Literature and Ideology: The Symbolism of Agha Mohammad Shah Qajar in Azerbaijani Poetry

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 36, 43 - 64, 31.05.2025

Afaq Yusifi

https://doi.org/10.31126/akrajournal.1655235

Öz

Literature is not only a reflection of ideological conflicts and social struggles but also a powerful tool that shapes and critiques these processes. Particularly, symbolism in literary works addresses historical and social events through an indirect narrative, offering readers multilayered meanings. This article aims to analyze the portrayal of historical heroes in Azerbaijani poetry during the first half of the 20th century, focusing specifically on the works of Mikayıl Müşfik and Ah-med Cavad. The study explores the metaphorical representation of historical figures in literary texts and examines how these representations reflect the social and political realities of the time. The research employs literary criticism and historical context analysis methods to investigate the reflections of historical heroes in poetry. The study conducts a detailed analysis of Mikayıl Müşfik’s poems under the influence of socialist realism and Ahmed Cavad’s use of the Ağa Muhammed Shah Qajar theme in his poem “Sesli Kız”. Using A.F. Losev’s “incorporative thinking” theory, the study evaluates the metaphorical narrative power of historical and mytho-logical figures in modern poetry. The findings indicate that in the works of Mikayıl Müşfik and Ahmed Cavad, historical heroes are not merely echoes of the past but are also used as tools of critique against contemporary political pressures and social issues. Müşfik, within the framework of socialist realism, addresses societal ideals while also reflecting themes of individual freedom and justice in his poetry. Meanwhile, Cavad employs the Agha Muhammed Shah Qajar theme in “Sesli Kız” as an indirect critique of the oppressive Soviet regime, port-raying the courage and resistance of historical heroes to keep the spirit of the people's struggle alive. The article concludes that historical heroes are not only literary themes but also emerge as symbols of resistance against the political oppression of the period. The artists demonstrate how the courage and struggle for freedom of historical figures can be adapted to the ideological and social contexts of their era, highlighting literature as a medium of aesthetic resistance.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan literature, ideology, Soviet, Agha Muhammed Shah Qajar, symbolism

Proje Numarası

2

Edebiyat ve İdeoloji: Azerbaycan Şiirinde Ağa Muhammed Şah Kaçar Sembolizmi

Öz

Edebiyat, kimi zaman ideolojik çatışmaların ve toplumsal mücadelelerin bir yansıması olurken, kimi zaman da bu süreçleri şekillendiren, eleştiren ya da tamamen bireysel, estetik ve hayalî dünyalara yönelen bir ifade biçimi olarak karşımıza çıkar. Özellikle sembolizm, edebi eserlerde tarihî ve toplumsal olayları dolaylı bir anlatımla ele alarak, okura çok katmanlı anlam-lar sunar. Bu makale, 20. yüzyılın ilk yarısında Azerbaycan şiirinde tarihî kahramanların işlenişini, özellikle Mikayıl Müşfik ve Ahmed Cavad’ın eserleri üzerinden incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, tarihî kahramanların edebi eserlerdeki metaforik temsili ve bu temsillerin dönemin toplumsal ve siyasi gerçekliklerine nasıl yansıdığını ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada, tarihî kahramanların şiirlerdeki yansımalarını incelemek için edebiyat eleştirisi ve tarihsel bağlam analizi yöntemleri kullanılmıştır. Özellikle Mikayıl Müşfik’in sosyalist realizm etkisi altındaki şiirleri ve Ahmed Cavad’ın “Sesli Kız” poemasında Ağa Muhammed Şah Kaçar sembolünün kullanımı analiz edilmiştir. A.F. Losev’in “inkorporatif düşünce” teorisi çerçevesinde, tarihî şahsiyetlerin modern şiirdeki metaforik anlatım gücü değerlendirilmiştir. Araştırma sonuçları, Mikayıl Müşfik ve Ahmed Cavad’ın eserlerinde tarihî kahramanların sadece geçmişin bir yansıması olarak değil, aynı zamanda çağdaş siyasi baskılara ve toplumsal sorunlara yönelik bir eleştiri aracı olarak kullanıldığını göstermektedir. Müşfik, sosyalist realizm çerçevesinde toplumun ideallerini işlerken, bireysel özgürlük ve adalet temalarını da şiirlerine yansıtmıştır. A.Cavad ise “Sesli Kız” poemasında Ağa Muhammed Şah Kaçar temasını, Sovyet baskıcı rejimine dolaylı bir eleştiri aracı olarak kullanmış ve tarihî kahramanların cesaret ve direnişini halkın mücadele ruhunu diri tutmak için işlemiştir. Makale, tarihî kahramanların sadece edebi bir tema değil, aynı zamanda dönemin siyasi baskılarına karşı bir direniş simgesi olarak öne çıktığını ortaya koymaktadır. Sanatçılar, tarihî kahramanların cesaret ve özgürlük mücadelesini, çağlarının ideolojik ve toplumsal koşullarına uyarlayarak, edebiyatın estetik bir direniş aracı olabileceğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan edebiyatı, ideoloji, Sovyet, Aga Muhammed Şah Kaçar, sembol

Destekleyen Kurum

Gence Devlet Universitesi

Proje Numarası

2

Kaynakça

• Bünyadov, Z. (1993). Qırmızı Terror. Bakı: Azərnəşr.
• Broytman, S. N. (2004). Liricheskiy subyekt. In L. V. Chernets (Ed.), Vvedeniye v litera-turovedeniye: uchebnoye posobiye (ss. 310-321). Moskva: Vysshaya shkola.
• Broytman, S. N. (2008). Liricheskiy subyekt. In N. D. Tamarchenko (Ed.), Poetika: slovar' aktual'nykh terminov i ponyatiy (ss. 112-114). Moskva: Izd-vo Kulaginoy; Intrada.
• Buran, A. (2010). Kurşunlanan Türkoloji. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buran, A. (2020). Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan’da edebî mahkemeler. Ⅶ. Uluslararası Türk dünyası araştırmaları sempozyumu. Niğde. ss. 253-263.
• Cavad, Ə. (1992). Seçilmiş əsərləri (I cild). Bakı.
• Cavad, Ə. (1992). Seçilmiş əsərləri (II cild). Bakı.
• Cavad, Ə. (1992). Cavad (tərtibçi: Əli Saləddin). Bakı.
• Cavad, Ə. (1991). Sən ağlama, mən ağlaram. Bakı: Yazıçı.
• Əhmədli, B. (2024). XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi: Bakalavr və magistrlər üçün dərslik (Cild 2). Bakı: Qanun nəşriyyatı.
• Ələkbərli, M. (1936). Sosalizm realizmi uğrunda mübarizə. İnqilab və mədəniyyət jurnalı, (4-5).
• Həbibbəyli, İ. (2019). Azərbaycan Ədəbiyyatı Dövrləşdirmə Konsepsiyası və İnkişaf Mərhələləri. Bakı: Elm.
• Həsənov, C. (1991). “Ağ Ləkə”lərin Qara Kölgəsi. Bakı: Gənclik.
• Qasımov, C. (2020). Siyasi Repressiya: Həyatda və Ədəbiyyatda. Bakı: Elm və Təhsil.
• Qasımov, C. (2012). Ədəbi Məhkəmələr. Bakı: Zərdabi LTD.
• Lessinq, Q. E. (1953). İzbrannıe proizvedeniya. Moskva.
• Lokkart, L. (2013). Nadir şah. Bakı.
• Losev, A. F. (1982). Znak, simvol, mif. Moskva: Nauka.
• Macherey, P. (1978). A Theory of Literary Production (G. Wall, Trans.). Routledge & Kegan Paul.
• Musalı, N. (2018). Kaçarlar Döneminde Türk Kimliği ve Türkçenin Konumu Meseleleri Üzerine. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 131-171.
• Musalı, V. (2014). Tezkireçiler Xanedanı. Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 179-192.
• Musalı, V. (2024). Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Şiirinde Mehmet Emin Resulzade İmajı. Söylem Filoloji Dergisi, 9(2), 648-680.
• Musalı, V. (2023). Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatında Klasik Geleneğin Devamı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 63(1), 771-826.
• Müşfiq, M. (1972). Seçilmiş əsərləri (II cild). Bakı.
• Nəbiyev, B. (2006). Xəzan vurmasın. Bakı: Elm.
• Nəbiyev, B., & Salmanov, Ş. (2003). Ədəbiyyat 9-cu sinif. Bakı.
• Sabir, M. Ə. (2007). Seçilmiş əsərləri (tərtibçi: Xəlil Yusifli). Bakı.
• Uygur, E. (2005). Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, (9), 23-30.
• Vurğun, S. (2004). Seçilmiş əsərləri (I cild). Bakı.