GELENEKSEL TÜRK SANATINDA ÇERÇEVE KAVRAMI VE KOMPOZİSYON ŞEMALARI

Yıl 2018, Sayı: 4, 43 - 61, 30.12.2018

Lale Avşar

Öz

Görsel sanat örneklerinin değerlendirilmesinde kompozisyon ilkesi veya başka bir

deyişle süslemenin mevcut zeminde düzenleme şekli ve mantığı büyük önem taşımaktadır.

Geleneksel kültürlerde belli kıstaslara tabi olarak kendini ortaya koyan

kompozisyonlar, ikonografi tarzı, konu ve motif tercihleri gibi belirleyici muhteva

ve öneme sahiptirler. Sanat geleneklerinin gelişme aşamalarıyla yakından ilintili olan

kompozisyon prensipleri sürecin mantıksal sonucu olarak görülmeli ve bu kapsamda

ele alınmalıdırlar. Milli kültürlerde konu havuzunun ve bu konulara yüklenen anlamların

belirlenmesi, tasvir ikonografisinin yerleşmesi, motif yelpazesinin oluşması ve

anlamlarla birleşmesi gibi aşamaları takip ederek ortaya çıkan kompozisyon ilkelerinin

şekillenmesi, maddi sanat ürünlerinin sahip oldukları işlevsellik, form, renk, malzeme

özellikleri, sanat ekolü ve kültürel gelenek gibi çeşitli hususlarla çok özel ve komplike

ilişkiler kapsamında gerçekleşmiş olmalıdır.

MÖ. 1. binyıl İskit çağında genel hatları belirlenmiş olan Türk görsel sanat dilinin temel

öğelerinden olan kompozisyon mevhumu yakından irdelendiğinde, çeşitli konu alt

başlıkları arasında çerçeve kavramının diğerlerine göre daha ağır bastığını görüyoruz.

Bu kavram, görselin belli sınırlar içinde yerleşme şekli ve bu uygulama sırasında takip

edilen sabit kıstaslarla ilintilidir. Bu çalışmada, tarihin Erken çağlarından Osmanlı dönemine

kadar köklü değişim yaşamadan ayakta kalan Türk görsel sanat geleneğindeki

çerçeve ögesi kompozisyon kavramı kapsamında ve görseller eşliğinde incelenerek ilgili

tipoloji oluşturulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk sanatı, süslemede kompozisyon ve çerçeve kavramları ve şemaları

FRAME CONCEPT AND COMPOSITION SCHEMAS IN THE TRADITIONAL TURKISH ART

Öz

In the evaluation of visual art samples, the composition principle or in other words,

the arrangement and logic of adornment on the existing floor are of great importance.

Compositions that manifest themselves in traditional cultures by subjecting to certain

criteria have particular importance and content, such as iconography style subject

and motif preferences. The principles of composition, which are closely related to

the development stages of art traditions, should be regarded as the logical result of

the process and should be addressed in this context. Formation of the composition

principles by following the stages such as determining of the theme pool in national

cultures and the meanings of these themes, settlement of depiction iconography, the

formation of the motif range and the unification of it with meanings, must have

been realized within the scope of very special and complicated relations with various

subjects such as the functionality, form, color and material characteristics of tangible

art products.

When the concept of composition, which is one of the basic elements of Turkish

visual art language established in the age of Scythians in the 1st Millennium B.C., is

examined closely, it is seen that among the various sub-headings, the frame concept is

more prominent than the others. This concept is related to the location of the image

within certain boundaries and to the fixed criteria followed during this application.

In this study, the frame element in the Turkish visual art tradition, which survived

from the early ages of history to the Ottoman period without a radical change, was

examined within the context of the concept of composition and visual accompaniment

and it was tried to create related typology.

Anahtar Kelimeler

Traditional Turkish art, Composition and frame concepts in adornment, Composition schemas

Kaynakça

• Acar, B.B. (1982). Kilim-Cicim Zili-Sumak Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul: Eren Yayınları.
• Ainy, L. (1980). The Central Asian Art of Avicenna Epoch. Dushanbe:.İrfon,
• Aslanapa, O. (1987). Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: Eren Kitapçılık.
• Aslanapa, O. (2005). Türk Halı Sanatının Bin Yılı The Thousand Years of Turkish Carperts, İstanbul: İnkilap.
• Atil, E. (1973). III. Ceramics From the World Of İslam. Freer Gallery Of Art Fiftienth Anniversary Exhibition, Waahington: Smithsonian İnstitution.
• Avşar, L. (2017). “Dâhili Gözle Görülen Dünya, Türk Sanatının Oluşumu Ve Tasvir Dili”, İDİL Sanat ve Dil Dergisi, Sayı 31/ Bahar II/ 2017, s. 967-984.
• Baer, E. (1983). Metalwork İn Medieval İslamic Art, New York: State University of New York Press.
• Bayazit, N. (2011). Endüstri Tasarımı Temel Kavramları, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Becer, E. (2000). İletişim ve Grafik Tasarım, İstanbul: Dost Kitabevi.
• Bilgi, H. (2007). Osmanlı İpekli Kumaşları Çatma ve Kemha, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Broug, E. (2012). İslam Sanatında Geometrik Desenler (Çev. Yasemin Darbaz Karaca), İstanbul: Klasik.
• Civcir, E. (2015). Temel Tasarım Ve Tasarım İlkeleri, Ankara: Akademisyen Yayınevi.
• Çatalkaya Gök, E. & Soysaldı, A. (2018). “Türk kumaşlarında desen rapor tekrarları”, İdil Sanat ve Dil Dergisi, Cit 7, Sayı 42, s. 217-235.
• Eravşar, O. vd., (2014). Büyük Selçuklu ve Mirası Müzeler. Heritage Of The Great Selcuks Museums, 2. Baskı, Cilt 2, İstanbul: Pasifik Ofset.
• Erdemir, Y. (2007). İnce Minareli Taş ve Ahşap Eserler Müzesi. Konya: Altunarı Ofset.
• Erdemir, Y. (2009). Karatay Medresesi Çini Eserleri Müzesi, 2. Baskı, TC. Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Konya:
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ettinghausen, R. (1970). “The Flowering of Seljuq Art”, Metropolitan Museum Journal, v. 3 (1970). pp. 113-131.
• Grube, J. E. (1994). Cobalt and Lustre The Nasser D. Khalili Collection of İslamic Art, Oxford: Oxford University Press.
• Henshaw, C. M. (2010). Early İslamic Ceramics and Glazes of Akhsiket, Uzbekistan, Doctoral thesis , UCL (University College London), E-kaynak (http://discovery. ucl.ac.uk/19688/) Erişim: 14.05.2018.
• Hillenbrand, R. (2005). İmage and Meaning in İslamic Art. London: Altajır Trust.
• Ilıcalı, Ö. C. (2013). “XV-XVII. Yüzyıl İznik Ve İtalyan Mayolika Seramiklerinin Teknik, Motif Ve Üslup Bağlamında Karşılaştırılması”. YYLT, İstanbul Üniversitesi SBE Sanat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Karaman, G. (2018). “1950’den İtibaren Kütahya Çini Tabaklarının Tasarım Tipolojisi”, YYLT, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kuban, D. (2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: YKY.
• Kurtişoğlu Apa, G. (2015). Anadolu Selçuklu Dönemi Ahşap Minberleri, Konya: Selçuklu Belediyesi.
• Məmmədov, X.S.; Əmirəslanov, İ.R.; Nəcəfov, H.N.; Mürsəliyev, A.A. (1981). Naxışların Yaddaşı, Baki: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı.
• Moline, J. (1994).”Saljuq minarets in İran: development in the decorative scheme”, (Robert Hillenbrand ed.) The Art of the Saljuqs in İran and Anatolia, Proceeding of a Symposium held in Edinburg in 1982, pp. 38-45.
• Muche, K. (1981). Form Und Dekor, , Leipzig: VEB Deutscher.
• Özkeçeci, İ. (2008). Türk Sanatında Kompozisyon, İstanbul: Yazıgen.
• Pancaroğlu, O. (2007). Perpetual Glory Medieval İslamic Ceramics from the Harvey B. Plotnick Collection. New Haven and London: Yale University Press,.
• Schimmel, A. (1970). Islamic calligraphy: Iconography of religions XXII, V.1, Leiden: Brill.
• Şahin, S. (2009). Türk ve İslam Eserleri Müzesi Emevilerden Osmanlılara 13 Asırlık İhtişam, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ünal, A. (2018). “Karatay Medresesi Pencerelerindeki Geometrik Mozaik Çini Panoların Tasarım İncelemesi”, YYL Semineri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Watson, O. (2004). Ceramics From İslamic Lands Kuwait National Museum The Al-Sabah Collection, London: Thimes and Hudson.
• Атанасян, Л.С., и др. (2010). Геометрия. 7-9 классы: учебник для общеобразовательских учреждений, Москва: Просвещение.
• Дадаш, С. (2006). Теория Формального Изобразительного Языка Тюркской Миниатюры, İstanbul: Mega.
• Шорохов, Е.В. (1979). Основы Композиции, Москва: Просвещение.
• Шорохов, Е.В. (1986). Композиция, Москва: Просвещение.