Balıkesir Kıyı Kumullarındaki Bitki Çeşitliliği ve Tehdit Faktörleri

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 3, 507 - 519, 30.06.2021

Fatih Satıl , Gülendam Tümen Selami Selvi

https://doi.org/10.35414/akufemubid.890325

Öz

Türkiye’nin 23 ilinde toplam 105 kıyı kumulu bulunmaktadır. Bu kumullarından 8’i Balıkesir ili sınırlarında yer almaktadır. Bu çalışma, 2016-2018 yıllarında Balıkesir’ in Armutova, Çoruk, Belkıs Tombolosu ve Karabiga kıyı kumullarında gerçekleştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar, daha önce çalışılan Ayvalık ve Gönen kumulları ile birlikte değerlendirilerek Balıkesir’deki 8 kumul alanın florası ortaya konmuştur. Floristik çalışmalar sonucunda alanda; 39 familyaya ait 120 cins ve 152 takson teşhis edilmiştir. Teşhisi yapılan türlerin 2’si Pteridophyta divizyosuna, 150’ si ise Spermatophyta divizyosuna aittir. Spermatophyta divizyosuna ait taksonların tümü Angiospermae alt divizyosuna aittir. Angiospermae alt divizyosundan 134 tür Dicotyledonae, 16 tür ise Monocotyledonae sınıfına aittir. Tespit edilen bitki taksonlarından %35’lik kısmı (54 takson) Akdeniz, %4 (6 takson) Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgesine ve %61’lik (92 takson) kısmı da fitocoğrafik bölgesi tespit edilemeyen türlerden oluşmaktadır. Bölgedeki kumul alanların karakteristik florasında en çok takson içeren ilk üç familya; Asteraceae, Fabaceae ve Poaceae’dir. Kumul alanlarda en fazla taksona sahip olan cinsler, Plantago ve Limonium olup bunları Allium ve Juncus cinsleri takip etmektedir. Bütün araştırma alanlarımızda görülen en yaygın taksonlar ise Cakile maritima, Glaucium flavum ve Eryngium maritimum’dur. Çalışma alanında 1 endemik takson tespit edilmiştir. Endemik Trigonella coerulescens subsp. ayvalikensis’in doğal habitatı olan Sarımsaklı plajı turizm faaliyetleri nedeniyle yoğun insan baskısı altındadır. Ayrıca, kumul alanlarda görülen Pancratium maritimum’un doğal habitatlarından halk tarafından sökülmesi ve yayılış alanında plaj düzenlemesi gibi nedenlerle habitat bozulmaları türün popülasyonunu azaltmıştır. Bunların dışında, sanayi ve kanalizasyon sularının arıtılmadan denize akıtılması, kıyıya yakın tarımsal faaliyetler, çöp atma ve kıyılardan kum alımı gibi faaliyetler bölgedeki kumul habitatlar için önemli tehdit unsurlarıdır.

Anahtar Kelimeler

Balıkesir, Biyoçeşitlilik, Ekoloji, Flora, Halofit, Kumul

Plant Diversity and Threat Factors in the Coastal Dunes of Balıkesir

Öz

There are a total of 105 dunes in 23 provinces of Turkey. 8 of these coastal dunes are located within the borders of Balıkesir province. This study was carried out in Armutova, Çoruk, Belkıs Tombolos and Karabiga coastal dunes located on the coasts of Balıkesir between 2016-2018. The obtained results were evaluated together with the Ayvalık and Gönen dunes previously studied, and the flora of 8 dune areas in Balıkesir was revealed. As a result of floristic studies; 120 genera and 152 taxa belonging to 39 families were identified. 2 of the species diagnosed are belonging to Pteridophyta diviso and 150 species belonging to Spermatophyta divisio. All of the taxa belonging to the Spermatophyta division belong to the Angiospermae subdivision. Of the Angiospermae subdivision, 134 species belong to the Dicotyledonae and 16 species belong to the Monocotyledonae class. Of the idendified plant taxa, 35% (54 taxa) consists of Mediterranean, 4% (6 taxa) to the European-Siberian phytogeographical region and 61% (92 taxa) of the species whose phytogeographical region can’t be determined. The first three families that contain the most taxa in the characteristic flora of the dune areas in the region; Asteraceae, Fabaceae and Poaceae. The most common taxa in dune areas are belong to genera Plantago and Limonium, followed by Allium and Juncus. The most common taxa seen in all our research areas are Cakile maritima, Glaucium flavum, and Eryngium maritimum. One endemic taxon has been identified in the study area. Sarımsaklı beach, which is the natural habitat of the endemic taxon Trigonella coerulescens subsp. ayvalikensis, is under heavy human pressure due to tourism activities. In addition, habitat degradation has decreased the population of the species due to reasons such as the removal of Pancratium maritimum from its natural habitats by the public and beach arrangement in the area of distribution. Apart from these, activities such as pouring industrial and sewage water into the sea without treatment, agricultural activities close to the shore, garbage disposal and taking sand from the coasts are important threats to the dune habitats in the region.

Anahtar Kelimeler

Balıkesir, Biodiversity, Ecology, Flora, Halophyte, Dune

Kaynakça

• Akyol, Y. ve Gemici, Y., 2017. Kıyı Ege’nin (Gökova ve Edremit Körfezleri Arası) Vejetasyon Ekolojisi ve Biyolojik Çeşitliliğinin Ekolojik Yönetimi. Kastamonu Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 17 (1), 116-123.
• Avcı, M., Avcı, S. ve Akkurt, S. 2015. Coastal dune vegetation in Turkey: a geographical perspective. International Conference on the Mediterranean Coastal Environment MEDCOAST 2015, Varna, Bulgaristan, 6-10 Ekim 2015, vol.1: 397-405.
• Avcı, M., 2017a, Türkiye’nin Kıyı Kumullarında Bitki Örtüsü, Yasal ve Bilimsel Boyutlarıyla: Kıyı (Ed. H. Turoğlu ve H. Yiğitbaşıoğlu), Jeomorfoloji Derneği Yayını No: 1, Anka matbaa, İstanbul: 63-92.
• Avcı, M., 2017b. Türkiye’nin Kıyı Kumulları, Bitki Örtüsü ve Önemi. International Symposium on Geomorphology, 12-14 October 2017, Elazığ/Türkiye.
• Avcı, S., 2017c, Kıyı Alanların Kullanımında Beşeri Faktörler. Yasal Bilimsel Boyutlarıyla Kıyı, Turoğlu, H., Yiğitbaşıoğlu (Editörler), Jeomorfoloji Derneği, İstanbul, 117-146.
• Bekat, L., 1980. Karaburun-Akdağ çevresinin flora ve vejetasyonu, Yüksek Lisans tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 34.
• Bekat, L. and Seçmen, Ö., 1988. Vegatation In der umgebung von Foça, Aliağa und Çandarlı. Journal of Faculty of Science Ege University Series B, 10 (2), 15-27.
• Brummit, R.K. and Powel, C.E., 1992, Authors of Plant Names, Royal Botanic Gardens, Kew, 732.
• Cürebal, İ., Kızılçaoğlu, A. ve Soykan, A., 1998. Belkıs Tombolosunun Jeomorfolojik ve Uygulamalı Jeomorfolojik Özellikleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 1-23.
• Daşkın, R. 2012. Vascular Plants of Mudanya Cost (Bursa, South Marmara/Turkey). Biological Diversity and Conservation, 5(3), 28-36.
• Davis, P., 1965-1985, Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol. 1-9, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Davis, P., Mill, R.R. and Tan, K., 1988, Flora of Turkey and East Aegean Islands (Supplements I), Vol. 10, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Demiriz, H., 1969. Armutlu (Gemlik) Çevresinin Florası Hakkında (Zur Flora von Armutlu bei Gemlik). Acta Biologica Turcica, 19 (2-4), 107-109.
• Ekim T., Koyuncu M., Vural M., Duman H., Aytaç Z. ve Adıgüzel N., 2000, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Eğrelti ve Tohumlu Bitkiler. Ankara: Barışcan Ofset, 1-96.
• Erduran Nemutlu, F. ve Doğan, Z., 2020. Karabiga (Çanakkale) Beldesi Mevcut Alan Kullanımlarının Belirlenmesi. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 8 (1), 107–113.
• Erinç, S., 2001, Jeomorfoloji II (3.Basım), Der Yayınları No: 294, İstanbul.
• Güçlü, H., 2019. Edremit körfezi (Balıkesir-Çanakkale) kumul florası, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Ana Bilim Dalı, Ankara, 100.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., ve Babaç, M.T. (edlr.), 2012, Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayınları, İstanbul.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., and Başer, K.H.C., 2000, Flora of Turkey and East Aegean Islands (Supplements II), Vol. 11, Edinburgh University Press, Edinburgh.
• Hapçıoğlu, N., 1977. Kapıdağ Kıyılarında Jeomorfolojik Gözlemler. İÜ Coğrafya Enstitü Dergisi,: 22, 203-210.
• IUCN, 2019. The IUCN Red List of Threatened Species. Version. 20192. http://www.iucnredlist.org. Downloaded on 18 July 2019.
• İnan, M., 1994. Armutlu yarımadasının florası. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 54.
• Kaynak, G., 1997. Flora of Armutlu Peninsula III, Lagascalia 20(1), 63-98.
• Kıraç, C.O ve Veryeri, N.O., 2016, Güneybatı Marmara Denizi ve Karabiga Kıyılarında (Biga, Çanakkale) Biyolojik Çeşitlilik ve Deniz-Kıyı Habitatları Araştırma Sonuç Raporu. SAD Yayını. Ankara. 42.
• Odum, E.P. ve Barrett, G.W., 2008, Ekolojinin Temel İlkeleri (Editör K. Işık). Ankara, Palme Yayıncılık.
• Özhatay, N. ve Byfield, A., 1996, Türkiye’nin Kuzey Kumullarının Korunmasına Yönelik Rapor, Doğal Hayatı Koruma Derneği, İstanbul.
• Özmen H.ve Uysal, İ. 2012. Çanakkale’de (Türkiye) Önemli Kumul ve Tuzcul Alanların Florası ve Ekolojisi, 21. Ulusal Biyoloji Kongresi, 03–07 Eylül 2012, Ege Üniversitesi, İzmir, 669-670.
• Roskov, Y., Ower, G., Orrell, T., Nicolson, D., Bailly, N., Kirk, P.M., Bourgoin, T., DeWalt, R.E., Decock, W., Nieukerken, E. van, Zarucchi J., Penev, L., eds. 2019, Species 2000 & ITIS Catalogue of Life, 2019 Annual Checklist. Digital resource at www.catalogueoflife.org/annualchecklist/2019.Species 2000: Naturalis, Leiden, the Netherlands. ISSN 2405-884X.
• Satıl, F., Tümen, G. ve Selvi, S., 2019a. Ayvalık (Balıkesir/Turkey) Dune Plant Diversity, Threatening Factors and Solution Proposals. Journal of the Institute of Science and Technology, 9(3), 1289-1298.
• Satıl, F., Tümen, G. ve Selvi, S. 2019b. Gönen deltası kumul bitki çeşitliliği, tehdit faktörleri ve çözüm önerileri. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 20(2), 208-217.
• Strid, A. ve Tan, K. (eds.) 1991, Mountain flora of Greece. Vol. 2., Edinburgh University Press. Edinburgh, UK.
• Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Valentine, D.H., Walters, S.M. and Webb, D.A., 1964-1980, Flora Europae, Vol: 1-5, Cambridge at Univ. Press, Cambridge.
• Uslu, T., 1988. Türkiye Kıyı Kumulları. IX. Ulusal Biyoloji Kongresi, 21-23 Eylül 1988, Sivas. 175- 183.