Temelli (Ankara) Neojen Havzasındaki Sedimanter Birimlerin Jeolojisi ve Mineralojisi ile ilgili İlk Verilerin Değerlendirilmesi

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 3, 1096 - 1108, 29.12.2017

Tülay Altay Fuzuli Yağmurlu Murat Şentürk Abdurrahman Murat

Öz

İnceleme alanı Sincan ilçesine bağlı Temelli beldesi (Ankara) kuzeyini kapsar. İnceleme alanı tektonik kontrollü asimetrik bir depolanma havzası özelliği gösterir. Bölgede temel birimler Mesozoyik yaşlı şist, metakumtaşı, şeyl, tüf, bazalt ve kireçtaşından oluşur. Temel Birimler üzerine Eosen yaşlı karasal kırıntılılar ve volkanik birimler gelmektedir. Neojen yaşlı klastik, killi, dolomitik, tufitik, evaporitik ve silisifiye kayaçlar bölgede hâkim litolojiyi oluşturmaktadır. İnceleme alanında dört adet derin karotlu sondaj yapılmıştır. Sondajların derinliği 215.5 m, 365m, 379 m ve 641m dir. Temelli Neojen havzasında fluviyal ve gölsel birimlerden oluşmuş oldukça kalın bir istif belirlenmiştir (~ 500 m). Yapılan sondaj çalışmaları ile bölgede Neojen istifi içinde ilk kez Na-sülfat, kaya tuzu ve zeolit minerallerinin varlığı belirlenmiştir. İnceleme alanından nokta örnekler ve sondaj karotlarından seçilen örneklerde mineralojik analiz yapılmış ve dolomit, kalsit, anhidrit, globerit, halit, analsim, jips, feldispat, kuvars ve kil mineralleri belirlenmiştir. Kil minerallerinden Ca-simektit, Na-simektit, illit, klorit ve kaolinit tespit edilmiştir. Havzada evaporit ve evaporit içermeyen birimlerin yanal yönde ki korelasyonları sonucunda yanal ve düşey yönde ki fasiyes değişimlerinin varlığı belirlenmiştir. Buna göre, kurak iklim periyotlarını yansıtan evaporitik birimler havzanın merkezi bölümünde kalınlaşırken, evaporit olmayan birimler daha çok havzanın doğu ve güney kenarında gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evaporit, Kil, Simektit, Zeolit, Neojen baseni.

Kaynakça

• Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş,. Sunu, O., Soysal, Y., Dağer, Z., Çatal, E., Sözeri, B., Yıldırım, H. ve Hakyemez, Y., 1982, Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Rapor No:7298 (yayımlanmamış)
• Bilgin, A.Z., Uğuz, M.F., Sevin, M., Parlak, O., Pekgöz, M., Elibol, H., Erdem, Y., Özden, U.A., 2009, Ayaş-Temelli-Polatlı (Ankara) dolayının jeolojisi, (Ankara İ-28 Paftası, MtA Genel Müdürlüğü Rapor no: 11215, Ankara.
• Bilgin, A.Z. , 2014, Türkiye Jeoloji Haritaları Ankara İ-28 Paftası, MTA Dergisi No:208.
• Braitsch, O., 1971, Salt deposits their origin and composition (translated by P.J. Burek and A.E.M. Nairn), Springer-Verlag, 297.
• Çalgın, R., Pehlivan, H., Ercan, T. ve Şengün, M., 1973, Ankara civarının jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Rapor No: 6487, 120s (yayınlanmamış)
• Demirtaş, R. ve Adil, F., 2010, Ankara İli, Polatlı İlçesi, Temelli Beldesi, İ28-b1 ve İ28b4 Paftaları İçinde Kalan Alanın Arazi Kullanımına Esas Jeolojik Etüt Raporu, 52 sf.
• Eardley, A.J. and Stringham, B., 1952, Selenite crystal ine the clays of Great Salt Lake, Journal of Sedimentary Petrology, 22, 234-238.
• Erol, O., 1956; Ankara güneydoğusundaki Elma Dağı ve çevresinin jeolojisi ve jeomorfolojisi üzerinde bir araştırma, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayını, Seri D, No:9.
• Esat, K., 2011, Ankara Çevresinde Orta Anadolu’nun Neotektoniği ve Depremselliği, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 160 sf.
• Graf, D.L. and Goldsmith, J.R., 1956, Some hydrothermal synthesis of dolomite and protodolomite, Journal of Geology, 64, 173-186.
• Gündoğdu, N.M., 1982, Neojen yaşlı Bigadiç sedimanter baseninin jeolojik, mineralojik ve jeokimyasal incelenmesi, Hacettepe Üniversitesi, Doktora Tezi, 386s.
• Hardie, L.A., 1967, The gypsum-anhydrite equilibrium at one atmosphere pressure. American Mineralogist, 52, 121-200.
• Hoşgör, İ., 2012, Haymana-Polatlı Havzası Paleosen Mollusklarının Taksonomik Tanımlanması, Paleoekolojisi, Paeocoğrafyası ve Bentik Foraminiferlerle Biyostrartigrafik Deneştirilmesi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 145 sf.
• JCPDS, 1993, Mineral Powder Diffraction File Databook, Joint Committee on Powder Diffraction Standards, Swarthmore, Pennsylvania, 781p.
• Kaya, İ.S., 2015, Temelli-Yenikent-Anadolu Otoyolu Bağlantı Yolunun Jeolojik ve Jeoteknik Değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta, 255 sf.
• Kocadere, B., 2009, Malıköy (Polatlı-Ankara) Sıcak ve Mineralli Sularının Hidrojeokimyasal İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji (Hidrojeoloji) Mühendisliği Anabilim Dalı, Ankara, 109 sf.
• Küçükuysal, C., 2011, Paleoclimatological Approach to Plio-Quaternary Paleosol-Calcrete Sequences in Bala and Gölbaşı (Ankara) by Using Mineralogical and Geochemical Proxies, Doktora Tezi, Middle East Technical University, Geological Engineering Department, Ankara, 271.
• Magee, J.W., 1991, Late Quaternary lacustrine, groundwater, aeolian and pedogenic gypsum in the Prungle Lakes, Southeastern Australia, Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 84, 3-42.
• Müller, G., Iron, G. and Förstner, U., 1972, Formation and diagenesis of inorganic Ca-Mg carbonates in the lacustrine environment, Naturwissenschaften, 59, 158-164.
• Sheppard, R.A., and Gude, A.J., 1968, Distribution and genesis of authigenic silicate minerals in tuffs of Pleistocene Lake Tecopa, Inyo Country, Calif.: U.S. Geol.Surv.Prof.Paper, v.597, p. 38p.
• Sheppard, R.A. and Gude, A.J. III., 1973, Zeolites and associated authigenic silicate minerals in tuffaceous rocks of the Big Sandy Formation, Mohave County, Arizona., U. S. Geological Survey, Professional Paper 830, 36 pp.
• Temel, A., Yürür, T., Alıcı, P., Varol, E., Gourgaud, A., Bellon, H. and Demirbağ, H., 2010, Alkaline series related to Early-Middle Miocene intra-continental riftingin a collision zone: An example from Polatlı, Central Anatolia, Turkey, Journal of Asian Earth Sciences 38 (2010) 289–306.
• Türkecan, A., Dinçel, A., Hepşen, N., Papak, i., Akbaş, B., Sevin, M., Özgür, İ.B., Bedi, Y., Mutlu, G., Sevin, D., Ünay, E., Saraç, G. ve Karataş, S., 1991, Bolu-Çankırı (Köroğlu Dağları) arasındaki Neojen yaşlı volkanitlerin stratigrafisi ve petrolojisi, Türkiye Jeoloji Bülteni 6, 85-103.
• Uğuz, M.F., Turhan, N., Bilgin, A.Z., Umut, M., Şen, A.M. ve Acarlar, M., 1999, Kulu (Konya), Haymana (Ankara) ve Kırıkkale dolayının jeolojisi, MTA Genel Müdürlüğü Rapor No: 10399, Ankara.