Rus Edebiyatının Gümüş Çağı’nda Gotik Motiflerin Yükselişi: Zinaida Gippius’un “Akşam Hikâyesi”

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 27, 169 - 194, 16.05.2022

Duygu Özakın

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1069439

Öz

Batı dillerinde “yüzyılın sonu”na işaret eden Fransızca kökenli Fin de Siècle teriminden hareketle yaygınlaşan “yüzyıl dönümü” kavramı, Rus edebiyat teorisinde, yine “yüzyılın sonu” anlamına gelen konets veka [конец века] terimiyle karşılanır. Kavram, Rus edebiyatının Gümüş Çağı olarak adlandırılan ve farklı araştırmacılarca değişken yıllara tarihlendirilmekle beraber, yaklaşık olarak 19. yüzyılın son on yılından 20. yüzyılın ilk çeyreğine dek sürdüğü kabul edilen sanatsal ve düşünsel yaratı sürecinin de genel ilkelerini belirler. Bu çalışmada, Gümüş Çağ edebiyatının önemli temsilcilerinden Zinaida Nikolayevna Gippius’un Kurmaca: Bir Akşam Hikâyesi [Вымысел: Вечерний рассказ] adlı eseri incelenir. Çalışmada, yazarın yüzyıl dönümü Rus edebiyatında sıklıkla tartışılan “özgür irade” sorununa yönelik türler ve metinler arası yaklaşımının, çağın karamsar ruhuna uygun düştüğü gözlemlenen Gotik perspektif yardımıyla değerlendirilmesi amaçlanır. İ. A. Pankeyev’in 2009 yılında yayımlanan Gümüş Çağ Gotik Nesri [Готическая проза Серебряного века] adlı derlemesinde kendine yer bulan eser, adını Gotik edebiyatta sıklıkla başvurulan bir öyküleme yöntemi olan “akşam/gece hikâyesi” anlatma geleneğinden alır. Binbir Gece Masalları’ndan Batı edebiyatına ve romantizm üzerinden Rus edebiyatına sirayet eden bu gelenek, Gümüş Çağ’da benimsenen karanlık imgelemin yansıtılmasına elverişli bir zemin hazırlar. Gecenin ilerleyen saatlerine dek birbirlerine gizemli rivayetler anlatan kurmaca karakterlerin bir araya geldiği akşam toplantılarına hâkim olan tekinsizlik duygusu, metinlere Gotik bir atmosfer bahşeder. Bu çalışmada, Gippius’un “akşam hikâyelerine” getirdiği yorum motif merkezli inceleme yöntemiyle okunur ve Gümüş Çağ nesrinin, literatüre son dönemde kazandırılan Yüzyıl Dönümü Gotiği [Fin de Siècle Gothic] ile alacakaranlık bir motifler dünyası paylaştığı ortaya konulur. Nitekim yüzyıl dönümünde bilimsel gelişmeler yaşamı kolaylaştırırken; teknolojik yeniliklerin ayak uydurulması zor ve kaygı verici bir süratle ilerlemesi, halkların savaşlar silsilesi altında sömürülmesi ve hızlı kentleşmenin yabancılaşma duygusunu harekete geçirmesi, toplumları belirsizliğe sürükler. Çalışmada, Gümüş Çağ nesrinin söz konusu zorlayıcı koşulların yarattığı müphem atmosferden beslenerek serpildiği ve bu gelişimin Kurmaca: Bir Akşam Hikâyesi’nde Gotik motifler yoluyla işlendiği sonucuna erişilir.

Anahtar Kelimeler

Zinaida Gippius, Gümüş Çağ, Fin de Siècle, Gotik, motif

The Rıse of the Gothıc Motıfs in the Sılver Age of Russıan Lıterature: Zınaıda Gıpıus’ “Evenıng Tale”

Öz

The concept of “turn of the century” in Western languages borrowed from French Fin de Siècle literally refers to “the end of the century”. The term corresponds with konets veka [конец века], which means “the end of the century” as well in Russian literary theory. The concept also determines the general principles of the artistic and intellectual creative process, which is called the Silver Age and dated to variable years by different researchers. The Silver Age is considered to have lasted approximately from the last decade of the 19th century to the first quarter of the 20th century. In this study, one of the important representatives of the Silver Age literature Zinaida Nikolayevna Gippius’ Fiction: An Evening Story [Вымысел: Вечерний рассказ] is analyzed. It is aimed to evaluate the author’s approach to the problem of “free will”, which is frequently discussed in turn of the century Russian literature through the Gothic perspective that suits the pessimistic spirit of the age. The story appeared in I. A. Pankeyev’s Silver Age Gothic Prose [Готическая проза Серебряного века] published in 2009 as a Gothic text. The story takes its name from the tradition of “evening/night stories”, which is a narrative method frequently used in Gothic literature. This tradition is spread to Western literature by The Arabian Nights (One Thousand and One Nights) and to Russian literature through romanticism. It prepares a suitable ground for the reflection of the dark imagination embraced in the Silver Age. The sense of uncanny dominates these evening meetings, where fictional characters come together to tell each other mysterious stories until the late hours of the night and it provides the texts a Gothic atmosphere. In this study, Gippius’ interpretation of “evening stories” is read from a motif-centered perspective and the world of twilighty motifs that Silver Age prose shares with the Turn of the Century Gothic [Fin de Siècle Gothic], which has recently been introduced to the literary theory is analyzed. It is concluded that at the turn of the century, while scientific developments made life easier, the rapid progress of technological innovations, which is difficult to keep up with, the exploitation of people under a series of wars and rapid urbanization awaking the sense of alienation lead to uncertainty in society. Therefore, Silver Age literature is flourished on the axis of a dualist reception, fed by the ambiguous atmosphere created by challenging conditions typical of that period and this development is reflected through Gothic motifs in Fiction: An Evening Story.

Anahtar Kelimeler

Zinaida Gippius, Silver Age, Fin de Siècle, Gothic, motif

Kaynakça

• Alder, Emily (2016); “Fin-de-Siècle Gothic”, The Encyclopedia of the Gothic, ed. William Hughes, David Punter, Andrew Smith, Wiley-Blackwell, s. 248-251. Chichester.
• Aytaç, Gürsel (1997); Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi, Gündoğan Yayınları, Ankara.
• Azizyan, İrina Atıkovna (2001); Dialog iskusstv Serebryanogo veka, Progress-Traditsiya. Moskva.
• Barkovskaya, Nina Vladimirovna (2019); “Detstvo-yunost’-starost’ v tvorçestve Z. N. Gippius”, Filologiçeskiy klass, 3 (57), s. 35-43.
• Berdnikova, Olga Anatolyevna (2005); Serebryanıy vek, Voronejskiy gosudarstvennıy universitet, Voronej.
• Bikkulova, İrina Anatolyevna (2016); Fenomen russkoy kul’turı Serebryanogo veka, İzda-tel’stvo «Flinta». Moskva.
• Bonamour, Jean (2006); Rus Edebiyatı, çev. İsmail Yerguz, Dost Kitabevi Yayınları. Ankara.
• Cornwell, Neil (2001); “The European «Nights» tradition: Potocki and Odoevsky’s «Rus-sian Nights»”, Vestnik Rossiyskogo universiteta drujbı narodov, (5), s. 5-11.
• Çernoivanenko, Yevgeniy Mihayloviç (2011); “Serebryanıy vek: naçalo ili konets?”, Bibliya i kul’tura, 14, s. 1-8.
• Demçenko, Aleksandr İvanoviç (2011); Serebryanıy vek russkoy hudojestvennoy kul’turı, Saratov: SGK.
• Forrester, Sibelan - Martha Kelly (2015); Russian Silver Age Poetry: Texts and Contexts, Brighton: Academic Studies Press.
• Freedman, William (2009); “Edebî Motif: Bir Tanım ve Değerlendirme”, çev. Funda Öz-şener, Yedi. 2, s. 61-66.
• Frownfelter, Andrea (2010); Flower Symbolism as Female Sexual Metaphor, Ypsilanti: Eastern Michigan University.
• Garry, Jane - Hasan El-Shamy (2005); Archetypes and Motifs in Folklore and Literature: A Handbook, NY: M. E. Sharpe.
• Gippius, Zinaida Nikolayevna (2001); Alıy meç. Povesti, rasskazı, stihotvoreniya, Russkaya kniga, Moskva.
• Gippius, Zinaida Nikolayevna (2002); Jivıye litsa. Russkaya kniga, Moskva.
• Hetherington, Philippa (2006); Mythos and Eros in Fin de Siècle Russia: Zinaida Gippius’ Sexual Revolution, University of Sydney, Sydney.
• İvanskaya, İ. V. (2006); “Priçinı poyavleniya i rasprostraneniya frantsuzskoy kul’turı v Rossii v epohu Petra I”, Izvestiya Rossiyskogo gosudarstvennogo pedagogiçeskogo universiteta im. A. I. Gertsena, 5 (23), s. 42-47.
• Kolıganova, Nadejda Anatolyevna (2011); “Gotiçeskaya traditsiya v russkoy literature XIX - naçala XX veka: itogi i perspektivı izuçeniya”, İnjenernıye tehnologii i sistemı, 1, s. 203-204.
• Krebel, İrina Alekseyevna (2010); Mifopoetika Serebryanogo veka: Opıt topologiçeskoy refleksii, SPb: Aleteyya.
• Makovski, Sergey Konstantinoviç (1986); Na Parnase Serebryanogo veka, NY: Orfey.
• Meşçerskaya, İrina Yaroslavovna (2011); “Formı povestvovaniya v doemigrantskih sbor-nikah rasskazov Z. N. Gippius”, Vestnik İrkutskogo gosudarstvennogo tehniçeskogo universi-teta, 8 (55), s. 284-290.
• Moseley, Ann (2013); “Review of the Book The Catherian Cathedral: Gothic Cathedral Iconography in Willa Cather’s Fiction, by Christine E. Kephart”, American Literary Realism 46 (1), s. 91-92.
• Otsup, Nikolay (1933); “Serebryanıy vek russkoy poezii”, Çisla, 7/8, s. 174-178.
• Özakın, Duygu (2021); Karanlığın Estetiği: Rus Edebiyatında Gotik, Nobel, Ankara.
• Pankeyev, İvan Alekseyeviç (2009); Gotiçeskaya proza Serebryanogo veka, Eksmo. Moskva.
• Parer, M. Özlem (2013); “Rus Modernleşmesinde Son Avangart Fenomen: Oberiu (Bir Oberiu Günlüğü)”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53 (2), s. 531-548.
• Pyast, Vladimir Alekseyeviç (1997); Vstreçi, Novoye literaturnoye obozreniye, Moskva.
• Rapatzikou, Tatiani G. (2004), Gothic Motifs in the Fiction of William Gibson, Amsterdam & NY: Rodopi.
• Ronen, Omri (2000); Serebryanıy vek kak umısel i vımısel, OGI. Moskva.
• Shamina, Vera (2016); “Mystic Motifs in Silver Age Poetry and Prose”, Ghosts - or the (Nearly) Invisible: Spectral Phenomena in Literature and the Media, ed. Maria Fleischhack, Elmar Schenkel, NY: Peter Lang, s. 161-169.
• Shelley, Mary (2012); Frankenstein ya da Modern Prometheus, çev. Duygu Akın, Can. İstanbul.
• Soboleva, Yelena Grigoryevna (2001), “Osobennosti poetiki novellı Z. Gippius «Vımısel»”, Dergaçevskiye çteniya, 2, s. 307-311.
• Sözen, Metin - Uğur Tanyeli (2005); Sanat Kavramları ve Terimleri Sözlüğü, Remzi Kita-bevi, İstanbul.
• Tan-Metreş, Eda H. (2021); “Bir Arşiv Yaşam İncelemesi: Zinaida Gippius’un Petersburg Günlükleri”, Litera, 31 (2), s. 857-879.
• Tetik, Kevser (2012); “Bryusov, Blok ve Mayakovski Şiirlerinde Şehir Teması”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (4), s. 98-116.
• Veselovskiy, Aleksandr Nikolayeviç (1939); İzbrannıye stat’i, Leningrad: Goslitizdat.
• Wallace, Diana - Andrew Smith (2009); The Female Gothic: New Directions, NY: Palgrave Macmillan.
• ELEKTRONİK KAYNAKÇA
• Karaca, Birsen (2017); “20. yüzyıl Rus edebiyatını karakterize eden süreçler” https://t24.com.tr/k24/-yazi/20-yuzyil,1404 (Son Güncelleme Tarihi: 05.10.2017), (Erişim Tarihi: 04.10.2021).
• ELEKTRONİK-GÖRSEL KAYNAKÇA
• URL 1. https://tr.pinterest.com/ (Erişim Tarihi: 05.02.2022).
• URL 2. https://kutahyaporselen.com/ (Erişim Tarihi: 05.02.2022).
• URL 3. https://cintemani.com/tr/ (Erişim Tarihi: 24.03.2018).
• URL 4. https://www.nationalmuseum.se/ (Erişim Tarihi: 05.02.2022).
• URL 5. https://www.normawaltonartist.co.uk/ (Erişim Tarihi: 05.02.2022).