An Example of National Economy Practices in the Late Ottoman Empire: Mut İttihad-ı National Trade Joint Stock Company

Yıl 2023, , 1114 - 1132, 26.09.2023

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.32709/akusosbil.1058241

Cited By: 1

Öz

The wars that took place in the late period of the Ottoman Empire caused heavy destruction in the cities as well as causing the trade to come to a standstill. XX. in the number of commercial companies operating in order to erase the traces of heavy destructions and to revive trade. An increase was observed at the beginning of the century. The companies established in this context have been subject to the nationalization policy due to their effectiveness in the management of the Committee of Union and Progress. In this direction, on the one hand, an attempt was made to increase the number of joint stock companies established by the Muslim community, on the other hand, it was tried to ensure the supervision of companies established by foreigners with the necessary legal regulations. The term “national” was used in most of the joint stock companies established in this period within the framework of the nationalization policy of the executive. In this context, one of the companies established was Mut İttihad-ı National Trade Joint Stock Company. Mut İttihad-ı National Trade Joint Stock Company, which is the subject of our study, was established in 1919 in partnership with Nurullahzâde and her assistant Ali Efendi. The company, which was formed in the late Ottoman Empire, has the authority to engage in commercial activities within the district and to buy and sell all kinds of goods. Although there is no information about the company's activities in the district, she was probably dismissed with the proclamation of the republic. In this study, the establishment process, organization and financial structure of the company were examined in the light of company regulations, archive documents and written sources. However, although the information about the activities of Mut İttihad-ı National Trade Joint Stock Company has not been reached, it is aimed to contribute to the literature by considering the establishment process of the company.

Anahtar Kelimeler

Ittihat-ı national trade company, incorporated company, trade, Mut district, national economy

Geç Osmanlı İmparatorluğu’nda Milli Ekonomi Uygulamalarına Bir Örnek: Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim Şirketi

Öz

Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda meydana gelen savaşlar şehirlerde oluşturmuş olduğu ağır tahribatın yanı sıra ticaretin de durma noktasına gelmesine neden olmuştur. Ağır tahribatların izlerini silmek ve ticareti tekrar canlandırmak amacıyla faaliyet gösteren ticari şirketlerin sayısında XX. Yüzyılın başlarında artış gözlemlenmiştir. Bu bağlamda kurulan şirketler, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetiminde etkin olması hasebiyle millileştirme politikasına tabi olmuştur. Bu doğrultuda bir yandan Müslüman ahali tarafından kurulan anonim şirketlerde artış sağlanmaya çalışılırken diğer yandan da gerekli kanuni düzenlemelerle yabancılar tarafından kurulan şirketlerin denetimi sağlanmaya çalışılmıştır. Yürütülün millileştirme politikası çerçevesinde bu dönemde kurulan anonim şirketlerin çoğunda “milli” terimi kullanılmıştır. Bu bağlamda, kurulan şirketlerden biri de Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim Şirketi olmuştur. Çalışmamızın konusunu oluşturan Mut İttihad-ı Milli Ticaret Anonim Şirketi 1919 yılında Nurullahzâde ve yardımcısı Ali Efendi ortaklığında kurulmuştur. Geç dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda teşekkül ettirilen şirket kaza dâhilinde ticari faaliyetlerde bulunma ve her türlü eşyayı alıp satma yetkisine sahiptir. Şirketin kaza dâhilindeki faaliyetlerine yönelik bilgiye ulaşılmamakla birlikte muhtemelen Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle birlikte görevine son verilmiştir. Bu çalışmada, şirketin kuruluş süreci, teşkilat ve mali yapısı şirket nizamnamesi, arşiv belgeleri ve yazılı kaynaklar ışığında incelenmiştir. Ancak Mut İttihad-ı Milli Türk Anonim Şirketi’nin faaliyetleri ile ilgili bilgiye ulaşılmamış olmasına rağmen şirketin kuruluş süreci ele alınarak literatüre katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İttihad-ı milli ticaret şirketi, anonim şirket, ticaret, Mut kazası, milli ekonomi

Kaynakça

• Akkuş, T. (2008). Bir iktisati siyasa projesi: milli iktisat ve Bursa, Çağdaş Türk tarihi araştırmaları dergisi, 16(17), 119-141. doi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/233349.
• Akşin, S. (1987). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Akyıldız, A. (2010). Şirket-İ Hayriyye-Boğaziçi’nde Yolcu Taşımak Amacıyla Kurulan İlk Yerli Anonim Şirket, TDV İslâm Ansiklopedisi, 39, 201-203.
• Akyıldız, A. (2011). Osmanlı dönemi tahvil ve hisse senetleri, İstanbul: Türkiye Ekonomik Bankası Yayınları.
• Balcı, R. Sırma, İ. (2012). Ticaret ve Ziraat Nezareti Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı anonim şirketleri, İstanbul: Ekonomik ve Sosyal Tarih Yayınları.
• Bayarslan, A. (2018). Eskişehir milli ticaret ve sanayi anonim şirketi örneğinde Osmanlı milli iktisat politikaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ordu Üniversitesi, Ordu.
• BCA. Fon Kodu: 30. 18. 1. 1. Kutu No: 12, Dosya No: 64, Gömlek No: 8, (1924, 23 Aralık)
• BCA. Fon Kodu: 30. 18. 1. 1. Kutu No: 13, Dosya No: 13, Gömlek No: 1, (1925, 8 Mart)
• Berkes, N. (2013). Türkiye iktisat tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, N. (2015). Türkiye’de çağdaşlaşma, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BOA. BEO. Dosya No: 4440, Gömlek No: 332930, (1916, 15 Kasım).
• BOA. BEO. Dosya No: 4442, Gömlek No: 333494, (1916, 28 Kasım).
• BOA. DH. İD. Dosya No: 107, Gömlek No: 81, (1914, 13 Eylül).
• BOA. İ. DUİT. Dosya No: 119, Gömlek No: 117, (1919, 7 Nisan).
• BOA. İ. DUİT. Dosya No: 123, Gömlek No: 27, (1919, 10 Kasım).
• BOA. MV. Dosya No: 243, Gömlek No: 50, (1916, 20 Haziran).
• BOA. MV. Dosya No: 253, Gömlek No: 22, (1919, 8 Ekim).
• BOA. ŞD. Dosya No: 1256, Gömlek No: 22, (1916, 6 Kasım).
• BOA. ŞD. Dosya No: 1256, Gömlek No: 29, (1916, 17 Kasım).
• BOA. ŞD. Dosya No: 1266, Gömlek No: 12, (1919, 19 Temmuz).
• BOA. ŞD. Dosya No: 3206, Gömlek No: 10, (1922, 6 Temmuz).
• BOA. ŞD. Dosya No: 3206, Gömlek No: 12, (1922, 4 Kasım).
• Çağman, E. (2019). Dersaadet birinci Osmanlı numune-i terakki-i ziraat anonim şirketi ve faaliyetleri, Cihannüma tarih ve coğrafya araştırmaları dergisi, V(2), 111-128. doi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/875759.
• Çakır, C. Akkuş, Y. (2015). İstanbul’da kurulan anonim şirketleri (1887-1918). Yılmaz, C (Ed), Antik çağ’dan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi içinde (ss. 191-197). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• Çiçek, R. (2012). Cumhuriyet dönemi milli iktisat uygulamalarına bir örnek: Trabzon liman işleri inhisarı Türk anonim şirketi, Karadeniz incelemeleri dergisi, 12(12), 143-168. doi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/kid/issue/10135/124640.
• Demir, K. (2016). Geç Osmanlı dönemi devlet fabrikalarında personel yönetimi: arşiv kaynaklarına dayalı bir araştırma (Yayımlanmamış doktora tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Doğan, A. (2018). Mersin limanı ve Mersin kenti tarihi üzerine genel bir inceleme, Journal of Current Researches on Social Sciences, 8(1), 117-150. doi: https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-detay&Alan=sosyal&Id=AWYQAQLEHDbCZb_mQypH.
• Erdaş, S. (2017). Atatürk dönemi Türk ekonomisinde yerel sermaye birikimi: taşrada kurulan anonim şirketler (1920-1938). I. Uluslararası Türkiye Cumhuriyet’inin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Ergin, K. (20017). İttihat ve Terakki döneminde milli iktisat anlayışı (1913-1918), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 114-127. doi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/aksos/issue/39693/469943.
• Feroz Ahmad, (2017). Cumhuriyet Türkiye’sindew sınıf bilincinin oluşması 1923-40, D. Quataert, E. J. Zürcher (Ed). Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine işçiler 1839-1950 içinde (ss. 123-154). İstanbul: iletişim Yayınları.
• Gezer, H. Son, L. (t.y.). Kutbettin öncü, tarih ve tarımıyla Mut, Mersin: Mut Ziraat Odası Yay.
• Gökatalay, S. (2015). The polıtıcal economy of corporatıons ın the late Ottoman empıre and early Turkısh republıc (1908 – 1929) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara.
• İlyas, A. (2021). Erken Cumhuriyet’te ekonominin millileştirilme çabalarına bir örnek: milli iktisat ve tasarruf cemiyeti (1929), Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 645-660 doi: 10.9775/kausbed.2021.035.
• Kısa, A. (2019). Osmanlı Devleti’nde Bayındırlık Faaliyetleri (1908-1918) Kapitülasyonlar, İmtiyazlar, Anonim Şirketler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Koraltür, M. (2007). Şirket-i Hayriye (1851-1945), İstanbul: Acar Matbaacılık.
• Koraltürk, M. (2011). Erken Cumhuriyet döneminde ekonominin Türkleştirilmesi, İstanbul: İletişim Yay.
• Köse, E. (2008). Mutlu köyler, Ankara: Mut Belediye Başkanlığı Kültür Yay.
• Köse, E. Atlay, D. (2005). Mut claudıopolıs, Mersin: Mut Belediyesi Kültür Yay.
• Kurt, M. (2003). Tarih boyunca Mut, Ankara: Murat Kitabevi.
• Osmanlı anonim şirketleri nizamname-i dâhilîsi numunesi, (2013). İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• Öksüz, M. (2016). II. Meşrutiyet dönemi’nde Trabzon’da bir şirketleşme teşebbüsü: Envar-ı vicdan kollektif şirketi, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (21), 121-148. doi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/259262.
• Özger, Y. (2018). Geç Osmanlı döneminde kurulan bir sosyal güvenlik şirketi: ittihad-ı milli sigorta”, Tarih Okulu Dergisi, 11(2), 656-680. doi:10.14225/Joh1459.
• Öztel, M. (2009). II. Meşrutiyet dönemi Osmanlı maliyesi, İstanbul: Kitabevi Yay.
• Pamuk, Ş. (1984). Osmanlı ekonomisi ve dünya kapitalizmi (1820-1913), Ankara: Yurt Yay.
• Parvus Efendi, (1977). Türkiye’nin mali tutsaklığı, (M. Sencer, Çev.). İstanbul: May Yay.
• Quataert, D. (2017). Osmanlı devleti’nde Avrupa iktisadi yayılımı ve direnişi (1881-1908), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sırma, İ. (2011). Osmanlı Anonim Şirketlerinde Kar Dağıtımı, Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 3(2), 117-136. doi: https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423869117.pdf.
• Şanda, H. A. (1967). Türkiye’de ilk sermaye şirketleri (1860-1918), İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yay.
• Şensoy, F. (2018). Şirket-i Hayriye: Osmanlı boğaziçi taşımacılık şirketi, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, 239-279. doi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/507463#:~:text=1850%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20Osmanl%C4%B1%20Devleti'nde,sosyal%20alanda%20da%20olduk%C3%A7a%20%C3%B6nemlidir.
• Tekinsoy, Y. E. (2021). İkinci meşrutiyet dönemi’nde ittihatçıların milli bir vapur işletmesi kurmaya yönelik teşebbüsü: ittihad seyr u sefa’in anonim şirket-i Osmaniye, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XVIII(71), 627-651. doi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2277548
• Temizgül, Ö. F., (2021). İttihat ve Terakki hükümeti döneminde liberal iktisar ve milli iktisat politikaları (1908-1918), Toplum, ekonomi ve yönetim dergisi, 2(2), 38-46. doi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2112646.
• Tokdemir, E. (1985). Türkiye ekonomisinin tarihsel temelleri, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Matbaası.
• Toprak, Z. (1982). Türkiye’de milli iktisat 1908-1918, İstanbul: Yurt Yay.
• Toprak, Z. (1995). Türkiye’de ekonomi ve toplum (1908-1950) milli iktisat-milli burjuvazi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Toraman, C., Taştan, T., Osmanlı devletinin ilk anonim şirketlerinden birisi olarak şirket-i hayriye ve 1888 (1303) -1890 (1305) dönemi mali tablolarının analizi, Muhasebe ve finans tarihi araştırmaları dergisi, (Öözel sayı), 45-64. doi: https://dergipark.org.tr/tr/download/issue-full-file/53860.
• Uçarol, R. (2013). Siyasi tarih (1789-2012), İstanbul: DER Yayınları.
• Varlık, M. B. (2014). Ankara Millî Mensucat [Türk] Anonim Şirketi (1916-1930), Ankara Araştırmaları Dergisi, 2(1), 74-92. doi: https://docplayer.biz.tr/5389544-Ankara-milli-mensucat-turk-anonim-sirketi-1916-1930.html.
• Vural, M. K. (2016). Savaş yıllarında milli bir burjuvazi oluşturma çabası olarak “harp zenginleri” ve buna yönelik eleştiriler, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI(32), 109-131. doi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/472469.
• Yalçın, D. ve Akbıyık, Y. (2011). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yılmaz, C. (2011). Osmanlı anonim şirketleri, İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Yılmaz, C. Şehirli, K. (2011). Osmanlı anonim şirketlerinde oy hakkının kullanımında sınırlamalar, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3(1), 19-31. doi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ebd/issue/4857/66808.
• Yılmaz, E., (2021). Osmanlı Devleti’nde Yabancı Şirketlerin Hukuki Statüleri ve Tüzel Kişilikleri: The Orıentalcarpet Manufacturers Ltd Örneği, 897-934. Türk Hukuk Tarihi Sempozyumu, 5-27 Ekim 2021, Ankara: Türkiye Adalet Akademisi.
• Yılmaz, K. R., (2018). Geç kapitalist gelişme bağlamında Osmanlı’da şirketler, Politik Ekonomik Kuram Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 27-49. doi: 10.30586/pek.498118.
• Yücesoy, A. A., (2017). Şuray-ı Devlet (1868-1876), İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(2): 187-216, doi: 10.21492/inuhfd.340495.