SOSYAL DEĞİŞİMLER EVRİMİNDE DEĞİŞMEYENLER GERÇEĞİ VE AYTMATOV ESTETİĞİ-2

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 17, 61 - 96, 01.01.2019

Ahmet Sarıgül

https://doi.org/10.31126/akrajournal.461243

Öz

ÖZET

Edebi eser; örf, adet, gelenek ve
göreneklerin (kültür ve medeniyet) tarih süreci içerisinde meydana getirmiş
oldukları sözlü ve yazılı ürünleri yeniden ele alıp işleme, yerel ve yöresel
tasvirlerle renklendirilmiş olana kendi rengini katma; kelimeleri sıradanlıktan
çıkararak yeni bir aydınlığa kavuşturma misyonunu üstlenmiştir. Bu yönüyle edebiyat/edebi
eser, kurgusal dünyanın kurmaca kahramanlarına ait içselliğin öylesinelik
atmosferinde derinlemesine analiz edildiği, anlatıcı tarafından kurmaca
karakterlerin içsellikleri ve akılndan geçirdiklerinin en iyi bir biçimde dile
getirildiği yegâne iletişim aracı ve diplomasi dilidir. Bir başka yönüyle de dışsallığı içselliğe dönüştüren ve bu dönüşümü kendi
içtenliği içerisinde ifade eden kurgusal bir söyleyiş biçimidir. Aslında
içsellik ifade-i meram noktasında siyasetin ta kendisidir. Kurgusal âlemin
içine işlenmiş/gizlenmiş olan ideolojiyi olumlama/karşı koyma teknikleriyle
biçimlenmiş olan edebi eserler genel itibariyle siyasal erkin karşısına özgün
bir içsellik ve benlik ile çıkar ki sanatçı bunu yapmakla aslında kendi bakış
açısı ve siyasetini ortaya koymuş olur. Bu durum aynı zamanda içselliğin/içtenliğin/ben’in
ortaya konuluş yönüyle bir tür siyaset olduğunun da açık edilişidir.

Her edebi eser yeni bir ben, yeni bir
kimlik ve bu kimliğin dili bağlamında yeni bir içsellik arayışıdır. Bu içsellik
toplum tarafından kabul görmüş, üzerinde söz birliği edilmiş, ortak dil, tarih
ve ahlak sistemine entegre olmuş bir sıradanlık içermeyip derlediği doneleri analizlerle
parçalayan veya özgün sentezlerle kendilik kalıbına oturtan bir “Özben” ruhudur.
Ancak Burjuva toplumları ile tiranik rejim ortamlarında resmi ideolojinin
baskısı dışsalın içsele dönüşümünü hızlandırırken içsel söylemin dışsal söyleme
dönüşmesini zorlaştırır ve bu iki söylem arasında birtakım çelişkilerin ortaya
çıkmasına neden olur. Yazar söz konusu çelişkiyi aşmaya yönelik ya kendi iç söylemine
sansür uygular ya da söz çeperlerini kırarak bir başkaldırıya imza atar ki bu
psikolojik baskı espri ve dil sürçmelerini de içine alan birtakım söylemsel
patolojik formülasyonların ortaya çıkmasına yol açar. Bu formülasyonlar ise söz akışıyla ilintili olmak üzere
yer yer motif ve sembollerle özdeşleşir. Aynı zamanda üslup ve estetiğin bir
gereği olarak arketipsel imgelerle bir bütünlük sağlayarak söyleyişe farklı bir
söz zenginliği/güzelliği ve ifade özgürlüğü kazandırmış olurlar.

Bu özgün söz zenginliği, ifade özgürlüğü ve
güzelliğini esas alan Aytmatov, anlatılarına bu zenginlik ve özgürlüğü katmak; orijinalite
ve kendilik kazandırmak amacıyla ait olduğu coğrafyanın milli-manevî
dinamiklerine yönelmiştir. Milli hafızanın temel taşlarını oluşturan destan,
legenda, efsane, masal, öykü ve türküleri kendine özgürlük ve özgünlük kaynağı
olarak seçen yazar, bu kaynaklara ait geleneksel içselliği kendi içselliği ile
sentezleyerek içsel romantizmi özgünleştirmiştir. Ayrıca yazar bu içsel
romantizmi estetiğin görsel zenginliği ile mezcederek Kırgız-Türk kültür ve
medeniyetini, sosyo-psikolojik duyuş ve anlayış biçimlerini evrensel bir boyuta
yükseltmiştir. Kendi özgün içselini keşfetmiş olan yazar aynı zamanda kendi
özgün dil ve söyleyişini de keşfetmiş olduğundan resmi dili kurgulayan hâkim
iktidar (sistem ve tiranları) ile de hesaplaşma güç ve kudretini elde etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aytmatov, içsellik, estetik, üslup

Kaynakça

• KAYNAKLAR1. Aktaş, Şerif (2002). Edebiyatta Üslûp ve Problemleri. Ankara: Akçağ Yayınları.2. Alvarez, A., İntihar Kan Dökücü Tanrı, (Çev. Zuhal Çil Sarıkaya), Öteki Yayınevi, 3. Basım, Ankara 1999.3. Artıkbaev, K. (2004). XX. Kılımdagı Kırgız Adabiyatnın Tarıhı. Bişkek: TAC Yayıncılık.4. Atalay, Hakan, (2011). “Aşk Acısına Dipnotlar”, Psikeart, S. 18.5. Aytmatov, Cengiz – Şahanov Muhtar (2002). Şafak Sancısı. İstanbul: da Yayıncılık.6. Aytmatov, Cengiz (2002). Çocukluğum. İstanbul: da Yayıncılık.7. Aytmatov, Cengiz. Her Yazar Kendi Halkı İçin Yazmayı Nazarda Tutar. Sabiha Özen (1992) (mülakat). Dergâh Dergisi. Şubat/Sayı 24.8. Aytmatov, Cengiz (1995). Gün Olur Asra Bedel. Refik Özdek (Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.9. Aytmatov, Cengiz (1991). Gün Olur Asra Bedel. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. 10. Aytmatov, Cengiz (1993). Cemile, -Elveda Gülsarı/Yüz Yüze/Oğulla Görüşme/Askerin Oğlu. Mehmet Özgül (Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.11. Aytmatov, Cengiz (1993). Beyaz Gemi. Refik Özdek (Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.12. Aytmatov, Cengiz (2014). Beyaz Gemi. Refik Özdek (Çev.). İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.13. Aytmatov, Cengiz (2000). Gün Uzar Yüzyıl Olur. Mehmet Özgül (Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.14. Aytmatov, Cengiz (2008). Toprak Ana-Beyaz Gemi, Deve Gözü, İlk Öğretmenim Hikâyeleriyle Birlikte-. Mehmet Özgül (Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.15. Aytmatov, Cengiz (1993). Askerin Oğlu -Elveda Gülsarı, Yüz Yüze, Cemile, Oğulla Görüşme Eserleriyle Birlikte-. Mehmet Özgül (Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.16. Aytmatov, Cengiz, (2004), “Beyaz Gemi Üzerine Gerekli Açıklamalar”, Beyaz Gemi. İstanbul: Ötüken: 165-69.17. Aytmatov, Cengiz (2005). Toprak Ana. Halit ALİOSMANOĞLU (Çev.). Ankara: Elips Kitap.18. Caferoğlu, Nizami (1990). Cengiz Aytmatov; Bir Medeniyetin Evladı: Yahut Varisliğin Poetiği” (Aktaran: Ahmet Schmeide), Türk Edebiyatı, Nisan S. 70. 19. Campbell, Joseph (1972). Myths to Live By, New York. (Segal, Robert A. Joseph Campbell’in Mit Teorisi. Kürşat Öncül (Çev.). (2006). Millî Folklor. Yıl 18. Sayı 70.20. Campbell, Joseph (2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. Istanbul: Kabalcı Yayınevi.21. Çoban, Ahmet (2004). Edebiyatta Üslup Üzerine. İstanbul: Akçağ Yayınları. 22. Dufrenne, Mikel (1974). Art et Politique, Union Générale d’éditions, Paris. [Yazılı Günler (1-1991) Mikel Dufrenne [1992] Sanat ve Politika - Sanatta Yeni ve Eleştirel Tutuculuk.23. Eco, Umberto (2016). Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti. (Çev.). İstanbul: Can Yayınları.24. Estetik konusunda http://www.felsefetasi.org/estetik-kavramina-bir-bakis/ (Erişim Tarihi 25.04.216) adresinden yararlanılmıştır.25. Fidan, Süleyman. Sözlü Kültür-Sözlü Tarih İlişkisi Bağlaminda Niş Türküleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall 2011. Turkey. 26. E. M. Forster (1985), Roman Sanatı, (Çev: Ünal Aytür), İstanbul Adam Yay.27. Gariper, Cafer (2007). Cengiz Aytmatov'un Cemile Adlı Hikâyesinde İnsanın Kendisi Olması Problemi ve Aşk. İlmi Araştırmalar: Sayı 23.28. Giray, Kıymet. Ergin İnan Resimleri Üzerine Bir Analiz "Evrenin Gizi" 11.12.2011. http://www.tamsanat.net/yayinlar/makale.php?post=183 (Erişi Tarihi 14.12.2017).29. Gönen, Sinan. Türkülerin Dilinde İstanbul Silüetinin Görünümü. Selçuk Üniversitesi/Seljuk University Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters Yıl/Year: 2010. Sayı/Number: 23.30. GÜNAY, Doğan (2007). Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual Yayıncılık.31. http://www.felsefetasi.org/estetik-kavramina-bir-bakis/ (Erişim Tarihi 31.08.2016).32. Irmtrad, Gutschke (1980). The Wrıter ıs the Concience of his Time. Soviet Literature. No.8.33. Karatani, Kojin (2011). Derinliğin Keşfi, İstanbul: Metis Yayınları.34. Kaya, Doğan (1999). Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.35. KIERKEGAARD, Sören (2001). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk, (Çev. Mehmet Mukadder Yakupoğlu), Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, İstanbul.36. Kolcu, Ali İhsan, (2002). Bozkırdaki Bilge Cengiz Aytmatov. İstanbul: Akçağ Yayınları.37. Kolcu, Ali İhsan (2008). Bozkırdaki Bilge: Cengiz Aytmatov. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.38. Kolcu, Ali İhsan (1997). Milli Romantizm Açısından Cengiz Aytmatov. İstanbul: Ötüken Yayınları.39. Korkmaz, Ramazan (2004). Aytmatov Anlatılarında Ötekileşme Sorunu ve Dönüş İzlekleri. Ankara: Türksoy Yayınları.40. Kurt, Mustafa (2008). Toplumsal Kimliğin Yeniden İnşası: Aytmatov'da "Unutma" ve "Hatırlama". Türk Yurdu. Eylül Sayısı.41. Lévı-Strauss, Claude (1986). Mit ve Anlam. Şen Süer-Selahattin Erkanlı(Çev.). İstanbul: Alan Yayınları.42. Önal, Mehmet (2008). Edebî Dil ve Üslup. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Erzurum: Sayı 36. 43. Özcan, Tarık (2006). Tarihî Roman Vadisinde Aytmatov’un Beyaz Gemi Adlı Romanının Çözümlenmesi. II. Kayseri ve Yöresi Kültür Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni 10-12 Nisan. II Oturum.44. ÖZHER, Sema (2009), “Aytmatov Anlatılarında ‘Yüce Ana’ Arketipi ve Bu Arketipin Kişisel Görüntü Seviyeleri”, Cengiz Aytmatov Armağanı (Ed. Ramazan Korkmaz), KTB Yayınları, Ankara.45. Parlatır, İsmail (1992). Cengiz Aytmatov ile Dil ve Edebiyat Üzerine Söyleşi. Türk Dili Dergisi, sayı 487.46. Svat, Soucek (1996). Cengiz Aytmatov'un Eserlerinde Milli Renk ve İkidillilik. Türk Lehçeleri ve Edebiyat Dergisi Aralık/sayı 10. Orhan Söylemez (Çev.). 47. Şahanov, Muhtar. Ulu Ömür Sahibi. Kardeş Kalemler-Cengiz Aytmatov Özel Sayısı. S. 19.48. Şahin, Veysel (2013). Kültürel Bellek Mekânı Olarak Türküler. Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Bildirileri. Sivas: Es Ofset Mat.49. Shachtman, M. (1970). “Stalinism: A New Social Order”, Essential Works of Socialism, Holt, Rinehart and Winston.50. Tansel, F. A. (1975). İyi ve doğru yazma usulleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.51. Tekin, Mehmet (1999). Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul: Ötüken Yayınları. 52. Timuçin, A. (2000). Estetik (4. Baskı). İstanbul: Bulut Yayınları.53. Uzun, Gülsine (2007). Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Yaratılış ve Türeyiş Sembolizmi, Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring. 54. Wellek, René – Warren. Austin (1983), Edebiyat Biliminin Temelleri, Ahmet Edip Uysal (Çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 55. Yılmaz, Ebru Burcu (2012). Cengiz Aytmatov’un Toprak Ana Romanında Toprağın Dili, Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 4, Sayı 1.