1893 SAYIMINA GÖRE MAMÜRATÜL-AZİZ VİLAYETİNİN NÜFUS VE ETNİK YAPISI

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 12, 77 - 97, 01.05.2017

Abdülkadir Gül

https://doi.org/10.31126/akrajournal.327925

Cited By: 1

Öz

 1878 yılında kurulan Mamuratül-Aziz vilayeti 16 kaza ve 3 sancaktan oluşmaktadır. Vilayetin bugünkü sınırları Elazığ, Malatya, Adıyaman ve Tunceli illerinin büyük bir kısmını kapsamaktadır. Osmanlı döneminin muhtelif tarihlerinde, bu yerleşmeler farklı idari yapıların bünyesinde olsa da defalarca sayılmışlardır. 1893 sayımı, bu sayımlardan sadece birisidir. 1893 yılı nüfus sayımı Osmanlı ülkesinin genelini kapsayan oldukça önemli sayımıdır. Özellikle 1881-1882 yıllarında yapılan sayımlardaki hatalar ve eksikler bu nüfus sayımda giderilmeye çalışılmıştır. 1893 yılı sayımlarının sonuçları esas alınarak, farklı idari yapılar veya imparatorluk nüfusuna dair veriler birçok araştırmacının konusu olmuştur. Ancak bizim ulaşabildiğimiz çalışmaların hiç birinde, 1893 yılı Mamuratül-Aziz vilayetinin nüfusu, araştırma konusu edilmemiştir. Bu yönüyle orijinal kabul edebileceğimiz bu çalışma, 28 Mayıs 1893 tarihli bir icmal nüfus cetvelindeki veriler esas alınarak yapılmıştır. Bu sayımda nüfus kadın, erkek, Müslim, Gayrimüslimler ise Ermeni, Ermeni Katolik, Protestan, Süryani, Süryani Katolik, Rum ve Latin şeklinde tasnif edilmiştir. Bu cetveldeki nüfus kayıtlarına ilave olarak ihtiyaç duyuldukça, muhtelif arşiv tasniflerindeki belgelere de müracaat edilmiştir. Sayısal veriler ihtiyaç duyuldukça tablo ve grafiklerle desteklenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde, Osmanlı nüfus sayımları, bu nüfus sayımlarının güvenirliliği üzerinde durulmuştur. Gelişme kısmındaki başlıklarda ise Mamuratül-Aziz vilayetinin idari yapısı, 1893 sayımı ve bu sayıma göre vilayetin nüfus ve etnik yapısı ortaya konulmuştur. Sonuç kısmında ise metin içerisinde belirtilen veriler değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Mamuratül-Aziz, Nüfus, Nüfus Sayımları

POPULATION AND ETHNIC STRUCTURE OF MAMURATUL-AZIZ VILLAGE ACCORDING TO 1893

Öz

The province of Mamuratül-Aziz, founded in 1878, consists of 16  accidents and 3 crimes. The present boundaries of the province include a large part of the provinces of Elazığ, Malatya, Adıyaman and Tunceli. In the Ottoman era, these settlements have been counted many times, even in the context of different administrative structures. The 1893 count is only one of these counts. The 1893 census is a very important census covering the whole of the Ottoman country. In particular, the errors and deficiencies in the counts made in 1881-1882 were tried to be solved in this population census. Based on the results of the 1893 census, there are different administrative structures or examinations of the empire population. However, none of the studies we have reached, the population of the Mamuratül-Aziz province of 1893, has been discussed. This study which we can accept originally in this direction was based on the data in an population chart on 28 May 1893. In this census, the population is classified as female, male, Muslim, and non-Muslims are Armenian, Armenian Catholic, Protestant, Syriac, Syriac Catholic, Greek and Latin. In addition to the   population records in this chart, the documents in various archive categories have also been referred to as needed. Numerical data are supported with tables as needed. At the beginning of the work, the Ottoman censuses and the reliability of these censuses are emphasized. In the headings of the development section, the administrative structure of the Mamuratül-Aziz province, the population and ethnic structure of the province according to the 1893 censuses and the censuses have been established. In the conclusion section, the data given in the text are evaluated.

Anahtar Kelimeler

Mamuratül-Aziz, Population, Population Censuses

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları* 1.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tasnifleri. (BOA.) İstanbul.
• A.MKT. MHM.: Mektubî Mühimme Kalemi.
• DH. MKT. : Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi.
• DH. SN. THR. : Dâhiliye Nezareti Sicil-i Nüfus İdare-i Umumiye.
• HR. MKT. : Hariciye Mektubî Kalemi.
• HAT. : Hatt-ı Hümayun
• İ.DH. : İradeler Dâhiliye. İ.HUS. : İrade Hususi.
• İ.MMS. : İradeler Meclis-i Mahsûs.
• NFS. d. : Nüfus Sayım Defterleri.
• TD. : Tapu Tahrir Defteri.
• Y.PRK. ASK. : Yıldız Perakende Evrakı Askeri.
• Y.EE. : Yıldız Esas Evrak.
• Y.PRK. AZJ. : Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabet Dairesi Marûzat.
• Y.PRK. BŞK. : Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabet Dairesi Marûzatı.
• Y. PRK. DH. : Yıldız Perakende Evrakı Dâhiliye.
• Y. PRK.KOM. : Yıldız Perakende Komisyonlar Marûzatı.
• Y.A.RES. : Yıldız Resmi Marûzat.
• Y.PRK. UM. : Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı
• Y.PRK. SGE. : Yıldız Perakende Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Maruzatı.
• Abdulkadir Gül; Kültürlerin Kaynaştığı Şehir Antakya, Gece Kitaplığı, Ankara 2014.
• Abdulkadir Gül / Salim Gökçen; Son Dönem Osmanlı Nüfusu ve Ecnebiler Meselesi, Cedit Neşriyat, Ankara 2010.
• Ali Güler; “Osmanlı Devleti’nin Son Yıllarında Türkiye’nin Demografik Duruman’a Genel Bir Bakış”, Osmanlı, c. IV, Yeni Asya Yayınları, Ankara 1999, s. 5 68-574.
• Davut Kılıç; Osmanlı Ermenileri Arasında Dinî ve Siyasi Mücadeleler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• Enver Ziya Karal; Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, TÜİK Yayınları, Ankara 1997.
• Erhan Afyoncu; “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 1, S. 1, İstanbul 2003,s. 267–286.
• H. Kemal Karpat; “Ottoman Population Recordsand the Census of 1881/1882-1893”, International Journel of Middle East Studies, c. 9, S. 2,1978, , s. 237-274.
• H. Kemal Karpat; Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal Özellikleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• Hakan Olgun; (editör: Ş.Gündüz), “Protestanlık”, Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007, s.121-132.
• Hans-Lukas Kıeser; Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Hasan Duman; Osmanlı Yıllıkları (Salnameler ve Nevsaller), IRCICA Yayınları, İstanbul 1982.
• Mehmet Ali Ünal; Çemişgezek Sancağı, TTK. Yayınları, Ankara 1999.
• Mutullah Sungur; “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Nüfus ve Nüfus Sayımları”, Osmanlı, c. 4, Yeni Asya Yayınları, Ankara 1999, s.561-578.
• Orhan Kılıç; 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı- Eyalet ve Sancak Tevcihatı, Ceren Matbaacılık, Elazığ 1997.
• Osman Cilacı; Hristiyanlık Propagandası ve Misyonerlik Faaliyetleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2005.
• Ömer Lütfi Barkan / Enver Meriçli; Hüdavendigâr Livası Tahrir Defteri I, TTK. Yayınları, Ankara 1988.
• Ömer Lütfi Barkan “Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazı Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri”, İFM, c. 2/1, İstanbul 1941, s. 29-59.
• S. Mübahat Kütükoğlu; “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Kaynaklarından Temettuat Defterleri”, Belleten, LIX/225, Ankara 1985, s. 395-412.
• Salih Şahin; Nüfus Gerçeği, Gazi Kitabevi, Ankara 2012. Samuel S. Cox; Diversions of a Diplomat in Turkey, New York 1893, s. 43-44.
• Sezai Balcı; Giresun Rumları ve Gayrimüslim Bir Belediye Başkanı: Kaptan Yorgi Konstantinidi Paşa, Libra Kitap, 2. Baskı, İstanbul 2012.
• Tevfik Çavdar; “Osmanlı Döneminde Nüfus Bilgileri”, Osmanlılar, c. 4, Yeni Asya Yayınları, Ankara 1999, s. 551-562. Vital Cuınet; La Turquie d’ Asie, c. I-IV, Paris 1892-1894.