MEDRESE-TEKKE BÜTÜNLÜĞÜNDE YETİŞMİŞ BİR ÂLİM TİPİ: İMAM GAZZÂLÎ ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 16, 67 - 106, 11.09.2018

Birol Yıldırım , Ahmet Karakuş

https://doi.org/10.31126/akrajournal.451018

Cited By: 1

Öz

Taklitten hoşlanmayan bir karaktere sahip olduğu anlaşılan Büyük Selçuklu Devleti’nin İslam âlimi, filozofu, mutasavvıfı ve Nizâmiye Medreselerinin müderrisi İmam Gazzâlî (v. 505/1111) kariyerinin en zirve noktasında “hastalık” ve “şüphecilik” diye nitelediği birkaç ay süren entelek-tüel bir krize girer. İmam Gazzâlî kendisini hakikati arama sürecine iten bu buhranlı süreçte duyulara deney ve akla dayanan bilgilerin gerçekliği konusunda derin bir şüpheye düşer. “Al-lah’ın kalbine attığı nur” sayesinde yeniden sağlığına kavuştuktan sonra, hakikati araştıranların kelamcılar, batıniler, filozoflar ve sufilerden oluşan dört gruptan ibaret olduğunu ifade ederek adı geçen düşünce sistemlerini bu konularda telif eser yazacak şekilde derinlemesine incelemeye başlar. Sonunda müellif en mükemmel yolu seçmiş olan, en makbul hayat tarzına ve en güzel ahlaka sahip olduklarına inandığı sufilerin yolunda karar kılar ve bu yol ile hakikate ulaşır. 

Müellif bu arayış sürecini alanında nadir bir eser olan ve el-Münkızu mine’d-dalâl ola-rak tanınan otobiyografik eserinde anlatır. Gazzalî’nin hayatındaki değişim kadar eser de çok önemlidir. Zira İslam dünyasında toplumsal yaşantının ayrıntılarını irdeleyen otobiyografik eserler oldukça azdır. İlahî emir ve yasaklara riayeti, Allah Teâlâ’nın rızasını kazanmayı kendile-rine hedef edinen, “kâl”den ziyade “hâl”e önem veren sufiler kendilerinden bahsetmekten özel-likle kaçınmışlardır. Bu meyanda yazılan eserler daha çok talebeleri tarafından yazılmış, hayat hikâyeleri teracim kitaplarında ve şuara tezkirelerinde yazılan bilgilerle günümüze ulaşmıştır. 

İşte biz bu çalışmamızda söz konusu eseri merkeze alarak İmam Gazzâlî’nin taklitten tahkike  “ilim”den “ayn”a giden süreçte zihin ve gönül dünyasında meydana gelen büyük deği-şimin izlerini süreceğiz. Bunu yaparken V/XI. yüzyıl İslam dünyasının inanç ve fikir hareketle-rini de nazara vermeye ve bu noktadan geleceğe ışık tutmaya çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

İmam Gazzâlî, el-Münkızu mine’d-dalâl, Büyük Selçuklu Devleti, Nizâmiye Medreseleri, med-rese, müderris, tekke, tasavvuf, sufi, mutasavvıf

A CLASSIFIED TIME IN THE INTELLIGENCE-IRFAN INTEGRITY: IMAM GAZZALI EXAMPLES

Öz

Imam al-Ghazali, had a character that does not like imitation and was a professor of Islamic science, philosopher of Great the Great Seljuk State, and a lecturer at mystic and Nizâmiye medreses, entered into an intellectual strike (crisis) at the top of his career called as “disease” and “skepticism” lasting for a few months. Imam al-Ghazali, in this time of crisis

which was pushing him to seek the truth, was in a deep suspicion about the reality/trueness of information based on sense and mind/reason. After he regained his health through the “light that Allah threw into his heart”, he began to study in depth and write his work about the thought systems by expressing that the truth-seekers are composed of four groups as such theologians, philosophers, bastards and sûfîs. In the end, the author reached the truth with sufist way and decided to go with this path conceiving that they have the best way to go, the most favourable way of life and the most beatiful morality.

The author described this research process in this autobiographical work, which is rare work in this field known as al-Münkızu mine'd-dalâl. The work is as important as the change in Ghazal’s life. Because there are very few biographical and autobiographical works examining the details of social in the Islamic World. The Sufist, who complied with divine commonds and prohibitions, aimed to wih the pleasure of Allah and attached importance to the “state” rather than the “mass”, especially avoided talking about themselves. The works written on this occa-sion were mostly written by his studens and his life stories reached to present day by the terâcim boks and the information written in the memorial books.

In this work, focusing on his work, we will examine Ghazzali’s transion from imitation to examination and the great change that had occured in his mind and heart. At the same time, we will also look at the belief and inspirational movements of the Islamic world in the twentieth century and shed light on future.

Anahtar Kelimeler

Imam al-Ghazalî, al-Münkızu mine'd-dalâl, the Great Seljuk State, Nizâmiye Medreses, medre-se, lecturer (müderris), tekke, mysticism

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed; Keşfü’l-Hafâ ve Muzillü’l-İlbâs Ammâ İşteherâ Mine’l-Ehâdis alâ Elsineti’n-Nâs, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1405, II, 262.
• Afifî, Ebû’l-Alâ; İslam Düşüncesi Makaleler, (çev. E. Demirli), İstanbul 2000.
• Afifî, Ebû’l-Alâ, Muhyiddin İbn-i Arabî’de Tasavvuf Felsefesi, (çev. M. Dağ), İstanbul 1998.
• Aiblon, Ilaı, “Gazali’nin Sebeplilik Görüşü”, (çev. Rabia Geçdoğan), AÜİFD XLIX (2008), S. II, s. 385-398.
• Altıntaş, Hayrani; “Din Psikolojisi ve Tasavvuf” http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/ 69/1743/18507.pdf, erişim , 08.07.2017, s. 1-27.
• Atalan, Mehmet; “Ca’fer es-Sâdık’ın Rafızilerle Tartıştığını Anlatan Bir Risale: Hâzihi Munazâra Ca’fer b. Muhammed es-Sâdık Maa’r-Râfizî”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 2009, cilt: VII, S. 1, s. 21-38.
• Atalan, Mehmet;, “Şiî Kaynaklarda Ali B. Ebi Talib ve Fatıma Mushafı”, Dinî Araştırmalar, 2005, c. VIII, S. 23, s. 93-110.
• Atalan, Mehmet;, “Hz. Muhammed’in Vefatından Sonraki Hilafet Tartışmaları”, Fırat Üniversite-si İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, cilt: IX, S. 2, s. 55-68.
• Atalan, Mehmet; “Ebu Hanife ve Ali Oğulları”, Dinî Araştırmalar, 2006, c. VIII, S. 24, s. 157.
• Atalan, Mehmet;, Şii Kaynaklarda Muhammed b. Hasan el-Mehdi’nin Tarihi ve Menkıbevi Kişili-ği, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, S. 7, s. 95-112.
• Atalan, Mehmet;, Cenknamelerde Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın Yeri, Fırat Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, cilt: XVII, S. 1, s. 1-13.
• Atalan, Mehmet;, “Cenknâmelerde Hz. Ali’nin Yeri”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 2012, cilt: V, S. 2, s. 7-29.
• Atalan, Mehmet;, İslam Düşüncesinde Ca’fer-i Sadık’ın Yeri, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür, ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2011, cilt: VIII, S. 3, s. 9-30.
• Aydın, Hasan; “Gazzâlî, Misyonu ve Toplum Projesi”, http://turkoloji.cu.edu.tr/ ge-nel/hasan_aydin_gazzali_misyon.pdf, s.1-26, erişim , 08.07.2017,
• Bahçe, Kemal; İmam Gazali ve Nübüvvet Anlayışı, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı / Kelam Bilim Dalı, Konya 2008.
• Bakırtaş, Tahsin / Orhan Kandemir; “Gelişmekte Olan Ülkeler ve Beyin Göçü: Türkiye Örneği” Kastamonu Eğitim Dergisi, Eylül 2010 , c. 18 No: 3, erişim , 08.07.2017, s. 961-974.
• Bayraktar, Necla; Aktüel Dergisi, S. 206, 2009,http://www.aktuel.com.tr/kultur-sanat/2013/05/20/beni-kor-kuyulardan-tasavvuf-cikardi, erişim , 08.07.2017.
• Bilgili, İsmail; “Hoca Ahmed Yesevî’nin “Divan-ı Hikmet” Adlı Eserine Fıkhî Açıdan Bakış”, II. Uluslarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu, Ankara 28-30 Nisan 2016.
• Bilgili, İsmail “Hoca Ahmed Yesevî’nin Hikmetleri Bağlamında Zâhir-Bâtın Fıkhı, Şeriât-Tarîkat Bütünlüğü”, II. Uluslararası Dini Araştırmalar ve Küresel Barış Sempozyumu 19-21, Mayıs 2016 Saraybosna-Konya 2016, II, s. 210-293.
• Bilgili, İsmail, Konyalı Şeyhzâde Ahmet Ziya Efendi, Hayatı, Şiirleri ve İcâzetleri, 1. bs, Dizgi Ofset Matbaacılık, Konya 2017, s.11-17.
• Bilgili, İsmail “Necâtü’l-Ğâfilin” Şerhi Şifâü’l-Mü’minîn’e Farklı Bir Bakış”, I. Uluslarara-sı Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhanevî Sempozyumu, Gümüşhane, 03-05/10/2013.
• Ceyhan, Semih; “Tasavvufun Doğuş Devrini Anlamada Anahtar-Kavram Olarak Zühd’ün Hakikati ve Dereceleri: Gazzâlî Yaklaşımı” s. 457-474.
• Cündioğlu, Dücane; Bir Hakikat Arayıcısı: Gazâlî,http://www.yenisafak.com/yazarlar/ducanecundioglu/bir-hakikat-arayicisi-gazl-21568, (erişim: 29.11.2017)
• Çağrıcı, Mustafa; “Gazzâlî”, TDV, c. XIII, s.489-505.
• Çapak, İbrahim; “Gazali'ye Göre Kıyasın Kur'an'a Uygulanması”, İslami İlimler Der-gisi, Yıl 1, S. 2, Güz 2006, s. 13-149.
• Çelik, İsa; Âbidin Paşa’nın Mesnevi Şerhi ve Tasavvufî Düşünceleri, Vefa Yayınları, İstanbul 2007.
• Çelik, İsa,“Makedonya’da Bir Kâdirî Şeyhi: Kırımlı Selim Baba”, İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, erişim : 20 Eylül 2015.
• Çelik, İsa, Selim Divane Vuslata Davet: Burhânu’l-Ârifîn Miftâhu Müşkilâtis-Sâdıkîn Âdâbu Tarîki’l-Vâsılîn Selîm Divâne, İnsan Yayınları, İstanbul 2004.
• Dallas, Ian; Gariplerin Kitabı, (çev. İsmet Özel), Şule Yayınları, İstanbul 2007.
• Deniz, Gürbüz; “Gazzâlî'yi Anlamanın Usülü”, Diyanet İImi Dergi, c. 47, S. 3, s. 1-20.
• ed-Dîbû, İbrahim;“İmâm Gazzâlî’nin Kelâmcıların Delil ve Yöntemlerine Karşı Tutu-mu”, “900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî” konulu Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, 07 – 09 Ekim 2011, Marmara Üniversitesi İFAV Yayınları İstanbul, 2012, s. 345-359.
• Durgun, Havva; Gazali"nin Yetkinlik Anlayışı, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İzmir 2010.
• el-Hânî, Muhammed b. Abdullah; Âdâb, (çev. Mehmet Talha Odabaşı), Mavi Yayınları, İstanbul 2006.
• Emiroğlu, İbrahim; “Tartışma Usûl ve Âdâbı Açısından Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife’sinin İncelenmesi”, “900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî” konulu Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, 07 – 09 Ekim 2011, Marmara Üniversitesi İFAV Yayınları İstanbul, 2012, s. 667-701.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed; Filozofların Tutarsızlığı, (çev. Hüseyin Sarıoğlu- Mahmut Kaya), Klasik Yayınları, İstanbul 2014. el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, İhyâu Ulûmi’d Dîn, I IV, Dâru İhyâi’l Kütübi’l Arabiyye, Mısır, ts.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, (çev. A. Serdaroğlu), I-IV, Bedir Yayınları, İstanbul 1977.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, İslam'da Müsamaha Faysalü't-Tefrika Beyne'l-İslam Ve'z-Zendeka, (çev. Sü-leyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul 2016.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Kıstasu'l müstakim, Mısır 1900; agmlf, el-Kıstasü’l-müstakim Hak Yolcularının Miracı, (çev. Yaman Arıkan), Eskin Matbaası, 1971.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el - Kanunü'l - Külli fi't - te'vil, (trc. Süleyman Uludağ), İstanbul, 1972, İslam’da müsamaha’nın eki)
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Kimyâ-i Saâdet, (çev. Ali Arslan), Arslan Yayınları, İstanbul 1976.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Mişkâtü’l-Envâr Nurlar Feneri, (çev. S. Ateş), Bedir Yayınları, İstanbul 1994.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Munkızu min-ad-Dalâl, (çev. Hilmi Güngör), MEB, İstanbul 1948.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Munkızu mine’d-Dalâl, (tah. Kasım en’Nurî- M. Necip), Dımaşk 1991.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Munkız, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, (çev. M. Kaya), İstanbul 2003.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Munkizu mine’d-Dalâl, (Şerh: Abdulhalîm Mahmûd), (trc. Salih Uçan), Ka-yıhan Yayınları, İstanbul 1997.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, Tehâfütü’l-Felâsife, (Yayınlayan: Mâcid Fahrî- Dârü’l-Meşrık), Beyrut 1990.
• Gencî, Muhammed Hüseyin; “Gazzâlî Felsefeye Karşı mıydı?”, http://journals.miu.ac.ir/backend/.pdf erişim , 08.07.2017.
• Göktaş, Vahit; “Tasavvufi Terbiye’nin Günümüz Din Eğitim-Öğretimine Sunabileceği İmkânlar” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52:2(2011), s. 137-155.
• Gürdoğan, Ersin Nazif; Görünmeyen Üniversite, İz Yayıncılık , İstanbul 2011.
• Herbert, Nick; Temel Bilinç, Ayna Yayınevi, 1999.
• İzmirli, İsmail Hakkı; "Beş Sınıf", DFIFM., 12 (1929).
• İşimtekin, Soner; “İran’da Ortaya Çıkan Düşünce ve Felsefe Ekolleri”, Hata! Köprü başvurusu geçerli değil.pdf, erişim , 08.07.2017, s. 209-222.
• Kalkan, Bilgihan; “Prof. Dr. Ahmed Yüksel Özemre’nin Tasavvufî Görüşleri”, fi-le:///5000164987-5000283069-1-SM.pdf, erişim : 08.07.2017, s. 1-28.
• Kara, Mustafa; “Nurettin Topçu’nun Tasavvuf Düşüncesi”, https://ismailhakkialtuntas.com/2011/07/20, erişim , 08.07.2017.
• Kaya, Mahmut; “Gazzâlî Filozofları Tekfîr Etmekte Haklı mıydı?”, s. “900. Vefât Yı-lında İmâm Gazzâlî” konulu Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, 07 – 09 Ekim 2011, Marma-ra Üniversitesi İFAV Yayınları İstanbul, 2012, s. 43-53.
• Kılıç, Mahmut Erol; “Din adamı modelimiz Yunus Emre olsaydı” http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/din-adami-modelimiz-yunus-emre-olsaydi-2035387, 08 Ocak 2017, (erişim 15.07.2017)
• Kılıç, Mahmut Erol; “Davud el- Kayseri bizim neyimiz olur?”, http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/davud-el-kayseri-bizim-neyimiz-olur-2036133, 12 Şubat 2017, erişim : 15.07.2017, erişim : 15.07.2017.
• Kılıç, Mahmut Erol; http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/taskopruzade-ahmed-efendiyi-tanimak-ve-tanitmak-2040398, erişim : 15.07.2017.
• Kılıç, Mahmut Erol; http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/kuduste-mekkede-hacda-2039954, erişim : 15.07.2017.
• Kılıç, Mahmut Erol; http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/din-adami-vardir-2039679, erişim : 15.07.2017.
• Kılıç, Mahmut Erol; http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/zihinci-meczuplar-2039171, erişim : 15.07.2017.
• Kılıç, Mahmut Erol; http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/islmda-ruhbanlik-yok-sozunun-asli-2040496, erişim : 15.07.2017.
• Kılıç, Mahmut Erol; http://www.yenisafak.com/video-galeri/yazarlar/fusus-serhinin-devlet-tarafindan-basilmasi-uzerine-2145347, erişim : 15.07.2017.
• http://www.yenisafak.com/yazarlar/mahmuderolkilic/benim-islm-universitem-2039548, erişim : 15.07.2017.
• Kurt, Hasan; “Taklidi İmanın Tahkiki İmana Dönüşmesi”, Gümüşhane Üniversitesi İla-hiyat Fakültesi Dergisi, 2012/2, c. 1, sayı: 2,
• http://gifdergi.gumushane.edu.tr/Makaleler/1898 345424_1-makale.pdf, s. 1-15.
• Kutluer, İlhan; “Felsefe ile Tasavvuf Arasında: Gazzâlî’nin Mişkâtü’l-Envâr’ında Ente-lektüel Perspektifler”, “900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî” konulu Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, 07 – 09 Ekim 2011, MÜ, İFAV Yayınları İstanbul, 2012, s. 507-535.
• Macit, Muhittin; “Gazzâlî’nin el-Munkiz Mine’d-Dalâl İsimli Eserine Farklı Bir Yakla-şım”, “900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî” konulu Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, 07 – 09 Ekim 2011, Marmara Üniversitesi İFAV Yayınları, İstanbul, 2012, s. 53-61.
• Öz, Mustafa; “Şîa” TDV, c. XXXIX, s. 111-114.
• Özervarlı, M. Sait, “Gazzâlî’nin Kelâm İlmindeki Yeri”, TDV, c. XIII, s.506-508.
• Özköse, Kadir; “Râbıta ile Gerçekleşen Hâl Transferi”, Somuncu Baba Dergisi , http://somuncubaba.net/dergi/116-sayi/rabita-ile-gerceklesen-hal-transferi/,erişim 08.06.2017.
• Reis, Bedriye; “Gazâlî’ye Göre Sözde Sûfîler ve Yanılgı Noktaları”, Ekev Akademi Dergisi Yıl: 17 S. 55 (Bahar 2013), s. 137-150.
• İbn Rüşd; Kitâbu'l-Keşf an Minhâci'l-Edille, (çev. Süleyman Uludağ), İstanbul 1985.
• Salih, Aidin; Gerçek Tıp Yitik Şifanın İzinde, Yitik Şifa, 2017.
• Sanevber (Snavbar), Ahmed; “İmâm Gazzâlî’nin Kendi Çağındaki Dîni Akımlara Kar-şı Tutumu (İmâmiyye Şîası Örneği)”, “900. Vefât Yılında İmâm Gazzâlî” konulu Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, 07 – 09 Ekim 2011, Marmara Üniversitesi İFAV Yayınları İstanbul, 2012, s. 117-131, s. 117.)
• Sallan, Songül –Boybeyi Songül; “Postmodernizm-Modernizm İkilemi”, http://dergiler. ankara.edu.tr/ dergiler/34/1131/13295. pdf, erişim : 13.07.2017, s. 313-322.
• Selvi, Dilaver; Ricâlü’l-Gayb Ordusu, http://yediulya.com/doc-dr-dilaver-selvi/, erişim , 08.07.2017.
• Sheikh, M. Saeed; Islamic Philosoph, London 1982.
• Şahin, Hanefi; İlhanlılar Döneminde Şiilik, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2010.
• Şahin, Hanefi;, Şiilerin Gözüyle Sünniler İlk Dönem Şii Kaynaklarında Sünni Algısı, Mana Yayınları, İstanbul 2016.
• Şahin, Hanefi; “Şerif el-Murtezâ’nın “Hükümet Adına Çalışma” Risâlesi”, Gümüşhane Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/2, c. 2, S. 3, s. 317-328.
• Şahin, Hanefi;, “Sebep ve Sonuçları Bakımından Olcaytu Sultan’ın Şiîliği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi / 2012 / 64, s. 115-127.
• Şahin, Hanefi; “Seyyid Alizâde’nin Hızırnâme’si Bağlamında Alevi Düşüncesinde Hızır İnan-cı”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Kış 2016 s. 31-50.
• Şahinler, Necmettin; Kâmil Mürşidin portresi: Prof. Dr. Ahmed Yüksel Özemre ile Sohbetler,Furkan Yayınları,1997.
• Şekûr, Muhyiddin; Su Üstüne Yazı Yazmak, Sûfî Kitap Yayınları, 2017.
• Şeyh Mustafa; Cennetü’l-Mücâhidîn, İstanbul Ünv. Nadir Eserler Ktp. 297.8.
• Şeyhî, Köstendilli Süleyman; Burûki‟l-Âşikân ve Sülûki’l-Merdân Li-Şeyhî Süleymân el-Müsemmâ bi Mir’âtü‟l-Muvahhidîn (Mir’âtü’l-Muvahhidîn) (Yazma), İstanbul Sül. Ktp. Birinci Serez Bl., Nu: 1515.
• Şeyhî, Köstendilli Süleyman, Nikâtü‟l-Hikem, İstanbul Sül. Ktp. Serez Bl., Nu: 1510.
• Tatlı, Bekir; Hadîs Tekniği Açısından Cibrîl Hadîsi ve İslam Düşüncesine Yansımaları, (Basılmamış doktora tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri (Hadis) Anabilim Dalı, Ankara 2005.
• Türker, Ömer; “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”, Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 22. S. 2011, s. 533-556.
• Uludağ, Süleyman; “Abdülkadir-i Geylânî”, TDV, c. I, s. 233-238.
• Uludağ, Süleyman;, İslam Düşüncesinin Yapısı: Selef, Kelâm, Tasavvuf, Felsefe, Dergah Yay. 2013.
• Uludağ, Süleyman;, “Ricâlü’l-Gayb”, TDV, c. XXXV, 2008, s. 81-83.
• Yazar, İlyas; “Tasavvuf Uzerine Düşünceler”, Yedi İklim Dergisi, http://web. deu.edu.tr/ilyas/yayinlarim/tasavvuf.htm, erişim : 08.07.2017, Nisan 2002, S. 145, s. 48-56.
• Yıldırım, Birol; Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Ertual Yayıncılık, Erzurum 2016, s. 41.
• Yıldız, Hasan; “Postmodernizm Nedir?” https://birimler.dpu.edu.tr/app/ views/ pa-nel/ckfinder/userfiles/17/files/DERG_/13/153-166.pdf, erişim , 08.07.2017, s. 1-15.
• http://www.meydannet.com/haber/sahtekar-hoca-vaaz-verdi-bafra-karisti-25007.html, erişim : 08.06.2017.
• http://reddievrim.blogcu.com/materyalizmi-bilimsel-olarak-yok-eden-kesif-kuantum-fizigi/7852810, erişim : 13.07.2017.