THE CONCEPT OF NAFS IN YUSUF HAKIKI BABA’S MESNEVİ OF MUHABBETNAME

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 21, 109 - 132, 11.05.2020

Fatih Atabek

https://doi.org/10.31126/akrajournal.704411

Öz

The concept of nafs has been interpreted in different ways in various conditions and times. It is sometimes seen as a devil that takes people out of the way and sometimes as a were also those who approached it positively. While Nafs has a side that leads people to evil in Sufism, Muhammet İkbal sees the nafs as a tool to deliver it to the Absolute I. Whether the Nafs is an asset or an eternal element is another matter of discussion. While some regarded the nafs as a mortal being due to the relevant verses found in the Qur’an, others believed that they would be resurrected in the hereafter with other essential elements by seeing the nafs from the essential elements of the body. Elementary and Medieval philosophers say that the nafs includes the psychological aspect of the human. On the other hand, the theologians mean the soul and the soul. Aristotle evaluated the soul in the natural sciences and considered it as ore. Farabi, Ibn Sina, Ghazali, Ibn Rushd and later Islamic philosophers adopted the ideas of Aritoteles while interpreting the nafs. According to Sufism, the nafs is the source of evil. Sufists focused on how to correct the evil of the nafs rather than the nature, object and ore of the naf. For them, the nafs is the devil’s movement on the human. They are always in a struggle with the nafs and they have the opinion that it should be discharged. The nafs has stages. These stages are called atvar-ı seba. These are emmare levvame, mülhime, mutmainne, raziyya, marziyya and kâmil. While five of them are mentioned in the Qur'an, two of them are created by Sufists. He is the son of Şeyh Hamid-i Veli, who is known as Yusuf Hakiki Baba Somuncu Baba, where the couplets in which his word of nafs is mentioned in his Muhabbetname are discussed. He is a sufi poet. His work named Muhabbetname was also written in this line. In Muhabbetname, the characteristics of the nafs capturing the person, the nafs being bad, and the nafs being discernable are prominent. 

Anahtar Kelimeler

nafs, sufism, muhabbetname, Yusuf Hakiki Baba

YUSUF HAKİKİ BABA’NIN MUHABBETNAME İSİMLİ MESNEVİSİNDE NEFS KAVRAMI

Öz

Nefs kavramı çeşitli çevre ve zamanlarda farklı şekillerde yorumlanmıştır. Bazen insanı yoldan çıkaran şeytan bazen Allah’a ulaştıracak bir binek hayvanı olarak görülmüştür. Nefse olumsuz olarak yaklaşan olduğu gibi, ona olumlu anlamda yaklaşanlar da olmuştur. Tasavvufta nefsin insanı kötülüğe yönelten bir yanı varken diğer taraftan Muhammet İkbal nefsi, Mutlak Ben’e ulaştıracak bir araç olarak görür.
Nefsin varlık mı yoksa ezeli bir unsur mu olduğu da ayrı bir tartışma konusudur. Bazıları Kuran-ı Kerim’de bulunan ilgili ayetler nedeniyle nefsi ölümlü bir varlık olarak görürken bazıları ise nefsi vücudun aslî unsurlarından görerek ahirette diğer aslî unsurlarla birlikte dirileceğine inanmışlardır.
İlk ve Orta Çağ felsefecileri nefsin insanın psikolojik yönünü de kapsadığını söylerler. Diğer taraftan kelamcılar da nefs ile ruhu kastederler.
Aristoteles nefsi doğa bilimleri içerisinde değerlendirmiş ve onu cevher olarak ele almıştır. Farabi, İbn Sina, Gazzali, İbn Rüşd ve daha sonraki İslam filozofları da nefsi yorumlarken Aritoteles’in fikirlerini benimsemişlerdir.
Tasavvuf anlayışına göre nefs kötülüğün kaynağıdır. Tasavvufçular nefsin mahiyeti, cismi ve cevheri gibi yönlerinden çok nefsin kötülüklerinin nasıl düzeltileceği üzerinde durmuşlardır. Onlara göre nefs şeytanın insan üzerindeki hareketidir. Onlar nefsle her zaman mücadele içinde olup onun terbiye edilmesi görüşündedirler.
Nefsin aşamaları vardır. Bu aşamalara atvar-ı seba denmiştir. Bunlar emmare levvame, mülhime, mutmainne, razıyye, marzıyye ve kamiledir. Bu sınıflandırmadan beşi Kuran’da geçerken ikisi tasavvufçular tarafından oluşturulmuştur.
Muhabbetnamesindeki nefs kelimesinin geçtiği beyitlerin ele alındığı Yusuf Hakiki Baba, Somuncu Baba diye tanınan Şeyh Hamid-i Veli’nin oğludur. Kendisi tasavvuf ehli bir şairdir. Muhabbetname isimli eseri de bu çizgide kaleme alınmıştır. Muhabbetname’de nefsin kişiyi kendine esir etmesi, nefsin kötü olması, nefsin terbiye edilebilir olması özellikleri öne çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nefs, Tasavvuf, Muhabbetname, Yusuf Hakiki Baba

Kaynakça

• Albayrak, A. (1998). “İkbal’de Dinamik İnsan Anlayışı’’. Divan Dergisi, s. 241-254.
• Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Boz, E. (2006). “Yusuf Hakiki”. DİA (44. Cilt), İstanbul, s. 10-11.
• Çatak, A. (2012). “Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Nefs Anlayışı”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. S.1, s. 217-232.
• Çatak, A. (2012). “Şeyh İslam’ın Mu’inü’l-Mürîd Adlı Eserindeki Bazı Tasavvufi Kavramlar”. Turkish Studies, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume , 279-303.
• Çetin, H. (2019). “Ahlak Eğitimi Bağlamında Nefs ve Değer İlişkisi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.10, s. 233-250.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (15. baskı). Ankara: Aydın Kitabevi.
• Kayaokay, İ. (2019). “Bir Edebi Tür Olarak Atvar-ı Seba ve Manzum İki Örneği”. İslami İlimler Dergisi, S. 2, s. 115-140.
• Kurt, H. (2006). “Mehmed Efendi’ye Göre Nefsin Mahiyeti ve Özellikleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.15, s. 107-124.
• Küçüktiryaki, F. (2017). XVI ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Toplumunda Yazılan Atvar- Seba Eserlerinin Mukayeseli Değerlendirmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
• Mehmedoğlu, A. U.; Hazinoğlu, B. (2015). “Muhammed İkbal’in Nefs Anlayışı”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, s. 11-31.
• Merter, M. (2015). Dokuz Yüz Katlı İnsan, (14.Basım). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Nasîrüddin Tûsî (2013), Ahlak-ı Nasiri, (çev. Anar Gafarov ve Zaur Şükürov, 2. Basım). İstanbul: Litera Yayınları.
• Tek, A. (25-26 Nisan 2013). “Alvarlı Efe Hazretleri’nin Dîvânı’nda Tasavvufî Kavramlar”, Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu, Erzurum, 167-177.
• Türker, Ö. (2006). “Nefis”. DİA, (32. Cilt), İstanbul, s. 529-531.
• Türkmen, H. (2015). “Fahreddîn Râzî’nin Nefs Kavramı ve Mahiyetine Yönelik Yaklaşımı”. Eskiyeni Dergisi, S.31, s. 95-128.
• Uludağ, S. (2006). “Nefis”. DİA, (32. Cilt), İstanbul, s. 526-529.
• Yusuf Hakiki Baba (2009). Muhabbetname, (hzl: A. Çavuşoğlu, 1. Basım). Ankara: Aksaray