Batı Anadolu’daki Bazı Kömürlü Miyosen Yaşlı Sahaların (Seyitömer – Tunçbilek – Değirmisaz – Çamalan / Kütahya) Jeolojik ve Tektonik Korelasyonu

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 216 - 227, 01.03.2023

Muzaffer Özburan

https://doi.org/10.35414/akufemubid.1169573

Cited By: 1

Öz

Türkiye’de birçok sahada, ekonomik öneme sahip çökeller depolanmıştır. Bu sahalardan bazıları Kütahya ilinde olup, Seyitömer, Tunçbilek, Değirmisaz ve Çamalan (Alabarda) çalışmanın konusunu oluşturur. Sahalar, kömür içerikli çökelleriyle Batı Anadolu’nun ekonomik öneme sahip Miyosen çökellerinin depolanma alanlarındandır. Kömür içerikleri, bu sahaların tek benzer yönü olmayıp tektonik, stratigrafik, sedimantolojik ve kömür jeokimyası açısından da benzer ve farklı yönleri söz konusudur. Elde edilen sonuçlar, Seyitömer, Tunçbilek ve Çamalan sahalarının nispeten benzer tektonik rejim unsurlarını barındırdığını Değirmisaz sahasının ise faylarının uzanımı ve karakterleri bakımından bunlardan ayrıldığını göstermiştir. Ayrıca çalışmada, tektonizma faktörünün daha fazla olmak üzere, yüksek ısı akısı ile birlikte sahalardaki kömürleşme derecesini etkilediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Kömür, Seyitömer, Tunçbilek, Değirmisaz, Çamalan (Alabarda)

Destekleyen Kurum

Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

2015/42

Teşekkür

Bu çalışmanın bir bölümü Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (BAP) tarafından 2015/42 numaralı araştırma projesi kapsamında desteklenmiştir. Yazar, desteklerinden dolayı proje onayında katkısı bulunanlara, Değirmisaz ve Çamalan sahalarındaki gözlemlerin bir bölümünde birlikte yol aldığı öğrencilerinden Yük. Müh. Ayşe Akçay’a ve acısı henüz taze olan Ahmet Bahadır Balkış’a (rahmet, minnet ve özlemle anarak), teşekkür eder.

Geological and Tectonic Correlation of Some Miocene Aged Coal Fields (Seyitömer - Tunçbilek - Değirmisaz - Çamalan / Kütahya) in Western Anatolia

Öz

Economically important sediments have been deposited at many sites in Turkey. Some of these fields are in Kütahya province and Seyitömer, Tunçbilek, Değirmisaz and Çamalan (Alabarda) fields are the subject of the study. The fields constitute some of the storage areas of the coal-bearing deposits and the economically important Miocene deposits of Western Anatolia. Coal content is not the only similarity of these fields they also have similarities and differences in terms of tectonics, stratigraphy, sedimentology and coal geochemistry. The results obtained showed that Seyitömer, Tunçbilek and Çamalan areas contain relatively similar tectonic regime elements, while Değirmisaz area differs from them in terms of the direction and characterize of the faults. In addition in the study, it was concluded that the high heat flow, mainly the tectonism factor, affects the degree of coalification in the fields.

Anahtar Kelimeler

Western Anatolia, Coal, Seyitomer, Tuncbilek, Degirmisaz, Camalan (Alabarda)

Proje Numarası

2015/42

Kaynakça

• Akçay, A. ve Özburan, M., 2018. Değirmisaz Havzası’nın (Tavşanlı/Kütahya) Neotektonik İncelemesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22, 2, 1035-1044.
• Akçığ, Z., 1988. Batı Anadolu'nun yapısal sorunlarının gravite verileri ile irdelenmesi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 31, 63-70.
• Akkiraz, M.S., Akgün, F., Utescher, T., Wilde, V., Bruch, A.A., Mosbrugger, V. and Üçbaş, S.D. 2012. Palaeoflora and Climate of Lignite-bearing Lower−Middle Miocene Sediments in the Seyitömer and Tunçbilek Sub-basins, Kütahya Province, Northwest Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 21, 213-235.
• Altunkaynak, S., Sunal, G., Aldanmaz, E., Genç, C.S., Dilek, Y., Furnes, H., Foland, K.E., Yang, J. and Yıldız, M., 2012. Eocene granitic magmatism in NW Anatolia (Turkey) revisited: new implications from comparative zircon SHRIMP U-Pb and 40Ar-39Ar geochronology and isotope geochemistry on magma genesis and emplacement. Lithos, 155, 289-309.
• Arni, P., 1942. Tavşanlı linyit havzası. Yayınlanmamış MTA. Raporu, Ankara. Baş, H., 1986. Domaniç-Tavşanlı-Gediz-Kütahya yörelerinin Tersiyer jeolojisi. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 27, 11-18.
• Bilim, F., Akay, T., Aydemir, A. and Koşaroğlu, S., 2016. Curie point depth, heat-flow and radiogenic heat production deduced from the spectral analysis of the aeromagnetic data for geothermal investigation on the Menderes massif and the Aegean region, western Turkey. Geothermics, 60, 44-57.
• Çelik, Y., 1999. Domaniç (Kütahya) Neojen havzasının sedimentolojisi ve kömür potansiyeli. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 186s.
• Çelik, Y. ve Kerey, İ.E., 1999. Domaniç Neojen havzası kömür içerikli çökellerin litofasiyesleri ve depolanma ortamları. 52. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildiriler kitabı, T.M.M.O.B., Jeoloji Mühendisleri Odası, 318-325, Ankara, 10-12 Mayıs.
• Çelik, Y. and Karayiğit, A.I., 2004a. Geological setting and quality of the lignite seams in the Seyitömer Basin, Kutahya, Turkey. Geologica Belgica, 7, 3-4, 259-265.
• Çelik, Y. and Karayiğit, A.I., 2004b. Chemical properties and petrographic composition of the lacustrine Seyitömer lignites (Miocene), Kutahya, Turkey. Energy Sources, 26, 339-352.
• Çelik, Y., Karayiğit, A.I., Oskay, R.G., Kayseri-Özer, M.S., Christanis, K., Hower, J.C. and Querol, X., 2021. A multidisciplinary study and palaeoenvironmental interpretation of middle Miocene Keles lignite (Harmancık Basin, NW Turkey), with emphasis on syngenetic zeolite formation. International Journal of Coal Geology, 237, 3, 1-33 103691, doi:10.1016/j.coal.2021.103691.
• Çoban, H., Karacık, Z. and Ece, Ö.I., 2012. Source contamination and tectonomagmatic signals of overlapping Early to Middle Miocene orogenic magmas associated with shallow continental subduction and asthenospheric mantle flows in Western Anatolia: a record from Simav (Kütahya) region. Lithos, 140–141, 119–141.
• Dolmaz, M.N., Hisarlı, Z.M., Ustaömer, T. and Orbay, N., 2005. Curie point depths based on spectrum analysis of aeromagnetic data, West Anatolian extensional province Turkey. Pure and Applied Geophysics, 162, 3, 571-590.
• Elçi, D. ve Altay, T., 2020. Kale havzasındaki (Denizli, GB-Türkiye) kömür içeren Mortuma formasyonunun mineralojik ve jeokimyasal özellikleri. AKU J. Sci. Eng. 20, 065801, 1085-1095.
• Ercan, T., Dinçel, A., Günay, B. ve Türkecan, A., 1978. Uşak yöresindeki Neojen havzalarının jeolojisi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 21, 2, 97-106.
• Ersoy, E.Y. and Helvacı, C., 2016. Geochemistry and petrology of the lower Miocene bimodal volcanic units in the Tunçbilek-Domaniç basin, western Anatolia. Int. Geol. Rev., 58, 10, 1234-1252.
• Ersoy, E.Y., Helvacı, C. and Palmer, M.R., 2012. Petrogenesis of the Neogene volcanic units in the NE-SW-trending basins in western Anatolia. Turkey. Contrib. Mineral. Petrol., 163, 379-401.
• Gökmen, V., Memikoğlu, O., Dağlı, M., Öz, D. ve Tuncalı, E., 1993. Türkiye Linyit Envanteri. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara.
• Gönenç, T., 2021. TOPEX V28.1 gravite verilerinin denizler hariç ana kara genelinde kullanılabilirliği; Batı Anadolu örneği. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 27, 6, 766-774.
• Gülen, J., Toprak, S., Pişkin, S., 2012. Batı Türkiye kömürlerine ait bazı karakteristik özellikler. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 2, 1, 27-33.
• Gün, H., Akdeniz, N. ve Günay, E., 1979. Gediz ve Emet güneyi Neojen havzalarının jeolojisi ve yaş sorunları. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 8, 3-13.
• Gündoğdu, E., Özden, S. ve Güngör, T., 2015. Simav (Kütahya) ve yakın civarının Geç Senozoyik yaşlı jeodinamik evrimi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 58, 3, 23-38.
• Gürer, A., Gürer, Ö.F., Pinçe, A. and İlkışık, O., 2001. conductivity structure along the Gediz Graben, West Anatolia, Turkey: Tectonic implications. International Geology Review, 43, 12, 1129- 1144.
• Gürer, Ö.F., 2022. A new look at the origin of N-S trending young basins of western Anatolia. Bulletin of The Mineral Research and Exploration, Inpress.
• Hasözbek, A., Akay, E., Erdoğan, B., Satır, M. and Siebel, W., 2010. Early Miocene granite formation by detachment tectonics or not? A case study from the northern Menderes Massif (Western Turkey). Journal of Geodynamics, 50, 2, 67–80.
• Helvacı, C., İnci, U., Yağmurlu, F. ve Yılmaz, H., 1987. Batı Anadolu’nun Neojen stratigrafisi ve ekonomik potansiyeli. Isparta Mühendislik Fakültesi Dergisi, Jeoloji, 3, 31-45.
• Helvacı, C., Ersoy, E.Y. and Billor, Z., 2017. Stratigraphy and Ar/Ar geochronology of the Miocene lignite-bearing Tunçbilek-Domaniç basin, western Anatolia. Int. J. Earth Sci., 106, 1797-1814. İlter, Ö., 2004. Batı Anadolu linyit yataklarının genel karakteristikleri. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 114s.
• İnaner, H. and Nakoman, E., 1993. Lignite deposits of the western Turkey. Bulletin of the Geological Society of Greece, 28, 2, 493-505.
• İnci, U., 1983. Demirci (Manisa) ve Burhaniye (Balıkesir) çevresinin jeolojisi ve bitümlü şeyl olanakları. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Ensitüsü, İzmir, 184s.
• Karayiğit, A.I. and Whateley, M.K.G., 1997. Properties of a lacustrine subbituminous (k1) seam, with special reference to the contact metamorphism, Soma-Turkey. International Journal of Coal Geology, 34, 131-155.
• Karayiğit, A.I. and Çelik, Y., 2003. Mineral matter and trace elements in the Miocene coals of the Tunçbilek-Domaniç Basin, Kütahya, Turkey. Energy Sources, 25, 339-357.
• Köksoy, M., 1985, Yakıtlar jeolojisi. H.Ü. Yayınları A54, Ankara, 208s.
• KİÇDR, 2011. Kütahya il çevre durum raporu. T.C. Kütahya Valiliği Çevre Ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kütahya. Lebküchner, R.F., 1959. Seyitömer/Kütahya Neojen sahasında jeoloji ve linyit yatakları ile ilgili olarak yapılan etütler hakkında rapor. MTA. Raporu, Rapor No: 2985 (Yayımlanmamış).
• MTA., 2002. Türkiye 1/500,000 ölçekli Jeoloji Haritası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara. MTA., 2010. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Türkiye Linyit Envanteri. Envanter Serisi-202, 371s., Ankara.
• Nebert, K., 1958. Tavşanlı'nın batı ve güneybatısındaki linyit zuhurları. MTA. Raporu, Rapor No: 2986 (Yayımlanmamış).
• Nebert, K., 1960. Tavşanlı batı ve kuzeyindeki linyit ihtiva eden Neojen sahasının mukayeseli stratigrafisi ve tektoniği. MTA. Dergisi, 54, 7-35.
• Nebert, K., 1962. Serpantin kitleleri arasına sıkışmış bir Neojen bloğuna misal olmak üzere Alabarda (Tavşanlı) linyit bölgesi. MTA. Dergisi, 58, 31-37.
• Özburan, M. 2009. Kütahya ve çevresinin neotektonik incelemesi. Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kocaeli, 209s.
• Özburan, M. ve Gürer, Ö.F., 2009. Kütahya ve çevresinin neotektonik özellikleri. ATAG13 Bildiri Özleri Kitabı, s40.
• Özburan, M. and Gürer, Ö.F., 2012. Late Cenozoic polyphase deformation and basin development, Kütahya region, western Turkey. International Geology Review, 54, 12, 1401-1418. Özburan, M., 2018. Değirmisaz (Tavşanlı-Kütahya) dolayının neotektonik incelemesi. Dumlupınar Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi, Proje No: 2015/42.
• Özkul, C., Çiftçi, E., Köprübaşı, N., Tokel, S. and Savaş, M., 2015a. Geogenic arsenic anomalies in soils and stream waters of Neogene Emet basin (Kütahya-Western Turkey). Environ Earth Sci, 73, 6117–6130.
• Özkul, C., Temizel, İ., Özburan, M., Arslan, M. ve Kibici, Y., 2015b. Kütahya çevresindeki (Batı Anadolu) Miyosen volkanitlerinin petrokimyası, K-Ar jeokronolojisi, Sr-Nd-Pb-O izotop jeokimyası ve jeodinamik gelişimi. TÜBİTAK, Proje No: 113Y069.
• Özkul, C., Çiftçi, E., Tokel, S. and Savaş, M., 2017. Boron as an exploration tool for terrestrial borate deposits: A soil geochemical study in Neogene Emet-Hisarcik basin where the world largest borate deposits occur (Kutahya-western Turkey). Journal of Geochemical Exploration, 173, 31-51.
• Özkul, C., Acar, R.U., Demirbilek, M., 2021. Bahatlar volkanitlerinin (Emet-Kütahya) petrografisi ve jeokimyası. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 27, 6, 744-755.
• Özkul, C., Temizel, İ., Özburan, M., Arslan, M. and Kibici, Y., 2022. Geochronology and geochemistry of the Miocene volcanics from the Kütahya area: Constraints for post-collisional magmatism in western Anatolia. Turkey. Journal of African Earth Sciences, 195, doi: 10.1016/j.jafrearsci.2022.104679.
• Pamukçu, O. and Yurdakul, A., 2008. Isostatic compensation in western Anatolia with estimate of the effective elastic thickness. Turkish Journal of Earth Sciences, 17, 3, 545-557.
• Pamukçu, O., Gönenç, T., Çırmık, A., Pamukçu, Ç. and Ertürk, N., 2019. The Geothermal Potential of Büyük Menderes Graben Obtained by Combined 2.5-D Normalized Full Gradient Results. Pure and Applied Geophysics, 176, 11, 5003-5026.
• Romberg, H., 1936a. Tavşanlı kömür havzasının etüdü hakkında rapor. Yayınlanmamış MTA. Raporu, Ankara. Romberg, H., 1936b. Sümer imtiyaz sahasındaki maden ocağı etüdüne ait rapor. Yayınlanmamış MTA. Raporu, Ankara.
• Seyitoğlu, G., Anderson, D., Nowell, G. and Scott, B.C., 1997. The evolution from Miocene potassic to Quaternary sodic magmatism in western Turkey: implications for enrichment processes in the lithospheric mantle. Journal of Volc. Geothermal Research, 76, 127–147.
• Şengüler, İ., 1999. Seyitömer (Kütahya) yöresi petrollü şeyllerinin ekonomik kullanım olanaklarının araştırılması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Ankara, 190s.
• Şengüler, İ., 2010. Lignite explorations in Turkey: new projects and new reserves. 27th Annual International Pittsburgh Coal Conference, October 2010, İstanbul, Turkey.
• Tuncalı, E., Çiftçi, B., Yavuz, N., Toprak, S., Köker, A., Gencer, Z., Ayçık, H., Şahin, N., 2002. Türkiye Tersiyer kömürlerinin kimyasal ve teknolojik özellikleri. MTA, Ankara, 230-263.
• Usta, K., 2013. Alpu – Eskişehir linyitlerinin jeolojisi, palinolojisi, fiziksel ve kimyasal özellikleri ve benzer linyit havzaları ile karşılaştırılması. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 228s.
• Ünalan, G., 2010. Kömür jeolojisi. MTA Eğitim Serisi no 41, Ankara, 556s.
• Yağmurlu, F., 1986. Depositional environment and coal petrology of Çıtak (Akhisar) lignite deposits, West Turkey. International Journal of Coal Geology, 6, 127-137.
• Yağmurlu, F., İnaner, H., Nakoman, E. and İnci, U., 2004. Age, tectonic setting and quality distribution of the Neogene lignite deposits of Western Anatolia. Geologica Belgica, 7, 3-4, 251-258.
• Yağmurlu, F., Şentürk, M., Toker, E., 2011. Büyüme faylarının kömür dağılımı, kalınlığı ve kalitesi üzerine etkisi: Etyemez kömür yatağı (Kangal-Sivas), Orta Anadolu. 64. Türkiye Jeoloji Kurultayı, s95.