Coğrafi Ortam ve Yerleşme Adları Arasındaki İlişki Açısından İdil İlçesi (Şırnak) Köy Adları

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 12 - 30, 05.05.2017

Abdülkadir Güzel Mehmet Özcanlı

Öz

Bu çalışmada Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Dicle
Bölümü’nde yer alan Şırnak’ın İdil İlçesi’ndeki kır yerleşmelerinin coğrafi
açıdan adları incelenmiştir. İlçedeki 68 köy yerleşme adı incelenmiş bu
incelemede köylerin bugünkü adları ve eski adları belirtilmiştir. İsimler genel
olarak fiziki ve beşeri olarak iki gruba ayrılmıştır.Bu
genel gruplamada İdil ilçesindeki köy
yerleşme adlarının % 59’u beşeri şartlara göre % 41’ i ise fiziki şartlara
bağlı olarak adlandırılmıştır. Bu genel gruplama alt gruplara bölünmüş ismini
yükseltiye göre alan köy adları, arazi, iklim, hidrografya, bitki özelliklerine
göre adlar. Hayvan türlerine göre adlar, kişilerin sıfatları ve kişi
aidiyetlerine göre adlar, din ve inanışla ilgili adlar, toplulukla ilgili adlar,
eşya ve çevredeki bir yapı ile ilgili adlar, mitoloji ve bir olaydan
etkilenerek verilmiş adlar olarak alt gruplara ayrılmış ve analizleri
yapılmıştır.

Bu çalışma sonucunda İdil ilçesindeki köy yerleşme
adlarının eski isimlerinin Süryanice ve kökenli olup 1940’lı yıllardan itibaren
tüm köy isimlerinin Türkçe ’ye çevrildiği tespit edilmiştir. Fakat üzerinden
yıllar geçmiş olmasına rağmen yerel halkın hala yerleşmelerin eski adlarını
kullandıkları görülmüştür. Çünkü yerleşmelere sonradan verilen adların çoğunun
hem eski isimle hem de yerleşmelerin özellikleriyle alakası olmayan rastgele adlardır.
Bu nedenle yaptığımız sınıflamada köylerin eski adları baz alınmış olup gayet
anlamlı sonuçlar elde edilmiştir. Yerleşmelerin eski adlarının bulundukları
yerlerin fiziki ve beşeri faktörlerine dayanarak verilmiş adlar olduğu ortaya
çıkmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Köy Adları, Yer adı doğal ortam ilişkisi, Eski Köy adları, İdil İlçesi, Şırnak

Geographical Research of İdil District (Şırnak) Village Names

Öz

In
this study, the names of the villages in Sirnak’s Idil district, which is
located in the Tigris Region of Southeastern Anatolia Region, are examined
geographically. 68 villages in the district are examined and in this
examination, the old and current names of the villages are indicated. The names
are in two categories, physical and humane, in general. In this general
categorization, 59% of the names of villages in Idil district are named after
humane conditions while 41% of them are named after physical conditions. This
general categorization is divided and analyzed in subcategories of villages by
the names according to the elevation, the land, climate, hydrographic, floral
characteristics, animal species, personal characteristics and ownership,
religion and faith, the community, tools or a surrounding structure, the
mythology, and the aftermath of an event.

As a
result of this study, it was observed that the names of villages in Idil
district are of Syriac and Kurdish origin and all village names have been
converted into Turkish starting from the 1940s (Tunçel, 2000). Although many
years have passed, it was observed that people there still uses the old names
of the settlements. Because many of the names given later are random and irrelevant
to both the old name and the characteristics of the settlement. This is why the
categorization is based on the old names, and quite significant results are
obtained. It was revealed that the old names of the settlements were given
according to the physical and humane factors of the place. 

Anahtar Kelimeler

Village Names, Place Names of the Natural Environment Correlation, The Old Village Name, İdil District, Şırnak

Kaynakça

• Doru, N. (2011). Uluslararası Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu Bildirileri. İstanbul-2011.
• Güzel, A. (2009). Tarih Öncesi Bir Yerleşme Olan Şanlıurfa’nın Kuruluşuna Etki Eden Coğrafi Faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi Sayı: 19, Ocak - 2009, S. 108-129 İstanbul
• Güzel, A. (2012). Şanlıurfa İlinde Hırbe Yerleşmeleri. Fırat üniversitesi Sosyal bilimler Dergisi cilt:1 Sayı:22
• Karakaş, R. (2013). Sıra Dışı Mekanlar. Siirt Üniversitesi , Eğitim Fakültesi , Türkçe Bölümü.
• Koç, D. (2012). Aşağı İdil Boyunda Hâkimiyet Mücadelesi Ücadelesi Ve Astarhan (Hacı Tarhan) Hanlığı. Türk Dünyası incelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/1, s.455-494.
• Kurgun, L. (2006). Buldan Yöresi Yer Adları. Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Edebiyat Bölümü, Buldan Sempozyumu, 23-24 Kasım
• Ögel, B. (1979). Türk Kültür Tarihine Giriş, C. I-VII, Ankara
• Sarı, C. (2012). Türk Kültür Coğrafyasında Yerleşme Adları: Teke Yöresi Örneği. Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Fakültesi , Karadeniz Araştırmaları, sayı:35 sayfa:161-179,2012.