XX. YÜZYIL AZERBAYCAN VE TÜRK ROMANTİK ŞİİRİNDE NEO–TASAVVUF

Yıl 2021, , 91 - 102, 20.09.2021

Günay Qarayeva

https://doi.org/10.31126/akrajournal.881924

Öz

Sembol, her kültürde belli sosyal, ideolojik bilincin taşıyıcısıdır. Klasik şiirde mevcut sem-bolik sistem, çeşitli zaman ve düşüncenin içinde farklı anlam arz etmiştir. Edebî düşüncede identik sembol zamana uygun olarak sosyal, ideolojik içerik yüklendiğinde değiştirilmiş oluyor ve imgede skematiklik kayboluyor, o yeni içerikle zenginleşiyor. Orta Çağ irfanı naturalist şiirin semboller söz-lüğüne dâhil olmuş âşık - maşuk, ay, güneş, bahar vb. imgeler XX. yüzyıl Türk ve Azerbaycan şii-rinde, genellikle romantiklerin yaratıcılığında devletçilik ve ideolojik yönden yenilenir. Orta Çağ sufi-tasavvufi şiirde âşık- maşuk imgeleri, âşıkın ilahi aşka, sevgili, mutlak vücuda kavuşmak ve onda yok olmak değerini kazanan kâmil insan XX. yüzyıl şiirinde yâr, sevgili, afet, nazenin imgeleriyle yeni sembolik anlam kazanarak ilahi aşk felsefesinden sosyal tasavvufa geçişte geleneksel aşk motifinde yeni kriter ve boyutlar kazanmış oluyor. Bu bağlantıda klasik şiirde sembolik âşık - maşuk imgeleri XIX. yüzyılın sonu XX. yüzyılın başlarında sufi-tasavvufi sistemden ayrılarak sosyal tasavvufa yöneliyor. Türk ve Azerbaycan şiirinde bu yöneliş XX. yüzyılın başlarından itibaren Abdülhak Hamit, Namık Kemal, Tevfik Fikret, Muhammed Hadi, Hüseyin Cavid, Abbas Sehhet Abdulla Şaik, Ahmed Cavad, Almas İldırım, Hacıkerim Sanılı, Bedri Seyidzade vd. Romantiklerin yaratıcılığında özel bir yöne çevrildi. Makalede Türk ve Azerbaycan şiirinde tasavvuftan yeni tasavvufa geçişte identik model, imgesel değişimler üzerine inceleme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Türk, şiir, sembol, tasavvuf, neo-tasavvuf

Destekleyen Kurum

Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Nizami Gencevi onuruna Edebiyat Enstitüsü

NEO-SUFISM IN XX.CENTURY AZERBAİJANI AND TURKİSH ROMANTİK POETRY

Öz

In every culture a symbol is the bearer of certain public-social, ideological consciousness. The different meanings of the existing symbolic systems in the memory within the different times and the thought are also related to these moments. In artistic thinking, when the identical symbols are loaded with public-social, ideological content they transform, and the image is deprived of thesketchy character and is enriched with new content. The images such as lover, sweetheart, rose, nightingale, spring, the moon, the sun and so on included in the dictionary of medieval irfany naturalist poetry in the 20th century Turkish and Azerbaijani poetry, mostly in the works of romantics become a new idea-content carrier from the view point of statehood and ideology.In the medieval Sufi-tasavvuf poem, a perfect man who gained the value of the images of lovers, the strive of the lover to join to the divine love, the unity of the souls of lover and the value of his disappearance in it in the 20th century poetry having a new symbolic meaning in the face of lover, beloved, a beauty, a coquette gains a new criterion and measure in the passage from the philosophy of divine love to the social tasavvuf in the motive for the traditional love. From this point of view, symbolic lovers characters, which are met in classical poetry, are separated from the Sufi-tasavvuf system at the end of the 19th century- beginning of the twentieth century and socialize. Beginning from the end of the 19th century and early 20th century in the artistic creativity of the Azerbaijani and Turkish romantics the traditional lover’s character was replaced with a new beloved and homeland image in this trend. This trend became a special direction in the creativity of the Turkish and Azerbaijani poets such as Namik Kemal, Abdulhaq Hamid, Tofig Fikret, Muhammad Hadi, Hussein Javid, Abbas Sahhat, JafarJabbarli, Abdulla Shaig, Ahmad Javad, Almas Yıldırım, Hacikarim Sanili, Badri Seyidzadeh and others. In the article, in the Turkish and Azerbaijani poetry, the problems of identical model and image change in transition from tasavvuf to neo-Sufism are widely studied and summarized

 

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Turkish, poetry, symbol, Sufism, neo-Sufism

Kaynakça

• Abdulla, Şaiq (2003); Araz`dan Turan`a, Nurlan Yayınları, Bakü.
• Allahverdiyeva, Zehra (2017); Klasik Azerbaycan edebiyatına dair tedgigler, İlm ve Tehsil Yayınları, Bakü.
• Almas, İldırım (2004); Seçilmiş Eserleri, Öner Yayınları, Bakü.
• Ahmed, Cavad (1992); Seçilmiş Eserleri. 2 cildde, I cilt. Azerneşr Yayınları, Bakü.
• Ahmedov, Bedirhan (2010); XX asır Azerbaycan Edebiyatı Tarihi, 3 cildde, II cilt, İlm ve Tehsil Yayınları, Bakü.
• Aliyev, Kamran (2002): Azerbaycan romantizminin poetikası, İlm Yayınları, Bakü.
• Dizdaroğlu, Hikmet (1959); Namik Kemal, Hayatı, sanatı,eseri, Varlık Yayımevi, İstanbul.
• Guliyeva, Sefure (2009); XX asır Azerbaycan şiiri antolojisi. (I kitap). , İlm Yayınları, Bakü.
• Güvenç, Bozkurt (1985); İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• İmadeddin, Nesimi (1973); Bende sığar iki cihan, Gençlik Yayınları, Bakü.
• Kathryn, Wilkinson (2010); Semboller ve işaretler. (Çeviren: Seda Toksoy), Alfa, İstanbul.
• Muhammed, Fuzuli (2005); Eserleri, 6 cildde, I cilt. Şark-Garp Yayınları, Bakü.
• Muhammed, Hadi (2005); Seçilmiş Eserleri, Şark-Garp Yayınları, Bakü.
• Memmed, Tahire (2016); Neosufizm:yaradıcılık ve nezeriye, Han Yayınları, Bakü.
• Sasani, Çingiz (2007); Orta asırlar Azerbaycan poeziyasında natüralist edebi-felsefi fikir, İlm Yayınları, Bakü.
• Tevfik Fikret (2006); Seçilmiş Eserleri, Şark-Garp Yayınları, Bakü.
• Uludağ, Süleyman (2001); Tasavvuf terimleri sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Akarpınar, Bahar (2004). Sufi kültüründe sembollerin yeri ve önemi. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/989164, (Erişim tarihi): 24. 08. 2018 Kalaşnikova, Yelena Mixayılovna (2013). Filocofskie osnovaniya issledovaniya mejdistsiplinarnogo fenomena “identiçnost” v sovremennom sotşalnom poznanii. https://cyberleninka.ru/article/n/filosofskie-osnovaniya-issledovaniya-mezhdistsiplinarnogo-fenomena-identichnost-v-sovremennom-sotsialnom-poznanii, (Erişim tarihi): 5. 12. 2020