Bir Bor Sahasının Rezervinin Belirlenmesine Damar Yüzeylerinin Farklı Tekniklerle Modellenmesinin Etkisi

Yıl 2020, , 908 - 916, 30.11.2020

Ali Ataş , İrfan Engın

https://doi.org/10.35414/akufemubid.653347

Öz

Madencilik faaliyetlerindeki öngörülebilirliğin artırılması amacıyla maden yataklarının rezervlerinin belirlenmesi ve uzun vadeli ocak planlamasında bilgisayarlı modelleme tekniği son yıllarda önemli bir yer edinmiştir. Bu çalışmada, Netcad NETPRO/Mine madencilik yazılımı ile bir bor sahasının katı modeli oluşturulmuş, katı model oluşturulmasında kullanılan “damar yüzeylerinden katı model oluşturulması” yönteminde; farklı kestirim teknikleri ile damar yüzeylerinin modellenmesinin rezerv hesabına etkisi araştırılmıştır. İlk olarak, topoğrafik ölçümlerle elde edilen sayısal verilerle sahanın topoğrafyası bilgisayar ortamında oluşturulmuştur. Daha sonra, sahada önceden yapılmış olan 71 adet sondaja ait veri ilgili yazılımın veri tabanına aktarılmıştır. Son olarak, sahanın rezervini hesaplamak için sondaj verileri kullanılarak sahanın 3 boyutlu katı modeli oluşturulmuştur. Katı modelleme esnasında farklı yöntemlerden saha için uygun görülen “damar yüzeylerinden katı model oluşturulması” yöntemi kullanılmıştır. Kullanılan yöntemde damar yüzeyleri farklı kestirim teknikleri ile modellenerek katı modeller oluşturulmuş ve bu katı modellerin hacmi kullanılarak her kestirim yöntemi için sahanının rezervi ayrı ayrı hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamalarda rezerv miktarını en fazla hesaplayan kestirim yöntemi “Ters uzaklık” olup bunu “en yakın komşu”, “kriging” ve “üçgenleme” yöntemleri izlemiştir. Hesaplamalar sonucunda çıkan kestirim yöntemleri kıyaslanmış ve bor sahasının özelliklerine uygun kestirim yöntemi seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bor, Rezerv Hesabı, Yüzey Modelleme, Katı Modelleme, Yazılım, Yöntem

Teşekkür

Yazarlar, sondaj verilerinin kullanımı ile ilgili müsaadeleri dolayısıyla Eti Maden Bigadiç Bor İşletme Müdürlüğü’ne ve NETPRO/Mine yazılımının kullanılması konusundaki desteklerinden dolayı Netcad Yazılım A.Ş.’ne müteşekkirdir.

The Effect of Modelling Vein Surfaces with Different Techniques on the Determination of Reserve of a Boron Field

Öz

In order to increase the predictability of mining activities, computerized modeling technique has gained an important place in the determination of mineral reserves and long term mine planning. In this study, a solid model of a boron field was created with Netcad NETPRO / Mine mining software. The effect of modeling of vein surfaces with different estimation techniques in reservoir calculation by creating a solid model from vein surfaces was investigated. First of all, the topography of the field was built in computer by using numerical data obtained from topographic measurements. Then, the data of 71 drillings which were made in the field were transferred to the database of the related software. Finally, a 3-D solid model of the site was created using drilling data to calculate the reserve of the site. During solid modeling, 'solid model formation from vein surfaces' method, which is deemed suitable for the field from different methods, was used. In the method used, the vein surfaces were modeled with different estimation techniques and solid models were formed and the reserve of the site for each estimation method was calculated separately by using the volume of these solid models. In the calculations, 'Inverse distance' is the prediction method that calculates the reserve amount at the maximum, followed by 'nearest neighbor', 'kriging' and 'triangulation' method. As a result of the calculations, the prediction methods were compared and the suitable one was selected according to the mine deposit properties of the boron field.

Anahtar Kelimeler

Boron, Reserve Calculation, Surface Modeling, Solid Modeling, Software, Method

Kaynakça

• Açan, H. 2013. Bir Demir Sahasının Surpac Madencilik Entegre Yazılımı ile Değerlendirilmesi., İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 184.
• Aksoy, K. 2018. Jeoistatistiksel yöntemler kullanarak bir mermer yatağındaki seleksiyonların değerlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 92.
• Aliyazıcıoğlu, Ş. 2011. Örnek bir bakır madeninin SURPAC programı ile modellenmesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon, 95.
• Altınbaş, H. 2017. Çanakkale-Çan kömür yatağının SURPAC programı kullanılarak ekonomik değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Ekonomik Jeoloji Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 169.
• Ataş, A. 2019. Bigadiç bor açık işletmesinin bilgisayar yardımıyla modellenerek revizyonu, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar, 98.
• Aydın, S. 2010. Bir dolomit açık işletmesinde üç boyutlu modelleme ile üretim kalitesinin kontrolü, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 98.
• Caner, G. 1976. Rezerv, Tenör ve İşletilebilirlik Kavramları, MTA Yayınları No.158, Ankara.
• Caner, G. 1983. Mineral (Maden) Kaynak ve Rezervlerinin Sınıflandırılması (Kavram, Terim ve İlkeleri), MTA Yayınları No.188, Ankara.
• Çakır, B. 2011. Silopi (Harbul-Üçkardeşler) asfaltit filonunun micromine madencilik tasarım programı kullanılarak incelenmesi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Bölümü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 129.
• Çetin, M. 1996. Jeoistatistiksel Yöntem İle Nokta ve Alansal Yağışların Saptanması ve Stokastik Olarak Modellenmesi, Örnek Havza Uygulamaları, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana, 130.
• David, M. 1977. Geostatistical Ore Reserve Estimation, Elsevier, New York: 364.
• David, M. 1988. Handbook of Applied Advanced Geostatistical Ore Reserve Estimation, Elsevier, New York.
• Doğruöz, C. 2003. T.K.İ. Seyitömer linyit sahasının SURPAC vision madencilik programı ile değerlendirilmesi, Dumlupınar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 102.
• Elevli, B., Yuksek, S. ve Demirhan, S. 1995. Poligon ve Mesafeyle Ters Ağırlıklı Yöntemlerle Jeolojik Blok Model Çıkarılması, Madencilikte Bilgisayar Uygulamaları Sempozyumu, İzmir, 25-30.
• Erdoğan, T. 1998. Madencilikte bilgisayar uygulamaları ve SURPAC 2000 yazılımı ile bir saha çalışması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 118.
• Fidan F. 2011. Hınıs-Zırnak (Erzurum) Yöresi Linyit Yatağının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta, 102.
• İşleker, H. 2009. Bir maden yatağının coğrafi bilgi sistemleri yardımıyla değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Bölümü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 76.
• Katırcıoğlu, İ.G. 1998. Çimento hammaddelerinin özellikleri, optimizasyonu ve SURPAC 2000 ile bir saha çalışması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 154.
• Keskiner, A.D. 2008. Farklı Olasılıklı Yağış ve Sıcaklıkların CBS Ortamında Haritalanmasında Uygun Yöntem Belirlenmesi ve M. TURC Yüzey Akış Haritasının Geliştirilmesi: Seyhan Havzası Örneği, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 100.
• Kırmanlı, C. ve Nasuf, E. 1998. Denizli-Tavas-Ulukent Manganez Açık İşletmesinin Jeoistatistiksel Yöntemle Rezerv-Tenör İlişkisinin Belirlenmesi, Madencilik Dergisi, 37, 3, 19-27.
• Knudsen, H.P. 1990. Computerized Conventional Ore Estimation Methods, Surface Mining, 2nd ed., Kennedy, B.A. (ed.), AIME, 293-300.
• Lee, D.T., Preparata, F.P. 1984. Computational Geometry - A Survey, IEEE Transactions On Computers, c-33, 12.
• Matheron, G. 1978. L’estimation globale des re´serves re´cupe´rables, course notes C-75, Centre de Ge´ostatistique, Ecole des Mines de Paris, Fontainebleau, 28.
• McKelvey, V.E. 1972. Mineral resource estimates and Public Policy, American Scientist, 60, 32-40.
• Mert, B.A. 2010. Afşin-Elbistan Kömür Havzasındaki Madencilik Faaliyetlerinde Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Küresel Konumlama Sistemlerinin Kullanım Olanaklarının Araştırılması, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Adana, 323.
• Noble, A.C. 1993. Geologic Resources vs. Ore Reserves, Mining Engineering, Technical Papers, 173-176.
• Oygür, V., Eyyubuğlu, T., Bektimuroğlu, O., Cengiz, E., Emre, E. ve Bumin, M. 1992. Kaynak ve Rezerv Sınıflandırmaları ile Hesaplamalarının Temel ilkeleri, TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Yayınları: 27, Teknik Klavuzlar Serisi:3, Ankara.
• Öngen, Ö. 2008. Madencilikte bilgisayar uygulamaları ve Surpac yazılımı ile bir ocak planlaması, Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Bölümü, Maden İşletme Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 139.
• Özdemir, A. 2013. Yüzey Modelleme Teknikleri ve Kömür Yatağına Uygulanması. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Adana, 39.
• Özyurt, U. 2014. Bir mermer yatağı için ayrıntılı rezerv hesaplamasının bir madencilik modelleme yazılımı ile gerçekleştirilmesi, Dicle Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, 105.
• Parker, H.M. 1990. Reserve Estimation of Uranium Deposits, Surface Mining, 2nd ed., Kennedy, B.A. (ed.), AIME, 355-375.
• Saraç, C., ve Tercan, A.E., 1998. Maden Yataklarının Değerlendirilmesinde Jeoistatistiksel Yöntemler, Ankara, TURKEY.
• Selimoğlu, Ö. 2004. Bilgisayar destekli entegre açık işletme tasarımı ve planlaması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 98.
• Tercan, A. E. and Ozcelik, Y. 2000. Geostatistical Evaluation Of Dimensionstone Quarries, Engineering Geology, 58, 25-33.
• Tercan, A. E., 1996. Maden Yatakları Sınır Belirsizliğinin İndikatör Kriging ile Değerlendirilmesi ve Sivas-Kangal-Kalburçayı Kömür Yatağında Bir Uygulama, Madencilik, Aralık. 4, 3-11.
• Toka, E. 2015. Geostatistical evaluation of lead and zinc ore body in Balya-Hastanetepe mine in Turkey, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 129.
• UMREK 2018. Ulusal Maden Kaynak ve Rezerv Raporlama Kodu, Ulusal Maden Kaynak ve Rezerv Raporlama Komisyonu (UMREK), The Natıonal Code For Publıc Reportıng of Exploratıon Results, Mıneral Resources And Mıneral Reserves Of Turkey (THE UMREK CODE), 92.
• Urazel, F. 2018. Kırka Bor İşletmesi Sarıkaya Açık Ocağı'nda bilgisayar destekli orta vadeli üretim planlaması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Maden Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 113.
• USGS 1980. The U.S. Department of Enterion Resource/ Reserve Classification Method, United State Geological Survey, Circular 831, Washington, 5.
• Üredi, T. 2018. Bilgisayar destekli cevher modellemesi ve açık işletme tasarımı, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 86.
• Yüksek, S., 1996. Divriği demir yatağının üç boyutlu (3D) jeolojik blok modelinin çıkarılması ve rezerv hesaplamaları, Cumhuriyet Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Sivas, 132.
• İnternet Kaynakları: 1. http://www.etimaden.gov.tr, 13.10.2018 2. http://www.netcad.com.tr/netpromine, 16.11.2018