Türkiye ekonomisi kamu borç stokunun sistem dinamiği ile analizi

Yıl 2025, Cilt: 27 Sayı: 1, 63 - 77

Hatice Altınok

Öz

Çalışmanın amacı, Türkiye ekonomisi için büyük önem taşıyan kamu borç stokunun yapısını belirleyen dinamik bir makroekonomik model geliştirmektir. Ayrıca sistem dinamiği yöntemi kullanılarak kamu borç stoku ilişkilerinin ve unsurlarının belirlenmesidir. Böylece, borç yapısı sistem dinamiği modeli ile çeşitli değişkenlerle gösterilmiş ve politika yapıcıların finansal sistemi daha dengeli ve verimli yönetmeleri için güçlü bir araç oluşturulmuştur. Bu çalışmada iç ve dış borcun bileşimiyle kurulan sistem dinamiği modeli Türkiye ekonomisi için analiz edilmiştir. Bu model ile Türkiye ekonomisine ait 2002-2023 dönemini kapsayan verilerle çeşitli senaryolar oluşturulmuş ve böylece ekonomide kamu borç stokunun sürdürülebilirliğinin nasıl ve hangi değişkenlerle sağlanabileceği gösterilmeye çalışılmıştır. Senaryolar sonucunda kamu borç stokunun sürdürülebilir olması için, bütçe açığının kontrol altında tutulmasını sağlayan bir politika yapısı gerekmektedir. Ayrıca kamu harcamalarının da azaltılarak yurt içi tasarrufların teşvik edilmesi sağlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Kamu borcu, Sistem dinamiği, Simülasyon, Türkiye

The analysis of public debt stock in the Turkish economy by using system dynamics

Öz

The study aims to develop a dynamic macroeconomic model that determines the structure of public debt, which is very important for the Turkish economy. In addition, it involves determining the relationships and components of public debt stock by using the system dynamics method. Thus, the debt structure was represented by various variables depending on system dynamics, and a powerful tool will be created for policymakers to manage the financial system more balanced and efficiently. This study analyzes the system dynamics model based on the combination of domestic and external debt for the Turkish economy. With this model, various scenarios were run using data covering the 2002-2023 period of the Turkish economy, and thus, an attempt was made to show how and with which variables the sustainability of public debt in the economy can be achieved. As a result of these scenarios, a policy framework that ensures that the budget deficit is kept under control is required for the sustainability of the public debt stock. Additionally, public expenditures should be reduced to encourage domestic savings.

Anahtar Kelimeler

Public debt, System dynamics, Simulation, Türkiye

Kaynakça

• Abbas, S. A., Pienkowski, A., ve Rogoff, K. (Eds.). (2019). Sovereign debt: A guide for economists and practitioners. Oxford University Press.
• Ahmadian, A. (2008). System dynamics and technological innovation system-models of multi-technology substitution processes [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Chalmers University of Technology.
• Akdemir, T., ve Yeşilyurt, Ş. (2018). Devlet borçlarının kökeni, gelişimi ve iktisadi temelleri. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 279-305.
• Altun, N. (2017). Türkiye’de bütçe açıklarının sürdürülebilirliğinin ampirik olarak analizi: 1950-2015 dönemi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(1), 13-22.
• Ansah, J. P. (2014). The Dynamics of Public Indebtedness in Ghana.
• Arenas, F. (2003). A Financial approach to the sustainability of public debt: the case of Colombia. In Proceedings of the 2003 International Conference of the System Dynamics Society.
• Azgün, S., ve Taşdemir, M. (2010). Bütçe açıklarının sürdürülebilirliği: Türkiye’nin zamanlararası borçlanma kısıtının testi (1980-2004). Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(2), 35-45.
• Balassone, F., ve Franco, D. (2000). Assessing fiscal sustainability: a review of methods with a view to EMU. In Fiscal Sustainability Conference.
• Barlas, Y., ve Kanar, K. (2000, August). Structure-oriented behavior tests in model validation. In 18th international conference of the system dynamics society, Bergen, Norway, 33-34.
• Barlas, Y. (2007). System dynamics: systemic feedback modeling for policy analysis. Knowledge for sustainable development: an ınsight into the encyclopedia of life support systems içinde (ss. 1131–1175). UNESCO.
• Blanchard, O., Chouraqui, J. C., Hagamann, R. P., ve Sartor, N. (1990). The Sustainability of Fiscal Policy: New Answers to an Old Question. OECD Economic Studies (15).
• Buchanan, J. M., ve Wanger, R. W. (1978). Dialogues concerning fiscal religion. Journal of Monetary Economics, 4(3), 627-636.
• Burns, J. R., PE, C., ve Janamanchi, B. (2010). Dynamics of a democracy deeply in debt: simulation studies of federal revenue and the capacity of the US to service its debt.
• Cabral, R., del Castillo, E., ve Hernández-Trillo, F. (2022). The sustainability of subnational public debt: evidence from Mexican states. Regional and Federal Studies, 32(5), 593-615.
• Çeliköz, Y. S., ve Yukacı, İ. (2016). Konsolide bütçe açıkları ve iç borç-dış borç ilişkisi: Türkiye örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(3), 478-504.
• Darrat, A. F. (1998). Tax and spend, or spend and tax? An inquiry into the Turkish budgetary process. Southern Economic Journal, 64(4), 940-956.
• Debrun, X., Ostry, J. D., Willems, T., ve Wyplosz, C. (2019). Debt sustainability. Sovereign debt: a guide for economists and practitioners, 151.
• Demir, E., ve Can, G. (2015). Borç sürdürülebilirliğine ilişkin değerlendirme. Türkiye İş Bankası İktisadi Araştırmalar Bölümü.
• Demir, M., ve Sever, E. (2009). Kamu açıkları ve borçlanma ilişkisi: Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgısiztan üzerine bir uygulama. Sosyoekonom, 9(9), 7-26.
• Edo, S. E. (2002). The external debt problem in Africa: a comparative study of Nigeria and Morocco. African Development Bank Blackwell Publishers, USA.
• Edwards, S. (2003). Debt relief and fiscal sustainability. Review of World Economics, 139, 38-65.
• Foncerrada, L. (2005). Public debt sustainability. Notes on debt sustainability, development of a domestic government securities market and financial risks. Análisis Económico, 20(44), 249-272.
• Ford, A. (1999). Modeling the environment: an introduction to system dynamics models of enviromental systems. California: Island Press.
• Ford, A. (2010). Modeling the environment: an introduction to system dynamics models of environmental systems, Second Edition. California: Island Press.
• Forrester, J. W. (1961). Principle of systems.
• Forrester, J. W. (2013). Economic theory for the new millennium. System Dynamics Review, 29(1), 26-41.
• Friedman, M. (1978). The limitations of tax limitation. Policy Review, 5, 7-14.
• García, J. M. (2020). System dynamics fast guide. Spain: Juan Martin Garcia.
• González, P. A. V., ve Alejandre, M. A. N. M. (2015). Nuevo Leon’s public debt: analysis using dynamic systems modeling.
• Göktaş, Ö. (2008). Türkiye ekonomisinde bütçe açığının sürdürülebilirliğinin analizi. İstanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, 8, 45-64.
• Loganathan, N., Sukemi, M. N., ve Sanusi, N. A. (2010). External debt and macroeconomics performance in Malaysia: sustainable or not?. Global Economy and Financial Journal, 3(2), 122-132.
• Karaş, G. (2022). Türkiye’de kamu dış borç yüküne etki eden faktörlerin belirlenmesi (1974-2020). Gümrük ve Ticaret Dergisi, 9(29), 42-57.
• Maana, I., Owino, R., ve Mutai, N. (2008, July). Domestic debt and its impact on the economy-the case of Kenya. In 13th Annual African Econometric Society Conference in Pretoria, South Africa from 9th to 11th July, Vol. 40, 346-598.
• Nair, G. K., ve Rodrigues, L. L. R. (2013). Dynamics of financial system: A system dynamics approach. International Journal of Economics and Financial Issues, 3(1), 14-26.
• Heller, M. P. S. (2005). Understanding fiscal space. International Monetary Fund.
• Pastor Ansah, J., ve Azeem Qureshi, M. (2013). System dynamics model of debt accumulation in developing countries: The case of Ghana and Pakistan. African Journal of Economic and Management Studies, 4(3), 317-337.
• Peacock, A. T., ve Wiseman, J. (1979). Approaches to the analysis of government expenditure growth. Public Finance Quartely, 7(1), 3-23.
• Peker, O., ve Bölükbaş, M. (2013). Türkiye’de dış borçlanmanın belirleyicileri: ekonometrik bir analiz. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(2), 289-302.
• Radzicki, M. J. (2010). System dynamics and its contribution to economics and economic modeling. A. Meyers (Eds.-in-Chief). Complex Systems in Finance and Econometrics içinde (ss. 727-737). Springer Science and Business Media.
• Ruth, M., ve Hannon, B. (1997). Modeling Dynamics Economic Systems. Springer.
• Sağdıç, E. N., ve Yıldız, F. (2020). Factors affecting external debt in transition economies: the case of central asia and the caucasus. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 16(4), 891-909.
• Shao, W. (2011). Sovereign debt crisis in Greece: A system dynamics approach to policy analysis [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. The University of Bergen.
• Sterman, J. D. (2000). Business Dynamics: Systems Thinking and Modeling for a Complex World. Irwin/McGraw-Hill.
• Sterman, J. D. (2002). System dynamics modeling: tools for learning in a complex world. IEEE Engineering Management Review, 30(1), 42–52.
• Sáez, L. (2016). The political budget cycle and subnational debt expenditures in federations: panel data evidence from India. Governance, 29(1), 47-65.
• Sönmez Özekicioğlu, S., ve Yaraşır Tülümce, S. (2020). The impacts of corruption on budget balance and public debt in Turkey: an empirical analysis. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 18(3), 46-60.
• Şahbaz, A., Koç, A., ve Ata, A. Y. (2013). Yolsuzluk ve kamu borcu ilişkisi: AB ülkeleri üzerine ampirik bir inceleme. Akdeniz İİBF Dergisi, 13(26), 205-219.
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı (2024). İstatistikler. https://www.hmb.gov.tr/kamu-finansmani-istatistikleri adresinden 16 Eylül 2024 tarihinde alınmıştır.
• Topal, M. H., ve Keyifli, N. (2016). Yolsuzluk ve kamu borçları: OECD ülkeleri için ampirik bir kanıt, 2. Uluslararası Osmaneli Sosyal Bilimler Kongresi, 12-14.
• Tosunoğlu, Ş. (2012). Devlet borçlanmasının genel özellikleri, devlet borçları (Editörler F. Tekin ve Ş. Tosunoğlu), Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları, Yayın No: 1541, Eskişehir.
• Ulusoy, A. (2010). Devlet Borçlanması. Umuttepe Yayınları: Kocaeli Üniversitesi.
• Uslu, H. (2019). Türkiye’de dış borçların sürdürülebilirliği: yapısal kırılmalı bir analiz. Sakarya İktisat Dergisi, 8(4), 351-374.
• Üzümcü, A., ve Kırpık, N. (2015). Türkiye ekonomisinde 1980-2014 döneminde cari işlemler bilançosu açıkları ve dış borçlanma ilişkisinin analizi. 1.Uluslararası Kafkasya-Orta Asya Dış Ticaret ve Lojistik Kongresi Bildiriler Kitabı.
• Yıldız, F. (2014). Türkiye’de 1990-2012 döneminde kamu borç yönetimi ve kamu borç yapısındaki değişim üzerine bir inceleme, Sakarya İktisat Dergisi, 3(4), 67-104.
• Yıldız, F. & Sağdıç, E.N. (2021). Dış Borç ve ekonomik büyüme ilişkisi: kamu ve özel sektör dış borçları açısından BRICS-T ülkeleri analizi. Alanya Akademik Bakış, 5(2), 839-863.
• Yıldız, F. (2024). Kamu Borçlarının Belirleyicileri Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkeleri Analizi. Özgür Yayınlar, Gaziantep. https://doi.org/10.58830/ozgur.pub433.
• Yılmaz, B. E., ve Cural, M. (2012). Türkiye’de iç borçlanmadaki değişimi belirleyen faktörlere yönelik bir regresyon analizi çalışması: 1975-2010. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, (54), 1-22.
• Yurdakul, F. (1999). İç kamusal borçların fiyat üzerine etkileri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(3), 9-24.