24(19), 3719-3737. https://doi.org/10.1080/09585192.2013.781522.
• Kohli, A., Shervani, T., & Challagalla, G. (1998). Learning and performance orientation of salespeople: the role of supervisors. Journal of Marketing Research, 35(2), 263-274. https://doi.org/10.1177/002224379803500.
• Koopmans, L., Bernaards, C., Hildebrandt, V., Schaufeli, W., De Vet Henrica, C., & van der Beek, A. (2011). Conceptual frameworks of individual work performance: A systematic review. Journal of occupational and environmental medicine, 53(8), 856-66. DOI: 10.1097/JOM.0b013e318226a763.
• Koopmans, L., Bernaards, C., Hildebrandt, V., van Buuren, S., van der Beek, A., & de Vet, H. (2013). Development of an individual work performance questionnaire. International Journal of Productivity and Performance Management, 62(1), 6-28. https://doi.org/10.1108/17410401311285273.
• Kristof, A. (1996). Person-organization fit: An integrative review of its conceptualizations, measurement, and implications. Personnel Psychology, 49(1), 1-49. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1996.tb01790.x
• Kristof-Brown, A., Zimmerman, R., & Johnson, E. (2005). Consequences of individuals’ fit at work: a meta- analysis of person-job, person-organization, person- group, and person-supervisor fit. Personnel Psychology, 58(2), 281-342. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.2005.00672.x
• Lam, W., Huo, Y., & Chen, Z. (2018). Who is fit to serve? Person–job/organization fit, emotional labor, and customer service performance. Human Resource Management, 57(2), 483-497. https://doi.org/10.1002/hrm.21871
• Li, A., & Tan, H. (2013). What happens when you trust your supervisor? Mediators of individual performance in trust relationships. Journal of Organizational Behavior, 34(3), 407-425.
• Lin X., Sivarak O., Chou T. H., Lin, Y. T., Rahardja U. Ruangkanjanases, A., Lin, Y. C. & Chen, S. C. (2022). Exploring the effect of team-environment fit in the relationship between team personality, job satisfaction, and performance. Frontiers in Public Health, 10, 1-14.
• Liu, Y., He, Y., & Cao, R. (2023). Does person-organization value fit affect job performance of post-90s employees in china? A moderated mediation model based on self-determination theory. Sustainability, 15(3), 1-13. https://doi.org/10.3390/su15031931.
• Mert, F., & Genç, K. Y. (2022). Çalışanların algılarına göre örgüt kültürü ve kurumsallaşma ilişkisi üzerine bir araştırma. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(1), 181-198. https://doi.org/10.46849/guiibd.1121042
• Morley, M. (2007). Person-organization fit. Journal of Managerial Psychology, 22(2), 109-117. https://doi.org/10.1108/02683940710726375
• Motowidlo, S., Borman, W., & Schrnit, M. (1997). A Theory of Individual Differences in Task and Contextual Performance. Human Performance, 10(2), 71-83. https://doi.org/10.1207/s15327043hup1002_1
• Murphy, K. (1989). Dimensions of job performance. R. F. Dillon, & J. W. Pellegrino içinde, Testing: Theoretical and applied perspectives (s. 218-247). Praeger Publishers. Netemeyer, R., Boles, J., McKee, D., & McMurrian, R. (1997). An investigation into the antecedents of organizational citizenship behaviors in a personal selling context. Journal of Marketing, 61(3), 85-98. https://doi.org/10.1177/0022242997061003
• Nunnally, J. C. ve Bernstein, I. H. (1994). Psychometric Theory. McGraw-Hill.
• Öcel, H. (2013). Örgüt kimliğinin gücü, algılanan örgütsel prestij ve kişi-örgüt uyumu ile bağlamsal performans arasındaki ilişkiler: Örgütsel bağlılığın aracı rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 28(71), 37-56.
• Özdemir, O., Birer, İ., & Akkoç, İ. (2019). Lider Desteği ve örgütsel adalet algısının iş performansına etkisinde kişi-örgüt uyumunun aracılık rolü. Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(10), 77-106.
• Özutku, H., Ağca, V., & Cevrioğlu, E. (2008). Lider-üye etkileşim teorisi çerçevesinde, yönetici-ast etkileşimi ile örgütsel bağlılık boyutları ve iş performansı arasındaki ilişki: Ampirik bir inceleme. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 193-210.
• Pudjiarti, E. S., & Hutomo, P. T. P. (2020). Innovative work behaviour: An integrative investigation of person-job fit, person-organization fit, and person-group fit. Business: Theory and Practice, 21(1), 39-47.
• Rotundo, M., & Sackett, P. (2002). The relative importance of task, citizenship, and counterproductive performance to global ratings of job performance: A policy-capturing approach. Journal of Applied Psychology, 87(1), 66-80. https://doi.org/10.1037/0021-9010.87.1.66
• Scandura, T., Graen, G., & Noval, M. (1986). When managers decide not to decide autocratically: An investigation of leader–member exchange and decision influence. Journal of Applied Psychology, 71(4), 579-584. DOI:10.1037/0021-9010.71.4.579
• Schuh, S., Quaquebeke, N., Keck, N., Göritz, A., De Cremer, D., & Xin, K. (2018). Does it take more than ideals? How counter-ideal value, congruence shapes employees’ trust in the organization. Journal of Business Ethics, 149(4), 987-1003.
• Sekiguchi, T. (2007). A contingency perspective of the importance of PJ fit and PO fit in employee selection. Journal of Managerial Psychology, 22(2), 118-131. DOI:10.1108/02683940710726384
• Shrestha, N. (2021). Factor Analysis as a tool for survey analysis. American Journal of Applied Mathematics and Statistics, 9(1), 4-11. DOI: 10.12691/ajams-9-1-2
• Soltis, S., Dineen, B., & Wolfson, M. (2023). Contextualizing social networks: The role of person–organization fit in the network–job performance relationship. Human Resource Management, 62(4), 445-460. https://doi.org/10.1002/hrm.22129
• Sökmen, A., & Bıyık, Y. (2016). Örgütsel bağlılık, örgütsel özdeşleşme, kişi-örgüt uyumu ve iş tatmini ilişkisi: Bilişim uzmanlarına yönelik bir araştırma. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 9(2), 221-227.
• Tabachnick, B., & Fidell, L. (2014). Using Multivariate Statistics. Pearson. Turhan, M., Köprülü, O., & Helvacı, İ. (2018). Örgütsel güven ile bireysel iş performansı arasındaki ilişki. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(5), 47-55.
• Turunç, Ö. (2015). Stratejik yönetim örgütsel performans ilişkisinde kişi-örgüt uyumunun rolü. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1(1), 16-30.
• Turunç, Ö., & Çelik, M. (2012). İş tatmini-kişi örgüt uyumu ve amire güven-kişi-örgüt uyumu ilişkisinde dağıtım adaletinin düzenleyici rolü. “İşGüç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 14(2), 57-78. DOI:10.4026/1303-2860.2012.0199.x
• Türe Yılmaz, A., Kök Eren, H., & Yıldırım, A. (2019). Hemşirelerde yöneticiye güvenin kişi-örgüt uyumuna etkisi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4), 1205-1215. https://doi.org/10.32709/akusosbil.512015
• Vandewalle, D., Van Dyne, L., & Kostova, T. (1995). Psychological ownership: an empirical examination of its consequences. Group & Organization Management, 20(2), 210-226. https://doi.org/10.1177/1059601195202
• Xiong, C., Hu, T., Xia, Y., Cheng, J., & Chen, X. (2022). Growth culture and public hospital performance: The mediating effect of job satisfaction and person-organization fit. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(9), 1-16. https://doi.org/10.3390/ijerph191912185
• Yasım, Y. K., & Aksay, K. (2016). Yöneticiye duyulan güven ve kişi-örgüt uyumunun iş tatmini üzerine etkisinin kamu çalişanlari örneğinde incelenmesi. 1. Uluslararası Karadeniz İşletme Yönetimi Sempozyumu, Giresun (Türkiye).
• Yıldız, M. L. (2013). Algılanan kişi-örgüt uyumu, tanınırlık, imaj, örgütsel çekicilik ve işe başvurma niyeti arasındaki ilişkilerin yapısal eşitlik modellemesi ile incelenmesi. Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, XXXIV(I), 153-173.
• Yılmaz, E. (2005). Okullarda örgütsel güven ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 567-580.
• Zaheer, A., McEvily, B., & Perrone, V. (1998). Does trust matter? Exploring the effects of interorganizational and interpersonal trust on performance. Organization science, 9(2), 141-159. DOI:10.1287/orsc.9.2.141
• Zand, D. (1996). The leadership triad: Knowledge, trust, and power. Oxford University Press.