Erzurum Türkülerinde Kadın

Yıl 2022, , 1139 - 1155, 26.09.2022

Ahmet Selçuk Bayburtlu , Duygu Ulusoy Yılmaz

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1056592

Cited By: 1

Öz

Üreten kadınların gerek bireysel gerek toplumsal cinsiyete ilişkin sorunlar karşısında seslerini duyurmaya başlar hale gelmesine paralel olarak, kadını konu alan sosyal çalışmalar da hız kazanmaya başlamıştır. Halk biliminden sosyolojiye, psikolojiden müzikolojiye kadar farklı disiplinlerde toplumsal cinsiyet ve kadın temasını ele alan -özellikle- kültürel çalışmalarda bunun yansımalarını görmek mümkündür. Kültürün işitsel boyutu olan müzik alanında da kadına ilişkin çalışmaların artmaya başladığı görülür. Popüler müziklerin yanı sıra kültürün sözlü ve işitsel yansıması olan türkülerde de bu kapsamda çalışma hareketliliği dikkati çeker. Toplum yaşamını, olaylara bakış açısını geçmişten günümüze taşıyan kültürel miras olan türküler, sözlerindeki temalardan, motiflerden yola çıkarak toplumunun özüne ilişkin bilgi edinmemizi sağlayan önemli veri kaynaklarıdır. Bu araştırmada, bu değerli kaynaklardan yola çıkarak, kadının konumuna Erzurum türküleri örnekleminde yanıt aranmaktadır. Bu kapsamda, Erzurum yöresine ait 308 türkü içerik analizi yöntemi kullanılarak incelenmiş, sözlerinde kadın teması içeren 167 türkü saptanmıştır. 153’ü kırık hava, 14’ü uzun hava olan bu türkülerin; makam, usul, ağız özelliklerine göre dağılımı yapılmıştır. Türküler, kadına ilişkin semboller, hitap şekilleri, kadına uygun görülen roller açısından incelenmiş, tüm veriler tablo ve grafikler şeklinde gösterilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Kadın, toplumsal cinsiyet, halk şarkısı, türkü, müzikoloji

Teşekkür

Bu çalışmanın ilk hali 21-24.05.2021 tarihlerinde Bursa Uludağ Üniversitesinde düzenlenen “Kadınlar Dünyayı Çalıyor/Söylüyor- Müzik ve Kadın Uluslararası Sempozyumu”nda sözlü bildiri olarak sunulmuştur.

Woman in Erzurum Folk Songs

Öz

Parallel to the fact that productive women started to be heard in the face of both individual and gender-related problems, social studies on women have also started to intensify. It is possible to see the reflections of this in cultural studies -especially- dealing with gender and the theme of women in different disciplines from folklore to sociology, from psychology to musicology. In the field of music, which is the auditory dimension of culture, it is seen that the studies related to women have started to increase. In addition to popular music, folk songs, which are the verbal and auditory reflection of the culture, draw attention in this context. Folk songs, a cultural heritage that carries the social life and the perspective of events from the past to the present, are important data sources that enable us to obtain information about the essence of society based on the themes and motifs in their words. In this study, based on these valuable resources, an answer is sought in the sample of Erzurum folk songs to the question of how the perspective of women is from the past to the present. In this context, using the content analysis method, 308 folk songs of Erzurum region were examined in detail, and 167 folk songs containing a woman theme in their lyrics were determined. Of these folk songs, 153 of which are “rhythmic melody” and 14 of which are “free-rhythmic melody”; It has been distributed according to the features of maqam, method and dialect. The folk songs were examined in terms of symbols related to women, forms of address, roles deemed appropriate for women, and in the light of all the data, the position of the woman in the social structure of the region and her perspective on women were interpreted in the form of tables and graphs.

Anahtar Kelimeler

Woman, social gender, folk song, musicology

Kaynakça

• Aksoy, B. (1999). Osmanlı musiki geleneğinde kadın. G. Eren (Ed.), Osmanlı içinde (ss. 778-800). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Aksoy. B. (2008). Osmanlı musiki geleneğinde kadın, geçmişin musiki mirasına bakışlar, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Babbie, E. (1998). The practice of social research. (Eighth ed.). Belmont, CA: Wadsworth.
• Beşiroğlu, Ş. (2002). Osmanlı musikisi ve kadın. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca (Ed), Türkler içinde (ss. 454-463). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Beşiroğlu, Ş. (2003). Türk müziğinin popülerleşme sürecinde yeni bir tür: kantolar. Folklor/ Edebiyat, 36, 69-79.
• Beşiroğlu. Ş. (2006). İstanbul’un kadınları ve müzikal kimlikleri. İtüdergisi/ Sosyal Bilimler, 3(2), 3-19.
• Brickell. C. (2006). The sociological construction of gender and sexuality. USA: The Sociological Review. doi: 1467-954X.2006.00603.x
• Cemal, Ü. (1998). Kantolar albümü ve birkaç söz kantolar (CD). İstanbul: Kalan Müzik.
• Çınar, S . (2008). Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Türkiye’de kadın aşıklar (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Doğuş Varlı, Ö. (2007). Kültürel kimliğin değişim-oluşum süreci-sürecin kadın kimliği ve müziğine yansıması: Afyon, Trabzon, Kıbrıs, İstanbul örneklemleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Doğuş Varlı, Ö. Beşiroğlu. Ş. Gözaydın. İ. (2007). Kadın çığlıklarının müziğe dönüşümünde "ağlamalar". İtüdergisi/b 4(1), 23-33.
• Dönmez, A. Karaburun, D. (2013). Türk halk müziği sözlerinde “metaforik anlatım geleneği. Turkish Studies -İnternational For The Languages anda History of Turkish or Turkic- 8(4), 1081- 1097.
• Eliuz, Ü. Seferoğlu. E. (2016). Eşikteki erkek(lik): çc hikayesinin erkek(lik)lerine psikanalitik bir yorum. Turkish Studies, 11(4), 329-346. doi: 10.7827/ turkishstudies.9102
• Erdal, T. (2011). Erkek ağızlı türkülerde kadın imajı. Folklor/Edebiyat Dergisi, 17(65), 37-52.
• Eroğlu, S. (2018). Bağlama çalıp söyleyen kadınların müzik performansının toplumsal cinsiyet açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Ersoy Çak, Ş. (2009). Köçek ve çengilerin toplumsal cinsiyet teorisi üzerinden yansımaları. Akademik Araştırmalar Dergisi, 11(43), 49-71.
• Ersoy Çak, Ş. (2010). Toplumsal cinsiyet ve feminizm teorileri bağlamında Türkiye’deki reklam filmleri ve popüler müzik videoları. Yedi, DEÜ GSF Dergisi, 4, 101-110. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yedi/issue/21837/234799
• Ersoy Çak, Ş. (2018). Toplumsal cinsiyet ve müziğe dair. Etnomüzikoloji Dergisi, 1, 68-80. https://dergipark.org.tr/tr/pub/etnomuzikoloji/issue/49811/639348
• Ersoy, Ş. (2007). Osmanlı’da toplumsal cinsiyet bağlamında köçekler, çengiler (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Genç, N. H. (2000). Kadın, şiddet ve bazı türkülerdeki yansımaları. Kadın Araştırmaları Dergisi, 7(2), 97-126. issn: 1302-9916.
• Göher, F. ve İstanbullu, S. (2016). Cinsel çağrışımlı türkü sözlerinin bölgelere göre dağılımı. Turkish Studies, 11(18), 79-94. doi: 10.7827/Turkishstudies.10108.
• İrten. S. (2019). Türk halk müziğinde kadının müzikal ifadeleri ve toplumsal cinsiyet (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• İstanbullu, S. (2014). Kültür ve müzik eğitimi ögesi olan türkülerde kadın temasının analizi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• İstanbullu, S. (2017). Halk âşıklarının dilinden kadın olgusu: Yoksul Derviş örneği. Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 158-167. doi: 10.16990/SOBIDER.3671
• Karabey Erişkin, M. D. (2019). Türkiye’de toplumsal cinsiyet rollerinin klasik batı müziği bestecilerinin mesleki yaşamlarına etkileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Karadeniz, M. ve Duran Oto, E. (2017). Cemal Süreya şiirinde kadın imgesi. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 7(2/1), 28-45. issn: 2459-0614
• Kaya, G. (1999). Halk türkülerinde kadının konumu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Kaya, Y. ve Aslan, E. Kadın cinselliğinde gelenekler ve kültür. Androloji Bülteni, 15(54), 214-217.
• Keklik Kal, F. Ulusoy Yılmaz, D. ve Bayburtlu, A.S. (2021). Türk müziği güftelerinde kadının temsiliyeti: Münir Nurettin Selçuk'un besteleri üzerine bir inceleme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 54, 107-130. doi: 10.53568/yyusbed.1052400
• Köten, E. ve Akdemir, H. E. (2021). Rap müzikte toplumsal cinsiyet temsilleri: toplumsal cinsiyet klişeleri, hegemonik erkeklik ve cinsiyetçilik. Lectio Socialis Research Article, 5(1), 43-59. doi:10.47478/lectio.839758
• Kurt, B. (2018). Malatya yöresi̇ türkü metı̇nlerı̇nde toplumsal cinsiyet bağlamında kadın algısı. International Journal of Social Humanities Sciences Research (Jshsr), 5(22), 1002-1014.
• Kuzlu, A, A. (1999). Thm'de kadın ağzı türkülerin müzikal ve edebi özelliklerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Kümbetoğlu. B. (2000). Toplumsal cinsiyet ve antropoloji. Folklor/Edebiyat Dergisi, Sosyal Antropoloji Özel Sayısı, 230-254.
• Neuman, W. L. (2006). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar 1.2. (S. Özge, Çev). Ankara: Yayın Odası.
• Önaldı. Ş. (1998). Muğla merkezinde kadın zeybek havaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Özbek, M. (1975). Folklor ve türkülerimiz (1. Baskı) İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Özkişi, Z. G. (2009). Cinsiyet bağlamında Türkiye’de kadın besteciler: tanzimat’tan günümüze Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nde kadın besteciler ve yapıtları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Sakar, M. H. (2007). Özlem Tekin örneğinde rock müzikte kadın, toplumsal cinsiyet, etnisite, hegemonya (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Scott. J. W. (2007). Toplumsal cinsiyet: faydalı bir tarihsel analiz kategorisi (D. Demirler ve F. Dinçer, Çev.), Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar 12.
• Şengül, M. B. (2017). Bitlis türkülerinde aşk, ayrılık ve sosyal hayat. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6(2), 315-332.
• Taşan, T. (2000). Kadın besteciler. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Terzi, F. (1992). Çayıralan ilçe merkezi kadın ağzı havaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Tunçdemir, İ. (1996). Çoksesli müzik alanındaki kadın devlet sanatçılarımız (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Ulusoy Yılmaz, D., Keklik Kal, F. ve Bayburtlu, A. S. (2021). Halk türkülerinin içinde varlığını sürdüren şiddet çağrışımlı ifadeler. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(6), 1651-1666. doi: 10.18506/anemon.964286
• Vatandaş. C. (2007). Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rollerinin algılanışı. Sosyoloji Konferansları, (35), 29-56.
• Yanardağ, S. (2020). Toplumsal cinsiyet rolleri çerçevesinde kadın neyzenlerin müzik deneyimlerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Yapıcı, A. (2016). Toplumsal cinsiyet din ve kadın. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Yıldız, B. (2013). Müzik araştırmalarında toplumsal cinsiyet çalışmalarına Türkiye bağlamında genel bir bakış. Porte Akademi. İstanbul.
• Yılmaz, A. (2003). Türk kültüründe kadın ve kadın ağzı türküler. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Yılmaz, C. (2010). Toplumsal cinsiyet ve müzik: Bergamalı roman kadınlarının profesyonel müzisyenlik modeli olarak “dümbekçilik” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Yöre, S. (2012). Kırşehir yöresi halk müziği kültürünün kodları ve temsiliyeti. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 563-584.