EĞİN/KEMALİYELİ TANINMAMIŞ BİR VELÎ “FÜTÛHÎ BABA VE TUHFETÜ’L-MECÂLİS ADLI ESERİ”

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 14, 151 - 182, 01.01.2018

Birol Yıldırım

https://doi.org/10.31126/akrajournal.344312

Öz

Fütuhî Baba, Erzincan’ın Kemaliye İlçesi’nin Vangük/Aslanoba köyünde muhtemelen XVIII. yüzyılda yaşamış Üveysî-meşrep bir Allah dostudur. Kabri Aslanoba mezarlığındadır. Peygamber Efendimizi gördüğü bir rüya yolu ile erenler safına katılmış yine bu rüyadan aldığı manevî feyizle “Tuhfetü’l-mecâlis” adlı eserini yazmıştır. Manzum olan eser el yazmasıdır ve birçok nüshası vardır. Bizim çalışmamıza esas aldığımız nüsha yetmiş yedi varaktır. Diğer nüshalar arasında en geniş olanıdır. Hüseyin b. Ali el-Vangûkî tarafından (h.1215/m.1800) yılında tamamlanmıştır. Yazmanın sonunda müellifin öşür memurlarını şikâyet etmek için yazdığı mektup tarihsel belge niteliğinde olup, esere ayrı bir değer katmaktadır. Fütûhî Baba Arapça bilmesine rağmen herkesçe anlaşılsın diye eserini sade bir Türkçe ile yazmıştır. 

Müellif, âyet ve hadislere telmihde bulunarak, tasavvuf klasiklerinden alıntılar yaparak, bir dibâce otuz bir bölümde; şerîat, tarîkat, mârifet, hakîkat, seyr ü sülûk, mürşid-i kâmil, tâlip, mürid, avam, havas, nefis, kalb, gönül, kesret, vahdet, zikrullah, haset, cehl, kibir, kin, aşk, tevazu, ketm-i esrâr gibi birçok tasavvufi kavramı izah etmiştir. Rahmetli annemin anlattığı kerâmetleri ile büyüdüğüm bu zâtın hayatını ve bahse konu olan eserinde geçen tasavvufî kavramları onun rehberliğinde ilgili kaynaklara da başvurarak detaylı bir şekilde ele alacağım.

Anahtar Kelimeler

Fütûhî Baba, Riyâzet, Tarîkat, Tasavvuf, Tuhfetü’l-Mecâlis

Kaynakça

• Abdulkerim Kuşeyrî, Tasavvuf İlmine Dair-Kuşeyrî Risâlesi, (Haz. Süleyman Uludağ), Dergah Yay., İstanbul, 2012.
• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed Keşfü’l-Hafâ ve Muzillü’l-İlbâs Ammâ İşteherâ Mine’l-Ehâdis alâ Elsineti’n-Nâs, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405.
• Akkan Erdoğan ve diğerleri, “Kemaliye”, TDV, c. XXV, ss. 236-237.
• Akpınar, Erdal, “Doğu Anadolu Bölgesi’nde Alternatif Turizm Merkezi Olmaya Aday Bir İlçe: Kemaliye”, http://sbd.aku.edu.tr/VI2/eakpinar.pdf, Erişim Tarihi: 22.07.2017, ss. 207-236.
• Algan, Süleyman, Fütûhî, Nâz u Niyâz (Metin-İnceleme), Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Erzurum 2011.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî, Minhâcu’l-Fukarâ ve Hüccetü’s-Semâ’, Rızâ Efendi Matbaası, İstanbul 1286.
• Arıkan, Zeki “Egin Kasabasının Tarihsel Gelişimi” http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1268/14597.pdf, Erişim Tarihi: 22.07.2017, ss. 1-64.
• Arseven, Celal Esad, “Kapı Halkası”, “Kapı Tokmağı”, Sanat Ansiklopedisi, II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1947, ss. 949-951.
• Ateş, Sema, Fütûhî Hüseyin Çelebi‟nin “Tuhfetü‟l-Mecâlis” Mesnevisi Üzerinde Gramer İncelemesi (metin–gramer–sözlük), Cumhuriyet Üniv., SBE, Sivas 1999.
• Bingöl, Battal, Malatya Evleri Kapı Tokmaklarının Resimde İmge Olarak Kullanilmasi ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı Malatya, 2011.
• Bulut, Mehmet, “Yaygın Din Egitimi”, Diyanet İlmi Dergi,Temmuz-Agustos-Eylül 1993, Cilt:29, SAYI: 3, ss. 3-9.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri 1299–1915, Meral Yayınları, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1972, II, s.362.
• Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yayınları, Ankara 1997.
• Cezûlî, Ebû Abdullah Muhammed Süleyman, Delâilü’l-Hayrât ve Tercümesi, (Çev. M. Sadi Çöğenli), Huzur Yay., İstanbul 2003.
• Cürcanî, es-Seyyid Eş-Şerîf Ali b. Muhammed, Kitabü’t Târifât, ts.; a.gmlf., Tarifat, (Terc. ve Şerh Eden: Ârif Erkan), Bahar Yayınları, İstanbul 1997. Çelik, İsa, “Bursalı Mehmed Tahir’in Yorumuyla ‘Nazar-ı İslâm’da Fakr” AÜAED, Sayı: 22, Erzurum 2003, ss. 187-207).
• --------,“Muhammed İkbal’in Düşüncesinde Tasavvufî Fakr”, Tabula Rasa, Sayı: 5, 2002, 83-106.
• --------, Tasavvufî Düşüncede İnsân-ı Kâmil, Kaknüs Yayınları İstanbul 2010.
• Demirsoy, Ali “Tarihi ve Mitolojiyi Yaşatan Kasaba” Kemaliye'de Kapı Kilit Figürlerinin Tarihsel Kökeni”, yunus.hacettepe.edu.tr/~demirsoy/Kitaplar_files/tokmaklar.pdf, Erişim Tarihi: 22.07.2017, ss. 20-23.
• Denktaş, Mustafa, “Divriği’nin Kapı Tokmaklari ve Kapı Halkaları”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 19 Yıl : 2005/2, ss. 113-139. Eraydın, Selçuk, “Çile”, TDV, c. VIII., ss. 315-316.
• Fütûhî, Tuhfetü’l-mecâlis, Özel koleksiyon, (XVIII. Yüzyıl), 77 vr.
• Geylânî el-Hasenî el-Hüseynî, Kutb-ı Rabbânî Seyyid Şerif Şeyh Abdülkâdir (470-561/1077-1166), Geylânî Tefsiri I-VI, (Tahk. Muhammed Fâdıl Geylânî, Terc. Heyet), Ceylani İlim Araştarma ve Yayın Merkezi, İstanbul 2012.
• ________, Gunye li Tâlibî Tarîki’l-Hak: Hakkı Arayanların Kitabı, (Çev. Abdülkâdir Akçiçek), Sağlam Yay., İst. 2009.
• Gök, Yaşar ve diğerleri, “Geleneksel Erzurum Evlerinin Kültürel Coğrafya Perspektifinden İncelenmesi”, Doğu Coğrafya Dergisi-30, http://dergipark.gov.tr/download/article-file/27028, Erişim Tarihi: 22.07.2017, ss. 175-216.
• Göktaş, Vahit “Tasavvufi Terbiye’nin Günümüz Din Eğitim-Öğretimine Sunabileceği İmkânlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52:2(2011), ss. 137-155.
• Heyet, Her yönü ile Kemaliye-Eğin, Kemaliye Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği Yayını, İst., 1996.
• İmam Gazzâlî, “İhyâ’u ‘ulûmi’d-dîn, I-IV, Merve Yay., İstanbul, 2000.
• Kaya, Lütfiye Göktaş, “Geleneksel Kapı Halka ve Tokmakları: Safranbolu”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 12, 2010, ss. 341–369.
• Kayserili, Alperen, Erzurum Şehri’nin Kültürel Coğrafyası (Maddi Kültür Öğelerine Göre), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011.
• Koçer, Serap Erçin, “Kula Evleri, Kapı Tokmakları ve Halkaları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal of Turkish World Studies 16/2 Kış-Winter, ss. 211-224.
• Köşklü, Zerrin “Eski Erzurum Evlerinde Kapı Tokmakları”, Beyaz Doğu Dergisi, Sayı: 3, Erzurum 2005, ss. 23-26.
• el-Mekkî, Ebû Talib, Kûtü’l-kulûb, Kahire 1961.
• Nur Muhammed, Şefaatnâme, Özel koleksiyon, 61vr.
• “Osmanlıda Kapı Tokmakları Zamanın Kapı Önü Bekçileri”, file:///2045-kesli-Osmanlida_Qapi_Toxmaqlari-Zamanin_Qapi_Onu_Bekchileri%20(3).pdf, Erişim Tarihi: 22.07.2017, ss. 1-3.
• Savran, Ö. “Fütûhî’nin Nâz u Niyâz’ı ve Nâz u Niyâz’da Âşık-Maşuk”, Turkish Studies İnternational Peridical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic, Sayı 5/3, ( 2010), ( s. 492-507),
• Semerkandî, Ebu’l Leys, Tenbihü’l-Gafilin Bostanü’l-Arifin, Sohbetler ve Nasihatler, (Çev. Ali Eren), Sağlam Yay. İstanbul trs.
• Şimşek, Esma, “Kemaliye (Eğin) Halk Kültürü (Folkloru)”, http://eski.erzincan.edu.tr/userfiles/kemaliyekultur.pdf, Erişim Tarihi: 22.07.2017, ss. 1-51.
• (Özgür), Hâfız Mustafa Uzgur, Kâdirî Yolu Gerçekte Yaşayan ve Yaşatanlar (Yayına Hazırlayan: İsa Çelik), Bursa, 2015.
• Şeyhî, Köstendilli Süleyman, Bahrü’l-Velâye: 1001 Sûfî, (Haz. Sezâi Küçük-Semih Ceyhan), Mavi Yay. İstanbul 2007.
• ---------, Nikâtü’l-Hikem, İstanbul Sül. Ktp. Serez Bl., Nu: 1510.
• ---------, Sübhatü’l-Levâyih, (Yazma) İBB Atatürk Ktp., Osman Ergin Türkçe Yazmaları Bl., Nu: 461.
• Şihabüddin Sühreverdi, Avarifü’l Mearif (Tasavvufun Hakikatleri), (Çev. Abdülvehhab Öztürk), Saadet Yay., İstanbul 2000.
• Tokel, Dursun Ali, Fütûhî Divânı (inceleme–metin–sözlük), Ondokuz Mayıs Üniv. SBE, (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi ), Samsun 1993.
• Uludağ, Süleyman “Riyâzet”, TDV, c. XXXIII, ss. 143-144.
• Yeniterzi, Emine, “Anadolu Türk Edebiyatında Ahlakî Mesnevîler”", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi - Eski Türk Edebiyatı Tarihi II Sayısı, pp.433-468, 2007. Yetik, Erhan İsmail-i Ankaravî, İşaret Yayınları, İst., 1992.
• Yıldırım, Birol, Alvarlı Muhammed Lutfî Hayatı ve Hulasatu’l-Hakayık Adlı Eserindeki Ahlâkî Unsurlar, Ertual Yayıncılık, Erzurum 2016.
• ________, “Erzincan’ın Kemaliye İlçesi’nin Aslan Oba/Vangük Köyü’nde Yaşamış Tanınmamış Bir Velî: “Fütûhî Baba ve Tuhfetü’l-mecâlis Adlı Eseri”, Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Cilt I, Editör: Hüsrev Akın, (28 Eylül-1 Ekim 2016) , ss. 1107-1123).
• ________, Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Ertual Yayıncılık, Erzurum 2016.
• ________,Tasavvufî Düşüncede İnsân-ı Kâmil, (Yayımlanmamış Bitirme Tezi), Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Erzurum 2000.
• Zararsız, Şeyma Nur, “Abdurrahmân bin Abdullâh-ı Kuddûsî’nin Tuhfe-yi Şâhidî Şerhi: Tuhfetü’l-Mülûk” Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Yıl 3, Sayı 6, Bahar 2017, ss. 161–176.