BELIEFS AND APPLICATIONS ABOUT EVIL EYE IN ŞEBİNKARAHİSAR AND ITS ENVIRONMENT

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 22, 107 - 131, 30.09.2020

Mustafa Bayar

Öz

The evil eye is the effect of the energy that comes out as a result of feelings such as extreme jealousy, love and envy on living things through the eyes. The evil eye belief and practices performed accordingly are seen in many societies and the origin of this belief goes back to the Neolithic ages. Since ancient times, people have applied to various practices in order to be protected from the evil eye and to get rid the effects of the evil eye. In this article, it is aimed to determine what are the beliefs and practices about evil eye in Şebinkarahisar district of Giresun province and to make evaluations about its historical background. The data of the study was compiled through participatory observation and interview. A pre-prepared question form was used during the interviews and the answers given by the participants were reported. In addition, written sources were used in the research.

Anahtar Kelimeler

evil eye, evil eye bead, amulet, folk beliefs, Şebinkarahisar

ŞEBİNKARAHİSAR VE ÇEVRESİNDE NAZARLA İLGİLİ İNANÇ VE UYGULAMALAR

Öz

Nazar; aşırı kıskançlık, sevgi ve çekememezlik gibi duyguların neticesinde ortaya çıkan enerjinin göz aracılığı ile canlıları etkilemesidir. Nazar inancı ve buna bağlı olarak gerçekleştirilen uygulamalar, pek çok toplumda görülmekte ve bu inancın kökeni, Neolitik çağlara kadar gitmektedir. Eski dönemlerden beri insanlar, nazardan korunmak ve nazarın etkisinden kurtulmak için çeşitli uygulamalara başvurmuşlardır.
Bu makalede Giresun ili Şebinkarahisar ilçesinde nazar ile ilgili inanç ve uygulamaların neler olduğunu tespit etmek ve tarihi arka planı hakkında değerlendirmelerde bulunmak amaçlanmıştır. Araştırmanın verileri katılımlı gözlem ve mülakat yoluyla derlenmiştir. Görüşmeler sırasında önceden hazırlanmış bir soru formu kullanılmış ve katılımcıların verdikleri cevaplar raporlaştırılmıştır. Ayrıca araştırmada yazılı kaynaklardan da yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nazar, Nazar boncuğu, Nazarlık, halk inançları, Şebinkarahisar

Kaynakça

• Abbasi, Sana Mahmuod ; “A Study of The Evil Eye Phenomenon And How It Is Translated Into Modern Fashion, Textiles And Accessories”, Indian Journal of Science Research (IJSR), 13 (1), 2017.
• Acıpayamlı, Orhan; “Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Adet ve İnanmalar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XX, S. 1-2, 1962.
• Adam, Baki; “Dua, Rukye, Havas İlmi, Tılsım ve Büyü”, Halk İnançları El Kitabı, Ed. Durmuş Arık-Ahmet Hikmet Eroğlu, Grafiker Yayınları, Ankara 2017
• Araz, Rıfat; Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1995.
• Aydın, Mehmet; “Konya’daki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi Açısından Tahlili”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, Konya 1985.
• Aydın, Mehmet vd.; Konya Merkezdeki Manevi Halk İnançlarının Dinler Tarihi ve Din Fenomenolojisi Açısından Değerlendirilmesi, Din Bilimleri Yayınları, Konya 2006.
• Boratav, Pertev Naili; 100 Soruda Türk Folkloru, Bilgesu Yayınları, Ankara 2013.
• Canan, İbrahim; Kütüb-i Sitte, c. XI, Akçağ Yayınları, İstanbul 1989.
• Cilacı, Osman; Dinler ve İnançlar Terminolojisi, Damla Yayınları, İstanbul 2001.
• Çağımlar, Zekiye; “Adana Halk İnançları İçinde Nazara Bağlı Hastalık, Ölüm Anlatıları ve Bunlardan Korunmak İçin Uygulanan Yöntemler”, http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/makaleler/zekiye_cagimlar_adana_nazar.pdf ,s. 1. (Erişim tarihi: 05.04.2020).
• Çelebi, İlyas; “Rukye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2008.
• Çelebi, İlyas; “Muska”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
• Çelebi, İlyas; “Nazar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 32, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
• Çelik, Ali; İslam’ın Kabul veya Reddettiği Halk İnançları, Beyan Yayınları, İstanbul, 1995.
• Çelik, İsmail; “Nazar, Nazarlık ve İlgili Büyüsel İşlemler”, Boğaziçi Üniversitesi Halkbilimi Yıllığı, İstanbul 1974.
• Çıblak, Nilgün; “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”, TÜBAR, XV, 2004.
• Çobanoğlu, Özkul; Türk Halk Kültüründe Memorotlar ve Halk İnançları, Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
• Demirci, Kürşat; “Muska”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 31, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
• Eker, Ahmet; Kayseri ve Çevresinde Nazar İnanç ve Uygulamaları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2000.
• Gökbel, Ahmet; “Anadolu’da Yaşayan Halk İnanışlarından Çaput Bağlama ve Nazar”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, Sivas 1996.
• Gökbel, Ahmet; Sivas İnanç Kültürü -Makaleler-, Asitan Yayıncılık, Sivas 2010.
• Gündüz, Şinasi; Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları, Ankara 1998.
• Gür, Durmuş- Soykan, A Nazlı; “Anadolu Kültüründe Nazar ve Nazarlıklar: Safranbolu Örneği”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 3, 2013.
• Gürkan, Salime Leyla; “Nazar”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c 32, İstanbul 2006.
• Hançerlioğlu, Orhan; İslam İnançları Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul 1984.
• Irmak, Yılmaz; “Bingöl’de Nazar İnancı ve Uygulamaları”, Bingöl Araştırmaları Dergisi, c. III, S. 2, 2017.
• Işık, Ramazan; “Türklerde Ağaçla İlgili İnanış ve Bunlara Bağlı Kültler”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 9, S. 2, 2004.
• İkinci, Ali- Şimşek, Mikdat- Gürsoy, Ersin; “Çitlembik Bitkisinin Kimyasal Bileşimi ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri”, Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8 (3), 2018.
• İnan, Abdülkadir; Eski Türk Dini Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1976.
• İnan, Abdülkadir; “Nazarlıklar”, Türk Folklor Araştırmaları, C. 8, S. 169, Ağustos 1963.
• İnan, Abdülkadir; “Divanü Lügat-it Türk’te Şamanizm’e Ait Kelimeler”, Makaleler ve İncelemeler, c. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1998.
• İnan, Abdülkadir; Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• İnan, Abdülkadir; “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Makaleler ve İncelemeler, c. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• Kaplan, Melike; “Halk Tıbbının Kökenleri: Teşhisten Tedaviye Din ve Büyü İlişkisi”, Milli Folklor, Yıl 23, S. 91, 2011.
• Karaman, Fikret; “Muska”, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007.
• Keskin, Yahya Mustafa; “Türk Toplumunda Nazar Olgusu ve Buna Karşı Geliştirilen Korunma ve Kurtulma Pratikleri: Elâzığ Örneği”, Dini Araştırmalar, c. 11, S. 32, 2008.
• Kılıç, Sami – Altuncu, Abdullah- Gaspak, Ayhan; “Nazarla İlgili Rahatsızlıklara Yönelik Bir Halk Hekimliği Uygulaması: Hançer Ocağı (Çavlu Köyü-Ümmü Pınar Örneği”, Türkiye’de Dinler Tarihi’nin Kurumsallaşması Sürecinde Prof. Dr. Abdurrahman Küçük, Ed. Ahmet Hikmet Eroğlu, Berikan Yayınları, Ankara 2016.
• Kırca, Celal; “Din ve Bilim Açısından Nazar”, Diyanet Dergisi, c. XXII, S. 1, 1986.
• Komisyon; Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2007.
• Kuşat, Ali; Türk Toplumunda Nazar Olgusu ve Psikolojik Bir Bakış, Laçin Yayınları, 2003.
• Kuzey, Muharrem; Kur’an ve Sünnet’te Nazar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2007.
• Küçük, Salim; “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 54, 2010.
• Manzakoğlu, Bilgen Tuncer - Berkan, Saliha Türkmenoğlu; “Evıl Eye Belıef In Turkısh Culture: Myth Of Evıl Eye Bead” The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication – TOJDAC-, Volume 6, Issue 2, April 2016.
• Maturudi, Ebu Mansur; Te’vilatü’l-Kur’an, Çev. S. Kemal Sandıkçı, c. 7, Ensar Neşriyat, İstanbul 2017.
• Oymak, İskender; “Anadolu’da Su Kültünün İzleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S. 1, 2010.
• Öcalan, Fatma Zeynep; Günümüzde Nazarlık: Formları, Kullanım Alanları ve İşlevleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• Örnek, Sedat Veyis; Budunbilim Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1973.
• Örnek, Sedat Veyis; Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, BilgeSu Yayıncılık, Ankara 2017.
• Rûdâni, Muhammed b. Süleyman; Büyük Hadis Külliyatı-Cem’ul Fevâid-, trc. Naim Erdoğan, c. 4, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Tanyu, Hikmet; “Türklerde Ağaçla İlgili İnançlar”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1975, Ankara 1976.
• Tanyu, Hikmet; “Büyü”, DİA, c. 6, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
• Tuna, Sibel Turhan; “Muğla’da Nazar, Büyü, Fal Üzerine Su Kültürüyle İlgili İnanç ve Pratikler”, Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı, Ed. Nurettin Demir-Faruk Yıldırım, Adana 2014.
• TDK; Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• Uçkun, Rabia; “Afyonkarahisar’da Nazarla İlgili İnançlar”, VII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara 2007.
• Uygun, Azize; “Yazılı Büyü Olarak Muska: Kenzü’l-Havâs Örneği”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 29, 2012.
• Üçer, Müjgan; “Sivas Yöresinde Nazarlıklar ve Nazarla İlgili İnançlar”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Gelenek-Görenek-İnançlar Seksiyon Bildirileri, Ankara 1997.
• Ünal, Serap- Çallı, Ayşe; “Göller Yöresi Amulet Kültürü”, Sanat Dergisi, S. 29, Ocak 2016.
• Yaşaroğlu, Kâmil; “Maşallah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003.
• Yazır, M. Hamdi; Hak Dini Kuran Dili, c. VIII, Akçağ Yayınları, Ankara, tsz.
• Yıldırım, Münir; “Tabiat Kültleri”, Halk İnançları El Kitabı, Ed. Durmuş Arık-Ahmet Hikmet Eroğlu, Grafiker Yayınları, Ankara 2017.
• Yeni Türk Ansiklopedisi, “Nazar”, C. VII, Ötüken Yayınları, İstanbul 1985.
• Zebidi, Ahmed b. Ahmed; Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih, Çeviri-Tahric ve Notlar, Abdullah Feyzi Kocaer, c. II, Yeni Şafak Gazetesi Kültür Armağanı, İstanbul 2004.