“CANBULAT PAŞA” ADLI KIBRIS EFSANESİNDEN HAREKETLE TÜRK EFSANELERİNDE KENDİLİK BİLİNCİ

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 13, 83 - 103, 30.09.2017

Ebru Şenocak

https://doi.org/10.31126/akrajournal.326887

Öz

Efsaneler,
evrensel anlamda kültürel değerlerin taşıyıcılığını yapan milli anlatılardır.
İnsanoğlunun geçmişten bugüne iletmek istediği ortak değerler dünyası ve kendilik
bilinci efsanelerin anlatı dünyasında yaşam alanı bulmuştur. Bir milletin sahip
çıktığı mitolojileri, efsaneleri, kültürel belleğini besleyen, onu yüzyıllarca
ayakta tutan ölümsüz yaşam enerjileridir. Kolektifin farklı zaman ve mekân
düzleminde yeniden inşa ettiği kesikbaş motifli efsaneler, kültürel bellekte
geleneksellik, millî hafıza, kimlik bilinci, bireyselleşme vb. gibi değerleri
şimdide yeniden diriltmek amacını taşımaktadır. Değerlendirmek istediğimiz
efsanelerden Kıbrıs’ta anlatılan “Canbulat Paşa” adlı efsane, kendilik bilinci
ekseni etrafında oluşturulmuş önemli bir efsanedir. Söz konusu efsanenin
Anadolu ve Balkanlar’da da benzerleri anlatılmakta olup varyantlaşmıştır.
Niğde’de “Kesikbaş (Şemsi Tebrizi) Türbesi”, Elazığ’da “Arap Baba Türbesi”,
Kars’ta “Celâl Baba”, Diyarbakır’da “Sultan Sa’aa ve Caferi Tayyar”, Erzurum’da
“Abdurrahman Gazi”, Muğla’da “Saldır Şeyh Horasani”, “Macaristan’da “Gül Baba”
vb. gibi efsaneleri konuya örnek olarak verebiliriz.

Biz bu çalışma
ile Canbulat Paşa merkezinde anlatılan Kesikbaş motifli Türk efsanelerini,
ortak yapı ve motiflerinin yanısıra kesikbaş, başsız gövde, başın sembolik
anlamları, evliya kerametleri, halkın İslâmi inanç değerlerinin etkisi,
kendilik bilinci vb. gibi açılardan değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

Kesikbaş efsaneleri, mitoloji, keramet, kendilik bilinci

THE AWARENESS OF SELF IN TURKISH LEGENDS FROM THE CYPRUS LEGEND CALLED '' CANBULAT PASHA''

Öz

 Legends are national narrations engaged in the carriage of cultural values in the universal sense. The awareness of selfdom and the world of common values that the mankind wanted to convey from past to present, have found a habitat in the world of legend narrations. What nourishes  the cultural memory, legends, mythologies protected by a nation is the everlasting life energy that keep them alive for centuries. The legends with decapitated motifs rebuilt in different time and space, now again has the aim to resurrect the values, in cultural memory such as; ''national memory, awarenees of identity, individualization, etc... Subject to evaluate the legend called, ''Canbulat Pasha'', narrated in Cyprus, is an important legend that was created around the axis of an awareness of selfdom. Similar legends have been narreted in Anatolia and Balkans and have become stereotyped. We can give some legends as an example related to these legends such as; ''decapitated (Sems-i Tebriz) Mausoleum'' in Nigde, ''Arab Baba Mausoleum'' in Elazig, ''Celal Baba'' in Kars, ''Sultan Saa' aaand Caferi Tayyar'' in Diyarbakir, ''Abdurrahman Gazi'' in Erzurum, ''Saldir Sheikh Horasani'' in Mugla, '' Gul(rose)  Baba'' in Hungary, etc... Besides the common structure and motifs, with this study oriented with Canbulat Pasha, we are going to consider the Turkish legends with the decapitated motifs on aspects such as; decapitated, headless bodies, symbolic meanings of head, miracles of Saints, the effect of the values of the islamic faith, self-awareness, etc... 

Anahtar Kelimeler

Legends of the head cut off, mythology, miracle, self-awareness

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat (2012), Efsane ve Motifleri Üzerine, Akçağ Yayınları, Ankara. Aslan, Kadir (1997), Dörtyol Yer Adları Efsaneler Ağıtlar, Dörtyol Beledi-yesi Yayınları, Hatay. Bachelard, Gaston (2008), Uzamın Poetikası (çev. Alp Tümertekin), İthaki Yayınları, İstanbul. Bergson, Henri (2004), Ahlâkın ve Dinin İki Kaynağı, (çev. M. Mukadder Yakupoğlu), Doğubatı Yayınları, Ankara. Camus, Albert (2008), Başkaldıran İnsan, (çev. Tahsin Yücel), Can Yayınla-rı, İstanbul. Eliade, Mircea, Dinler ve Düşünceler Tarihi Ergin, Muharrem (1992), Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul. Güler, Meftune (2000), Harput Efsaneleri, Elazığ Eğitim, Sanat, Kültür, Araştırma, Tanıtma ve Hizmet Vakfı Yayınları, Elazığ. Izıtsu, Toshıko (2003), İslam’da Varlık Düşüncesi (çev. İbrahim Kalın), İn-san Yayınları, İstanbul. Kalafat, Yaşar (2012), Anadolu Kültür Coğrafyasında Erenler, Berikan Yayınevi, Ankara. Kolcu, Ali İhsan (2006), Millî Romantizm Açısından Cengiz Aytmatov, Ötüken Yayınları, Ankara. Ocak, Ahmet Yaşar (1989), Türk Folklorunda Kesik Baş, Atatürk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara. Ölmez, Filiz Nurhan-Şirin Gökmen (2005), “Isparta İl Merkezi'nde Bulunan Türbeler”, Bilig, Güz, Sayı: 35, 71-103. Önal, Mehmet Naci (2003), Muğla Efsaneleri, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla. Özkan, Ali Rafet (2003), Dinlerde Kurban Kültü, Akçağ Yayınları, Ankara. Sakaoğlu, Saim (2003), 101 Anadolu Efsanesi, Akçağ Yayınları, Ankara. Sakaoğlu, Saim (2009), Efsane Araştırmaları, Kömen Yayınları, Ankara. Seyidoğlu, Bilge (1985), Erzurum Efsaneleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. Sümbüllü, Yusuf Ziya (2010), Boşnak Halk Efsaneleri, Fenomen Yayınları, Erzurum. Şimşek, Esma (2006), “Hendek (Sakarya) Efsaneleri Üzerine Bir Değerlen-dirme”, I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri I-II, C. I, 20-22 Nisan, Kocaeli, 1069-1097. Türkbay, Nilgün (1997), Hendek Efsaneleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Yüksek Lisans Semineri, Elazığ. Şahin, Veysel (2008), “Ömer Seyfettin’in “Başını Vermeyen Şehit” Adlı Öy-küsünde Kendilik Bilinci”, Türk Dili, Cilt XCVI, Sayı 680, s.111–123. Tekin, Mehmet (1993), Antakyalı Bir Din Şehidi Habib Neccar, Kültür Of-set Basımevi, Antakya. Wilkinson, Philipp (2011), Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller İşaretler Binlerce Yıllık Görsel Bir Yolculuk (çev. Seda Toksoy), Alfa Yayınları, İstanbul. Yavuz, Muhsine Helimoğlu (1993), Diyarbakır Efsaneleri Derleme-Araştırma-İnceleme, Doruk Yayınları, Ankara. http://www.angelfire.com/ult/alikaplan/murat.htm http://www.millicozum http://www.muhammediye.net www.refikengin.com/.../676ahlat%20özelinde%20halk%20 http://www.yasarkalafat.info/index.php?ll=newsdetails&w=1&yid=475.com/mc/mart-2012/once-vatan-bilinci