ANTALYA İLİ ELMALI İLÇESİ AĞIZLARININ STANDART TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEN FARKLI SES VE ŞEKİL BİLGİSİ ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Sayı: 4, 62 - 78, 30.12.2018

Emine Atmaca

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları üzerinde yapılan derleme çalışmalarının başlangıç tarihi

1860’lı yıllara kadar uzanır. İlk çalışmalar, bir iki istisna dışında genellikle yabancı

araştırmacılara ait olduğundan 1860-1940 yılları arasındaki döneme yabancı araştırmacılar

dönemi denir. 1940’lı yılların başlarında Ahmet Caferoğlu’nun Anadolu’da yaklaşık

20 yıl süren ve 9 ciltlik bir külliyattan oluşan yayın çalışmaları ile birlikte yabancı

araştırmacılar dönemi kapanmış ve yerli araştırmacılar dönemi başlamıştır. Bugün yerli

araştırmacılar tarafından Türkiye’nin pek çok şehrindeki ağızların derlendiği, incelendiği,

karşılaştırıldığı ve tasnif edildiği görülmektedir. Yalnız Türkiye’de hâlâ derleme

yapılmamış pek çok şehir vardır. Bugün kitle iletişim araçlarının hızla gelişip yaygınlaşması,

ekonomik nedenlerle yaşanan iç ve dış göçler, ulaşım, sanayileşme, okullaşma

vb. gibi sebepler dolayısıyla Türkiye Türkçesi ağızları her geçen gün hızlı bir şekilde

yok olmaktadır. Ses ve şekil bilgisi bakımından Türkçenin söz varlığındaki zenginliğinin

ortaya çıkarılmasında son derece önemli olan bu ağızlar, kaybolmadan önce bir an

evvel derlenmeli ve derlenen bu malzemeler ayrıntılarıyla incelenip tasnif edilmelidir.

Çalışmaya konu olan Elmalı, Antalya bölgesinde Antalya’ya 120 km. uzaklıkta “Teke

Platosu” üzerine kurulmuş yayla yerleşim merkezlerinden biridir. Elmalı, Türkmen

ve Yörüklerin en çok yerleştiği ve adını verdiği ilçelerden biridir. Çalışmada, ilkin

Elmalı ilçesinin ağzı ile ilgili daha evvel yapılmış çalışmalar hakkında kısa bir bilgi

verilmiştir. Sonrasında, Esra Kulle Çoban’ın Elmalı ve Yöresi Ağızları (2012) çalışmasından

hareketle ilçe ağzının Standart Türkiye Türkçesinden farklı ses ve şekil bilgisi

özellikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca ilçenin farklı ses ve şekil bilgisi özelliklerinin

tespitinde Büyüksöğle, Çalpınar, Çaybaşı, Çobanisa, Çukurelma, Dereköy, Geçmen, Karaköy,

Karamık, Küçüksöğle, Özdemir, Yalnızdam, Yılmazlı ve Zümrütova köylerinden

etnotoponim çalışması için tarafımızdan yapılan derlemelerden de yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Elmalı, Standart Türkiye Türkçesi, ses bilgisi, şekil bilgisi

THE DIFFERENT PHONETIC AND MORPHOLOGICAL FEATURES OF ELMALI (ANTALYA) DIALECTS FROM STANDARD TURKEY TURKISH

Öz

The starting date of the compilation studies on the Turkish dialects dates back to

1860s. Because the first studies, with a few exceptions, usually belong to foreign

researchers, the period between 1860-1940 is called the period of foreign researchers.

In the early 1940s, with the publication of Ahmet Caferoglu, which consisted of a

collection of 9 volumes and approximately continued for 20 years in Anatolia, the

period of foreign researchers ended and the period of domestic researchers began.

Today, Turkısh dialects are complied, examined, compared and sorted out by native

researchers. However, there are many cities where there hasn’t been any compilation

of dialects yet. Today, Turkey Turkish dialects are disappearing rapidly with each

passing day due to reasons such as such as the rapid development and spread of

mass media, internal and external migrations due to economic reasons, transportation,

industrialization, schooling etc. Turkish dialects, which are very important in revealing

the richness of Turkish in terms of phonetic and morphology, should be compiled

as soon as possible before they disappeared and these materials collected should be

examined and classified in detail.

Elmalı, which is the subject of the study, is one of the highland settlements which is

120 km far from Antalya, built on the “Teke Plaetau”. Elmalı is one of the counties

which was settled and denominated mostly by Turkmen and Yoruks. In the study,

a brief information regarding the previous studies on the dialect of Elmalı county

has been given. Then, drawing on from Esra Kulle Coban’s work titled Elmalı ve

Yöresi Ağızları (2012), phonetic and morphological features of Elmalı county which

differ from standard Turkey Turkish have been elaborated. In addition, compilations

conducted by us in the villages Büyüksöğle, Çalpınar, Çaybaşı, Çobanisa, Çukurelma,

Dereköy, Geçmen, Karaköy, Karamık, Küçüksöğle, Özdemir, Yalnızdam, Yılmazlı and

Zümrütova for etnotoponym study have been utilized to determine different phonetic

and morphological features of the county.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Elmalı, Standard Turkish, phonetic, morphology

Kaynakça

• Ak, M. (2012). 19. Yüzyılda Teke Yöresi Yörüklerinin Sosyo-Ekonomik Durumu (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı.
• Ak, M. (2015). Teke Yörükleri (1800-1900). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akar, A. (2004). Muğla Ağızları. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• Akar, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Oğuzca Dışı Dil Unsurları. ICANAS 38, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 10-15 Eylül 2007 (Bildiri Kitabı: 38. ICANAS Bildiriler / Papers: Dil bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, I. Cilt, 2011, Ankara, 23-38.
• Atmaca, E. (2017). Antalya İli Korkuteli İlçesi ve Yöresi Ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Atmaca, E. (2018). Antalya’nın Elmalı İlçesinin Köy Adları Üzerine Bir İnceleme Antalya Kongresi, Antalya Kitabı Selçukludan Cumhuriyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya -1, 942-962.
• Buran, A. (2010). Türkiye Türkçesi Ağız Atlasının Önündeki Sorunlar. Diyalektolog (Kış 2010 λ Sayı 1), 15-20.
• Çoban Kulle, E. (2012). Elmalı ve Yöresi Ağızları. (Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doerfer, G. (1980). “Materialien zu türk. h- (I)”, UAJb, 94-96.
• Durgun, H. (2014). XIX. Yüzyılda Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1839-1914), (Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ekiz, A. (2001). Dünden Bugüne Elmalı. Antalya: Elmalıyı Tanıtma ve Yardımlaşma Derneği.
• Eröz, M. (1991). Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Gülensoy, T. ve Alkaya E. (2003). Türkiye Türkçesi Ağızları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülsevin, G. (2003). Türkiye Türkçesi Ağızlarında #h Sesi Üzerine. TDAY-Belleten 2001/I-II, 129-146.
• Gülsevin, G. (2008). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 2: (ç > ş Değişmesi). Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/3 Spring, 378-387.
• Gülsevin, G. (2009). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kıpçakça Denilen Unsurlar Üzerine 1 (G > V Değişmesi). Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı, Türk Dil Kurumu Harran Üniversitesi, Urfa 24-30 Mart 2008, TDK Ankara 2009, 251-258.
• Kahraman, S. ve Dağlı A. Y. ve Dankoff R. (2011). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 7. 10. Kitaplar Dizin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kahraman, S. A. (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi 7. 10. Kitaplar Dizin, Cilt: 2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1976). “Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar”. Tday Belleten Dergisi 1975-1976. Ankara: Tdk Yayınları, 143-172.
• Melchert, H. C. (2010). Luviler Anadolu’nun Gizemli Halkı. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Moğol, H. (1997). Antalya Tarihi. Ankara: Ankara Yayınevi.
• Moğol, H. (2010). Teke Sancağı Şer’iyye Sicili. Ankara: Mehter Yayınları.
• Refik, A. (1989). Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi. Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Tuna, O. N. (1986). Türk Dilbilgisi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Malatya: Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Ders Notları.
• Turan, Z. (2006). Artvin İli Yusufeli İlçesi Uşhum Köyü Ağzı. Ankara: TDK Yayınları.
• Türkay, C. (2001). Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Usta, H. İ. (2015). Ağız Tasniflerinde Kullanılan (Fonolojik) Ölçütler Üzerine. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literatüre and History of Turkish or Turkic Volume 10/8 Spring, 221-230.
• Yıldırım, F. (2002). Türkiye Türkçesi Ağızları ve Etnik Yapı: Çukurova Ağızları Örneği, Türkbilig, 136-153.