The Use Of Embroidery/Color Passing and Derivation Idioms ın Classical Turkish Poetry

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 27, 7 - 22, 16.05.2022

Ali Yıldırım

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1083496

Öz

Idioms are language structures that provide the most effective and short way to express the meaning to the addressee. These structures, which were created by making use of literary arts such as metaphor and simile, are widely used in daily language. Idioms are also frequently used in our literary texts. One of the critical judgments put forward about our classical poetry is that it is the poetry of an elite group disconnected from society. Although materials and content it uses. Traces of this can be seen in many studies on proverbs and idioms in the divans of classical poets. Idioms and proverbs have an important side like being national; however, it is also witnessed that the societies of the close culture and geography use similar proverbs and idioms. Especially in the context of classical poetry, our relations with Arab and Persian cultures, which we have in common, have led to the emergence of some similar proverbs and idioms. It is seen that the idioms to pass color and to embroider, which have similar uses in Persian poetry to some extent, are widely used in our classical poetry. These idioms, which are formed depending on the metaphorical deception and mislead meanings of the words color and embroidery, come into use with the auxiliary verbs in question; It also appears with different structures such as color, color, color, color, color hunting. The common aspect of almost all of these idioms is the tricks and deceptions that fortune and lover make in love. In addition to this, it is also used in the sense of cheating and deceiving, but also in the sense of defeating, defeating and killing the person.

Anahtar Kelimeler

classical poetry, idiom, passing color, passing embroidery, deception

Nakış/Renk Geçmek ve Türevi Deyimlerin Klasik Türk Şiirindeki Kullanımı

Öz

Deyimler, meramın muhataba en etkili ve kısa yoldan anlatımı sağlayan dil yapılarıdır. Başta mecaz olmak üzere kinaye ve teşbih gibi edebî sanatlardan da yararlanılarak oluşturulan bu yapılar, günlük dilde oldukça yaygın kullanılmaktadır. Deyimler, aynı zamanda edebî metinlerimizde de sıklıkla kullanılmaktadır. Klasik şiirimizle ilgili ileri sürülen eleştirel hü-kümlerden birisi de onun toplumdan kopuk, elit bir kesimin şiiri olduğudur. Bu şiirimizin daha çok saray ve çevresinde söylenip icra edilmesi bir yere kadar doğru olmakla birlikte, kullandığı dil malzemeleri ve muhteviyatı itibarıyla toplumun bütün izlerini taşıdığı görülecektir. Klasik şairlerin divanlarında geçen atasözleri ve deyimlerle ilgili yapılan pek çok çalışmada bunun izleri görülmektedir. Deyim ve atasözlerinin millî olmak gibi önemli bir tarafı vardır; ancak yakın kültür ve coğrafyanın toplumlarının benzer atasözleri ve deyimleri kullandığına da şahit olunmaktadır. Özellikle klasik şiir bağlamında da müştereklerimiz bulunan Arap ve Fars kültürleri ile olan ilişkilerimiz, birtakım benzer atasözü ve deyimlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bir ölçüde Fars şiirinde de benzer kullanımlarına tesadüf edilen “renk geçmek” ve “nakış geçmek” deyimlerinin klasik şiirimizde yaygın olarak kullanıldığı görülmektedir. Renk ve nakış kelime-lerinin mecazen aldatmak ve yanıltmak anlamlarına bağlı olarak oluşturulan bu deyimler, söz konusu yardımcı fiillerle kullanım alanına çıkmakla birlikte, bunun yanı sıra “nakış oynamak, nakış atmak, nakış etmek, nakış eylemek; renk etmek, renk eylemek, renk oynamak, rengine kapılmak, renk ile avlamak” gibi farklı yapılarla da karşımıza çıkmaktadır. Bu deyimlerin hemen hepsinin ortak yönü, feleğin ve sevgilinin âşığa ettiği oyunlar, aldatmalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanı sıra az da olsa yine hile ve desise ile feleğin kişiyi alt etmesi, yenmesi, öldürmesi anlamlarında da kullanılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

klasik şiir, deyim, renk geçmek, nakış geçmek, aldatmak

Kaynakça

• Afîfî, Rahim (1372); Ferhengnâme-i Şi‘rî I-III, İntişârât-ı Suruş, Tahran.
• Aksan, Doğan (1993); Şiir Dili ve Türkçe Şiir Dili, BE-TA Basım Yayım, İstanbul.
• Akyüz, Kenan vd. (2000); Fuzûlî Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Andrews, Walter G. (2000); Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı (çev. Tansel Güney), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Ergin, Muharrem (1980); Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakül-tesi Yayınları, İstanbul.
• Nazarov, Zafar (2005); “Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiillerin Leksik-Gramer Özellikleri”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 28 (Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı) Erzurum, s. 83-89.
• Türkçe Sözlük, (2005); Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1995); Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, Ali (2006); “Renk Simgeciliği ve Şeyh Galib’in Üç Rengi”, Millî Folklor Dergisi, 18/72, Ankara.
• Yıldırım, Ali (2009); Kâmî Dîvânı, MEB Yayınları, Ankara.
• Elektronik Kaynaklar
• (https:ekitap.ktb.gov.tr/)
• Âhî Dîvânı (haz. Mustafa S. Kaçalin)
• Ahmedî Dîvânı (haz. Yaşar Akdoğan) Bâkî Dîvânı (haz. Sabahattin Küçük)
• Beyânî Dîvânı A/B (haz. Fatih Başpınar)
• Bursalı Rahmî Dîvânı (haz. Mustafa Erdoğan)
• Dede Ömer Rûşenî Dîvânı (haz. Orhan Kemal Tavukçu)
• Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Dîvânı (haz. Kadri Hüsnü Yılmaz)
• Edirneli Nazmî Dîvânı (haz. Sibel Üst) Emrî Dîvânı (haz. Mehmet A. Yekta Saraç)
• Esrâr Dede Dîvânı (haz. Osman Horata)
• Filibeli Vecdî Dîvânı (haz. Hasan Kavruk-Bahir Selçuk)
• Gelibolulu Sun’î Dîvânı (haz. Halil İbrahim Yakar)
• Hamâmîzâde İhsân Dîvânı (haz. Mustafa İsen-Rıdvan Canım)
• İbrahim Tırsî Dîvânı (haz. Kadriye Yılmaz)
• Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz Dîvânı (haz. Hiclal Demir)
• Lebîb Dîvânı (haz. Orhan Kurtoğlu)
• Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı (haz. Müberra Gürgendereli)
• Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Dîvânı (haz. Ekrem Bektaş)
• Numân Mâhir Dîvânı (haz. Özlem Batğı)
• Süheylî Dîvânı (haz. M. Esat Harmancı)
• Sünbüzâde Vehbî Dîvânı (haz. Ahmet Yenikale)
• Şeyh Gâlib Dîvânı (haz. Naci Okçu)
• Şeyhî Dîvânı (haz. Halit Biltekin)
• Ümmî Sinân Dîvânı (haz. A. Azmi Bilgin)
• Zâtî Dîvânı (Gazeller Dışındaki Şiirler) (haz. Orhan Kurtoğlu)