"Molla Nasreddin" ve Türkiye Mizah Basınında Kullanılan Ortak Türler

Yıl 2024, , 81 - 92, 31.01.2024

Gulbeniz Babayeva

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1300594

Öz

Makalede, büyük gelişim süreci geçiren mizahın Avrupa ve Doğu halklarının edebiyat ve basınındaki yeri, tarihsel gelişim aşamaları ve gelişim süreci tutarlı bir şekilde takip edilmektedir. Yeni nitelikler edinen Türk hicivinin özel bireysel özellikleri 19.-20. yüzyıllarda ortaya çıkarılır, dünya hicvinin ilerici geleneklerinden ve ilginç örneklerinden yararlandığı gerçeğine değinilir. Türk, Arap ve Fars halklarının mizah edebiyatında fabl, fıkra, hiciv, kaside, kıta, rubai, nazire vs. ortak türler vardır. Bir sonraki aşamada mizahın sınırları - felyeton, mizahlı nesir örnekleri, komedi, satirik hikâye, uzun hikâye, roman, vodvil, manzum şiir vb. türlerin katkısıyla daha da genişler ve zenginleşir. Çalışmada, tüm bu ortak türlerin hem Azerbaycan hem de Türkiye`de yayımlanan mizah basınında kullanımı ortaya çıkarılır. Türkiye'de mizah basınının temelleri, "Molla Nasreddin" dergisinden 36 yıl önce çıkan “Diyojen” (1870) dergisi ile atılmıştır. Bu derginin yanı sıra daha sonra basılan “Hayal” (1873), “İstikbal” (1873), “Latife” (1873), “Çıngıraklı Tatar” (1873), “Kahkaha” (1874), “Geveze” (1875), “Çaylak” (1876-1877) gibi mizah gazete ve dergileri kuşkusuz ki “Molla Nasreddin” üzerinde etkili olmuştur. Aynı zamanda “Molla Nasreddin” dergisinin de Türkiye'de yayımlanan “Karagöz” (1908), “Nekregu” (1908), “Zuhuri” (1908), “Hacivat” (1908), “Geveze” (1908), “Kalem” (1908), “Boşbogaz ile Güllabi” (1908), “Dalkavuk” (1908), “Laklak” (1909) ve diğer mizah gazete ve dergilerin konu ve sorunlar üzerindeki güçlü etkisi, tür çeşitliliği ve karikatür geleneklerinin oluşumu olgular temelinde yorumlanır. Karşılıklı edebî bağlar sonucunda Celil Memmedguluzade, Mirza Alekber Sabir, Salman Mumtaz, Ali Nazmi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Abdullah Cevdet ve diğer şair ve yazarlar birbirlerinin eserlerinden yararlanır, ortak türlere yönelerek, parodiler ve dolaylama (periphrasisler) ortaya çıkarırlar.

Anahtar Kelimeler

"Molla Nasreddin" dergisi, Mirza Alekber Sabir, Namık Kemal, Ziya Paşa, parodi

Common Genres Used in Turkish Satirical Press and “Molla Nasraddin”

Öz

The article consistently studies a role of satire in the literature and press of European and Eastern peoples, as well as its historical evolution. Turkish satire developed new qualities in the 19th and 20th centuries, is highlighted for its own particular features, and it is also mentioned that it has benefited from the forward-thinking traditions and fascinating examples of world satire. Tales, stories, satirical ghazals, odes, poetry, rubai, imitative poems, and other common genres are found in the satirical literature of the Turkish, Arabian, and Persian peoples. The following level is satire that expands and becomes deeper due to genres, including feuilleton, pamphlet, comedy, satirical story, narrative, novel, vaudeville, poetry, etc. The study highlights how these common genres are used in satirical press that are published in both Azerbaijan and Turkey. The foundation of the satirical press in Turkey was laid with the magazine “Diogen” (1870), which was published 36 years before the magazine “Molla Nasreddin”. Undoubtedly, this magazine, as well as the other magazines and collections such as “Hayal” (1873), “Istikbal” (1873), “Latife” (1873), “Chingyrakli Tatar” (1873), “Kahkaha” (1874), “Geveze” (1874) published later. 1875), “Chaylak” (1876-1877) which were published later, had an impact on “Molla Nasreddin”. At the same time, the article gives an explanation about a strong influence of “Molla Nasreddin” magazine, on the topic and issues, genre diversity, and the formation of caricature traditions of “Karagoz” (1908), “Nekregu” (1908), “Zuhuri” (1908), “Hajivat” (1908), “Geveze” (1908), “Kalem” (1908), “Boshbogaz ile Gullabi” (1908), “Dalkavuk” (1908), “Laklak” (1909) and other satirical newspapers and magazines published in Turkey. As a result of their mutual literary relationships Jalil Mammadguluzade, Mirza Alakbar Sabir, Salman Mumtaz, Ali Nazmi, Namig Kamal, Ziya Pasha, Abdulla Jovdat, and other poets and authors benefiting from one other’s works, using common genres, creating parodies and periphrasis becomes the subject of research.

Anahtar Kelimeler

“Molla Nasraddin” magazine, Mirza Alakbar Sabir, Namig Kamal, Ziya Pasha, parody

Kaynakça

• Aydın, A. (2007); Türkiyə ədəbiyyatı tarixi (müqayisəli), II cild (I hissə). Dərslik. Bakı.
• Edib-i azim medium Namik Kemal beyin ruyası. İstanbul.(1326) : 10-11) (ərəb əlifbası ilə).
• Hacıleylək. Qiyamətmi qopacaq? “Molla Nəsrəddin”, 1911, №6.
• Hacıyev, C.X. (1962); Sabir yaradıcılığının sənətkarlıq xüsusiyyətləri. Bakı. “Həqiqət” qəzeti,14 iyul 1910, №160.
• Müasirləri Sabir haqqında. (Toplayıb tərtib edəni, müqəddimə və şərhlərin müəllifi Abbas Zamanov). Bakı,1962.
• Mümtaz, S. (1986); Azərbaycan ədəbiyyatının qaynaqları, Bakı.
• Sabir (2012); Hophopnamə. (Tərtib edən, müqəddimə və qeydlərin müəllifi Alxan Bayramoğlu). Bakı.
• Şərif, Ə. (1977); Keçmiş günlərdən. Xatirələr. Bakı.